[Ydw] Η εκ των υστέρων πλάνη

Hindsight Bias 16.08.2007 © Eliezer Yudkowsky Άρθρο της σειράς: “Μυστηριώδεις απαντήσεις σε μυστηριώδεις ερωτήσεις” « Προηγούμενο | Επόμενο »

Ευρετήριο κειμένων του Eliezer Yudkowsky

Εκ των υστέρων πλάνη έχουμε όταν ένα άτομο που γνωρίζει την απάντηση σε ένα ερώτημα, υπερεκτιμά την ικανότητά του να προβλέψει την απάντηση ή το προφανές του ζητήματος, σε σύγκριση με άτομα που πρέπει να μαντέψουν χωρίς να διαθέτουν αυτή τη γνώση. Η εκ των υστέρων πλάνη μερικές φορές αποκαλείται και Φαινόμενο “τό’ξερα εγώ”.

Οι Fischhoff και Beyth (1975) παρουσίασαν σε φοιτητές περιγραφές άγνωστων ιστορικών γεγονότων, όπως τη μάχη μεταξύ Γκέρκα και Βρετανών το 1814. Από πέντε ομάδες φοιτητών, που γνώριζαν την έκβαση των γεγονότων, ζητήθηκε να θέσουν αριθμητικές πιθανότητες σε κάθε μια από τις τέσσερις δυνατές εκβάσεις: Νίκη των Βρετανών, νίκη των Γκέρκα, ισοπαλία με ειρηνευτική συμφωνία, ισοπαλία χωρίς ειρηνευτική συμφωνία. Από τέσσερις πειραματικές ομάδες ζητήθηκε το ίδιο, αλλά προηγουμένως τους είχαν παρουσιάσει κάθε μία από τις τέσσερις δυνατές απαντήσεις ως ιστορική αλήθεια. Σε μια πέμπτη ομάδα, δεν τους είπαν τίποτε για το τι έγινε στην πραγματικότητα. Σε όλες τις περιπτώσεις, όταν σε μια ομάδα είχε παρουσιαστεί μία εναλλακτική ως ιστορική αλήθεια, την επέλεγαν ως πιο πιθανή σε σχέση με μια άλλη ομάδα ή την ομάδα ελέγχου.

Η εκ των υστέρων πλάνη έχει μεγάλη σημασία σε νομικές υποθέσεις, όπου ο δικαστής ή οι ένορκοι πρέπει να αποφασίσουν αν ο κατηγορούμενος ήταν νόμιμα αμελής στην πρόβλεψη κάποιας επικίνδυνης κατάστασης (Sanchiro 2003). Σε ένα πείραμα βασισμένο σε μια πραγματική υπόθεση, [Kamin και Rachlinski (1995)] ζητήθηκε από δύο ομάδες να υπολογιστεί η πιθανότητα ζημιάς λόγω πλημμύρας εξ αιτίας του μπλοκαρίσματος μιας δημοτικής ανασυρόμενης γέφυρας. Στην ομάδα ελέγχου είπανε τα στοιχεία που γνώριζε και ο δήμος όταν αποφάσισε να μην προσλάβει φύλακα για τη γέφυρα. Στην πειραματική ομάδα δώσανε τα ίδια στοιχεία, σύν ότι το ποτάμι όντως πλημμύρισε. Οι οδηγίες έλεγαν πως ο δήμος ήταν ένοχος αμέλειας αν η προβλέψιμη πιθανότητα πλημμύρας ήταν μεγαλύτερη του 10%. Στην ομάδα ελέγχου, το 76% είπε πως η πιθανότητα πλημμύρας ήταν τόσο μικρή που δεν υπήρχε λόγος να ληφθούν μέτρα. Στην πειραματική ομάδα, το 57% είπε πως η πιθανότητα πλημμύρας ήταν τόσο μεγάλη που η μη λήψη προληπτικών μέτρων ήταν νομικά αμελής. Σε μια τρίτη ομάδα είπανε το αποτέλεσμα και τους εξήγησαν να αποφύγουν την εκ των υστέρων πλάνη, αλλά το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο· το 56% είπε πως ο δήμος ήταν νομικά αμελής.

Παρατηρώντας της ιστορία εκ των υστέρων, υποτιμούμε πολύ το κόστος της αποτελεσματικής ασφάλειας. Το 1986 το Τσάλεντζερ εξερράγη εξ αιτίας ενός ελαττωματικού δακτυλίου που γινόταν δύσκαμπτος σε χαμηλές θερμοκρασίες. Υπήρχαν κάποια σημάδια ότι οι δακτύλιοι είχαν πρόβλημα. Αλλά για να αποφευχθεί η καταστροφή με το Τσάλεντζερ, αυτό που θα έπρεπε να γίνει δεν ήταν απλά να ελεγχθεί το πρόβλημα με τους δακτυλίους, αλλά να ελεγχθεί κάθε πρόβλημα που έμοιαζε το ίδιο σοβαρό με τους δακτυλίους, χωρίς να έχουν οι τεχνικοί το πλεονέκτημα του να ξέρουν το αποτέλεσμα εκ των υστέρων. Σίγουρα ήταν εφικτό, αλλά θα απαιτούνταν μια γενικότερη πολιτική ελέγχων κατά πολύ ακριβότερη από από την επισκευή των δακτυλίων.

Λίγο μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2011, καθόμουν και σκεφτόμουν πως τώρα κάποιος θα βγει και επιδείξει κάποια ασήμαντη αναφορά της αντικατασκοπίας ή κάτι παρόμοιο και θα αρχίσουν οι κριτικές εκ των υστέρων. Ναι, είμαι σίγουρος πως θα υπήρχε κάποια μικρή προειδοποίηση ότι η Αλ Κάιντα ετοίμαζε κάτι, αλλά πιθανότατα θα είχαν και στοιχεία για ενέργειες της μαφίας, για πώληση υλικών για πυρηνικές κεφαλές και για εισβολή από τον Άρη.

Επειδή δεν κατανοούμε το κόστος μιας ευρείας πολιτικής, τα μαθήματα που μαθαίνουμε είναι υπερβολικά συγκεκριμένα. Μετά την 11η Σεπτεμβρίου, η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας απαγόρευσε τα κοπίδια στα αεροπλάνα ―λες και το πρόβλημα ήταν ότι είχαν ξεχάσει αυτόν τον συγκεκριμένο “προφανή” κίνδυνο. Δε μαθαίνουμε τα γενικότερα μαθήματα: το κόστος της αποτελεσματικής ασφάλειας είναι υψηλό, επειδή πρέπει να προβλέψουμε προβλήματα που δεν είναι τόσο προφανή όσο φαίνονται εκ των υστέρων.

Ένα μοντέλο αποδεικνύει τη χρησιμότητά του με το τι πιθανότητα προβλέπει για ένα παρατηρημένο αποτέλεσμα. Η εκ των υστέρων πλάνη συστηματικά παραμορφώνει αυτόν τον έλεγχο· νομίζουμε πως το μοντέλο μας προέβλεψε μεγαλύτερη πιθανότητα από την πραγματικότητα. Το να ενημερώσεις τους ενόρκους είναι άχρηστο. Πρέπει να καταγράψεις εκ των προτέρων τις προβλέψεις σου. Ή όπως το έθεσε ο Fischhoff (1982):

Όταν προσπαθούμε να κατανοήσουμε γεγονότα του παρελθόντος, χρησιμοποιούμε επίτηδες τις ίδιες υποθέσεις ή κανόνες και για να ερμηνεύσουμε και για να προβλέψουμε τον κόσμο γύρω μας. Αν, εκ των υστέρων, συστηματικά υποτιμούμε τις εκπλήξεις που μας επιφύλαξε ή που μας επιφυλάσσει το παρελθόν, τότε υποβάλουμε τις υποθέσεις μας σε ιδιαίτερα αδύναμο έλεγχο και, υποθέτω, ότι δεν θα έχουμε και πολλούς λόγους να τις αλλάξουμε.