[…] γνωρίζουμε πως οι άνθρωποι υπόκεινται σε έναν ηθικό νόμο, τον οποίο δεν έφτιαξαν και δεν μπορούν να ξεχάσουν ακόμα και όταν προσπαθούν και τον οποίο γνωρίζουν πως θα έπρεπε να υπακούν. […] Αν υπάρχει μια δύναμη έξω από το σύμπαν […] ο μόνος τρόπος με τον οποίο θα περιμέναμε να εμφανίζεται είναι μέσα μας, ως μια επιρροή ή μια εντολή που προσπαθεί να μας κάνει να συμπεριφερόμαστε με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Και αυτό ακριβώς είναι που βρίσκουμε μέσα μας.
C.S. Lewis, Mere Christianity, σελ.19, The Macmillan Company, 1960.
Μια ελαφρά διαφορετική εκδοχή του ηθικού επιχειρήματος που προωθούν ένθεοι όπως ο C. S. Lewis λέει πως υπάρχει ένας πανανθρώπινος ηθικός νόμος, ένα πρότυπο ορθού και λανθασμένου, το οποίο όλα τα ανθρώπινα όντα το αντιλαμβάνονται διαισθητικά, ακόμα κι αν κάποιοι επιλέγουν να το παραβιάσουν. Οι υποστηρικτές του επιχειρήματος αυτούς ισχυρίζονται πως αυτή η ηθική αντίληψη θα μπορούσε να τη βάλει μέσα μας μόνο ο Θεός.
Το πιο σοβαρό πρόβλημα με αυτό το επιχείρημα είναι ότι δεν αντιλαμβάνονται όλοι οι άνθρωποι τους ίδιους ηθικούς κανόνες, όπως αποδεικνύει ακόμη και μια επιπόλαια ματιά στην ανθρώπινη ιστορία. Πολυγαμία, φυλετικός διαχωρισμός, δουλεία, ρατσισμός, βία ως μορφή σωφρονισμού, βρεφοκτονία, αιμομιξία, παιδοφιλία, ανθρωποθυσίες, τελετουργικές αυτοκτονίες, τελετουργικοί φόνοι, κανιβαλισμός, γενοκτονία· σε διάφορες κοινωνίες σε όλη την ανθρώπινη ιστορία ήταν πράγματα που όχι μόνο ήταν γενικώς αποδεκτά, αν συχνά και ενθαρρύνονταν. Καμία από αυτές τις κοινωνίες δεν έδειχνε να νιώθει πως έκανε κάτι λάθος. Πολλές δικαιολογούσαν τις πράξεις επικαλούμενοι το θεό τους. Κάποιες κοινωνίες απέρριπταν τη βία κάθε είδους, ενώ άλλες ενθάρρυναν τον πόλεμο και τη στρατοκρατία. Κάποιες προωθούσαν τον ελεύθερο λόγο και τα ατομικά δικαιώματα, ενώ άλλες θεσμοθετούσαν τον κομφορμισμό και την ανωτερότητα της πολιτείας. Ακόμα και σήμερα γίνονται εντονότατες συζητήσεις για θέματα όπως ο γάμος ομοφυλοφίλων, η έκτρωση, η θανατική καταδίκη, η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση, η νομιμοποίηση των ναρκωτικών, η χρήση αντισυλληπτικών και η ευθανασία. Το να ισχυρίζεται κανείς πως ο Θεός είναι υπεύθυνος για το πανανθρώπινο αίσθημα σωστού και λάθους δεν εξηγεί γιατί υπάρχει και πάντα υπήρχε τέτοια διαφωνία ως προς την ηθική.
Από την άλλη, η αθεΐα μπορεί να συμπεριλάβει και την ύπαρξη ενός ηθικού νόμου και το γεγονός ότι δεν τον αντιλαμβάνονται όλοι οι πολιτισμοί και όλοι οι άνθρωποι. Η εξήγηση είναι σαφής: η ηθική δεν είναι κάτι που εμφυτεύεται στην καρδιά του κάθε ανθρώπου από κάποιον δημιουργό, αλλά κάτι που προκύπτει από προσεκτική διαβούλευση και τη λογική κατανόηση της θέσης μας στον κόσμο και των μεταξύ μας σχεσεων. Δεν υπάρχει λόγος να περιμένουμε κάτι τέτοιο να γίνεται άμεσα αντιληπτό από όλους, όπως και δεν υπάρχει λόγος να περιμένουμε οι νόμοι της φυσικής να είναι άμεσα αντιληπτοί από όλους.
Να σημειώσω πως το συγκεκριμένο απόσπασμα του Lewis, όπως διατυπώνεται, μοιάζει να αντιφάσκει με το γενικώς αποδεκτό δόγμα της ελεύθερης βούλησης που τόσοι Χριστιανοί θεωρούν αναπόσπαστο κομμάτι της θεολογίας τους (με εξαίρεση τους Καλβινιστές).
Επέτρεψε μου να διατυπώσω και την εξελικτική εκδοχή στο θέμα. Αυτό που υπονοεί ο C.S Lewis αν καταλαβαίνω καλά από το μεταφρασμένο απόσπασμα που δίνεις εδώ, είναι αυτό που επαναλαμβάνεται από πολλούς όπως ο Christopher Hitchens (η ο Lawrence Krauss σε κοσμολογικό επίπεδο, ή ο Dawkins σε βιολογικό), σε αντιπαραθέσεις με ένθεους απολογητές.
Ο λόγος που κάποια πράγματα θεωρούνται διαισθητικά σωστά (ηθικά καλά με διαφορετική κωδικοποίηση) από το μεγαλύτερο μέρος του πληθυσμού μιας κοινωνίας , είναι διότι αν δεν ήταν έτσι, αυτή η κοινωνία δε θα είχε επιζήσει για να τα διατυπώνει. Η εξέλιξη των ειδών δηλαδή εξασφαλίζει τη διάδοση των πεποιθήσεων εκείνων που βοήθησαν την κοινωνία να επιβιώσει. Αν για παράδειγμα μια κοινωνία με πεποιθήσεις ότι είναι σωστό να σκοτώνεις όσους θες με οποιαδήποτε αφορμή, αφεθεί σε ένα οικοσύστημα χωρίς να αλλάξει αυτές τις πεποιθήσεις, τότε αν ο ρυθμός σκοτωμών υπερβεί των ρυθμό γεννήσεων αυτή η κοινωνία θα εξαφανιστεί και δε θα έχει ποτέ την ευκαιρία να εφεύρει το ίντερνετ για να αναρωτιέται αν η ηθική της είναι μέρος της βιολογικής της οντότητας ή αν έχει προέλθει από έξω.
Μια παρατήρηση επίσης στην υποσημείωσή σου. Δε βλέπω καμία αντίφαση στο απόσπασμα του Lewis. Δε νομίζω ότι λέει κάτι ντετερμινιστικό υποστηρίζει ότι ναι μεν υπάρχει ένας ηθικός γνώριμος νόμος που διέπει τις σχέσεις των ανθρώπων έστω “φυτευτός” από κάποια θεότητα, αλλά επίσης υπονοεί ότι υπάρχουν περιπτώσεις που οι άνθρωποι δεν υπακούνε σε αυτόν (εδώ παίζει η ελεύθερη βούληση).
Αναφερόμουν καθαρά στην ατυχή επιλογή λέξεων του, όπως “εντολή” και “υπακοή”. Αλλά δεν είμαι και σίγουρος αν ο Lewis ήταν καλβινιστής και εννοούσε ακριβώς αυτό που έγραψε.
Απ’ότι φαίνεται είναι ξεκάθαρο από τις ραδιοφωνικές του εκπομπές ότι ήταν της άποψης της ελεύθερης βούλησης.
Ατυχής επιλογή λέξεων it is then 😛
Βασικά, κάτσε να διαγράψω το σχόλιο. Είναι προφανές ότι δεν ισχύει.
@manblogg
Πολύ καλή παρατήρηση η εξελικτική εξήγηση. Γενικά, εξηγεί αρκετά «κουλά» της ανθρώπινης φύσης.