Hindsight Bias
16.08.2007 © Eliezer Yudkowsky |
Εκ των υστέρων πλάνη έχουμε όταν ένα άτομο που γνωρίζει την απάντηση σε ένα ερώτημα, υπερεκτιμά την ικανότητά του να προβλέψει την απάντηση ή το προφανές του ζητήματος, σε σύγκριση με άτομα που πρέπει να μαντέψουν χωρίς να διαθέτουν αυτή τη γνώση. Η εκ των υστέρων πλάνη μερικές φορές αποκαλείται και Φαινόμενο “τό’ξερα εγώ”.
Οι Fischhoff και Beyth (1975) παρουσίασαν σε φοιτητές περιγραφές άγνωστων ιστορικών γεγονότων, όπως τη μάχη μεταξύ Γκέρκα και Βρετανών το 1814. Από πέντε ομάδες φοιτητών, που γνώριζαν την έκβαση των γεγονότων, ζητήθηκε να θέσουν αριθμητικές πιθανότητες σε κάθε μια από τις τέσσερις δυνατές εκβάσεις: Νίκη των Βρετανών, νίκη των Γκέρκα, ισοπαλία με ειρηνευτική συμφωνία, ισοπαλία χωρίς ειρηνευτική συμφωνία. Από τέσσερις πειραματικές ομάδες ζητήθηκε το ίδιο, αλλά προηγουμένως τους είχαν παρουσιάσει κάθε μία από τις τέσσερις δυνατές απαντήσεις ως ιστορική αλήθεια. Σε μια πέμπτη ομάδα, δεν τους είπαν τίποτε για το τι έγινε στην πραγματικότητα. Σε όλες τις περιπτώσεις, όταν σε μια ομάδα είχε παρουσιαστεί μία εναλλακτική ως ιστορική αλήθεια, την επέλεγαν ως πιο πιθανή σε σχέση με μια άλλη ομάδα ή την ομάδα ελέγχου.
Η εκ των υστέρων πλάνη έχει μεγάλη σημασία σε νομικές υποθέσεις, όπου ο δικαστής ή οι ένορκοι πρέπει να αποφασίσουν αν ο κατηγορούμενος ήταν νόμιμα αμελής στην πρόβλεψη κάποιας επικίνδυνης κατάστασης (Sanchiro 2003). Σε ένα πείραμα βασισμένο σε μια πραγματική υπόθεση, [Kamin και Rachlinski (1995)] ζητήθηκε από δύο ομάδες να υπολογιστεί η πιθανότητα ζημιάς λόγω πλημμύρας εξ αιτίας του μπλοκαρίσματος μιας δημοτικής ανασυρόμενης γέφυρας. Στην ομάδα ελέγχου είπανε τα στοιχεία που γνώριζε και ο δήμος όταν αποφάσισε να μην προσλάβει φύλακα για τη γέφυρα. Στην πειραματική ομάδα δώσανε τα ίδια στοιχεία, σύν ότι το ποτάμι όντως πλημμύρισε. Οι οδηγίες έλεγαν πως ο δήμος ήταν ένοχος αμέλειας αν η προβλέψιμη πιθανότητα πλημμύρας ήταν μεγαλύτερη του 10%. Στην ομάδα ελέγχου, το 76% είπε πως η πιθανότητα πλημμύρας ήταν τόσο μικρή που δεν υπήρχε λόγος να ληφθούν μέτρα. Στην πειραματική ομάδα, το 57% είπε πως η πιθανότητα πλημμύρας ήταν τόσο μεγάλη που η μη λήψη προληπτικών μέτρων ήταν νομικά αμελής. Σε μια τρίτη ομάδα είπανε το αποτέλεσμα και τους εξήγησαν να αποφύγουν την εκ των υστέρων πλάνη, αλλά το αποτέλεσμα ήταν το ίδιο· το 56% είπε πως ο δήμος ήταν νομικά αμελής.
Παρατηρώντας της ιστορία εκ των υστέρων, υποτιμούμε πολύ το κόστος της αποτελεσματικής ασφάλειας. Το 1986 το Τσάλεντζερ εξερράγη εξ αιτίας ενός ελαττωματικού δακτυλίου που γινόταν δύσκαμπτος σε χαμηλές θερμοκρασίες. Υπήρχαν κάποια σημάδια ότι οι δακτύλιοι είχαν πρόβλημα. Αλλά για να αποφευχθεί η καταστροφή με το Τσάλεντζερ, αυτό που θα έπρεπε να γίνει δεν ήταν απλά να ελεγχθεί το πρόβλημα με τους δακτυλίους, αλλά να ελεγχθεί κάθε πρόβλημα που έμοιαζε το ίδιο σοβαρό με τους δακτυλίους, χωρίς να έχουν οι τεχνικοί το πλεονέκτημα του να ξέρουν το αποτέλεσμα εκ των υστέρων. Σίγουρα ήταν εφικτό, αλλά θα απαιτούνταν μια γενικότερη πολιτική ελέγχων κατά πολύ ακριβότερη από από την επισκευή των δακτυλίων.
Λίγο μετά την 11η Σεπτεμβρίου 2011, καθόμουν και σκεφτόμουν πως τώρα κάποιος θα βγει και επιδείξει κάποια ασήμαντη αναφορά της αντικατασκοπίας ή κάτι παρόμοιο και θα αρχίσουν οι κριτικές εκ των υστέρων. Ναι, είμαι σίγουρος πως θα υπήρχε κάποια μικρή προειδοποίηση ότι η Αλ Κάιντα ετοίμαζε κάτι, αλλά πιθανότατα θα είχαν και στοιχεία για ενέργειες της μαφίας, για πώληση υλικών για πυρηνικές κεφαλές και για εισβολή από τον Άρη.
Επειδή δεν κατανοούμε το κόστος μιας ευρείας πολιτικής, τα μαθήματα που μαθαίνουμε είναι υπερβολικά συγκεκριμένα. Μετά την 11η Σεπτεμβρίου, η Υπηρεσία Πολιτικής Αεροπορίας απαγόρευσε τα κοπίδια στα αεροπλάνα ―λες και το πρόβλημα ήταν ότι είχαν ξεχάσει αυτόν τον συγκεκριμένο “προφανή” κίνδυνο. Δε μαθαίνουμε τα γενικότερα μαθήματα: το κόστος της αποτελεσματικής ασφάλειας είναι υψηλό, επειδή πρέπει να προβλέψουμε προβλήματα που δεν είναι τόσο προφανή όσο φαίνονται εκ των υστέρων.
Ένα μοντέλο αποδεικνύει τη χρησιμότητά του με το τι πιθανότητα προβλέπει για ένα παρατηρημένο αποτέλεσμα. Η εκ των υστέρων πλάνη συστηματικά παραμορφώνει αυτόν τον έλεγχο· νομίζουμε πως το μοντέλο μας προέβλεψε μεγαλύτερη πιθανότητα από την πραγματικότητα. Το να ενημερώσεις τους ενόρκους είναι άχρηστο. Πρέπει να καταγράψεις εκ των προτέρων τις προβλέψεις σου. Ή όπως το έθεσε ο Fischhoff (1982):
Όταν προσπαθούμε να κατανοήσουμε γεγονότα του παρελθόντος, χρησιμοποιούμε επίτηδες τις ίδιες υποθέσεις ή κανόνες και για να ερμηνεύσουμε και για να προβλέψουμε τον κόσμο γύρω μας. Αν, εκ των υστέρων, συστηματικά υποτιμούμε τις εκπλήξεις που μας επιφύλαξε ή που μας επιφυλάσσει το παρελθόν, τότε υποβάλουμε τις υποθέσεις μας σε ιδιαίτερα αδύναμο έλεγχο και, υποθέτω, ότι δεν θα έχουμε και πολλούς λόγους να τις αλλάξουμε.
Υπάρχει και η εκ των προτέρων πλάνη, που στοιχειώνει τους καθαγιασμένους θρησκομανείς. Συγκεκριμένα, σε οποιαδήποτε λεκτική διένεξη περί θρησκευτικών υπαρξιακών ακροβασιών, οι θιασώτες της ναρκωμένης ελπίδας και του Φαντάσματος της ανυπαρξίας, έχουν από πριν προμηθευτεί με τα αλεξίσφαιρα κατά της λογικής Τα επιχειρήματα για αυτούς, στην συντριπτική πλειονότητα των περιπτώσεων, εξομοιώνονται με τις μη ασημένιες σφαίρες που εκτοξεύουμε σε λυκανθρώπους. Δηλαδή απόλυτα μη αποτελεσματικές.
Υ.Γ. Χαιρετώ τον ομοϊδεάτη Evan (αν και εγώ βρίσκομαι στην 7 βαθμίδα της Αθεΐας και όχι 6 ή 5) και καλώς βρήκα όλη την εκλεκτή παρέα. Ευελπιστώ να συμμετάσχω σε γόνιμες αντιπαραθέσεις. Μόλις χτες ολοκλήρωσα την ανάγνωση όλων των άρθρων του Evan.
LOL! Χαρά στο κουράγιο σου, NyxDemon! Αυτό που περιγράφεις εγώ συνήθως το αποκαλώ “ου με πείσεις καν με πείσεις” 😛
Οι χειρότεροι όμως είναι οι δήθεν φιλοσοφημένοι, που επικαλούνται μια σκεπτικιστική θεμελίωση του κόσμου, για να καταλήξουν στην αυθαίρετη επινόηση του Θεού. Αυτοί σου λένε περίπου τα εξής: «Η ικανότητα να συλλάβουμε με τον νου μας την πραγματικότητα υπόκειται σε σοβαρούς περιορισμούς. Οι αισθήσεις μας συχνά μας εξαπατούν και μας οδηγούν σε εσφαλμένους συλλογισμούς. Δεν μπορούμε να είμαστε βέβαιοι ότι γνωρίζουμε πραγματικά πώς είναι ο κόσμος που μας περιβάλλει και δεν πρέπει να παρασυρόμαστε και να σχηματίσουμε ψευδείς αντιλήψεις γι’ αυτόν από το πώς μας φαίνεται να είναι. Επομένως δεν μπορούμε να κρίνουμε ποιες εντυπώσεις και ποιες κρίσεις θα πρέπει τελικά να εμπιστευόμαστε.»
Τότε, τους κοιτάς με μια ευφορία στο βλέμμα και οι ευγενικές σου χορδές είναι έτοιμες να επικροτήσουν την σκεπτικιστική τους στάση. Όμως ο ένθεος δεν έχει ολοκληρώσει και συνεχίζει αγέρωχος να αναπτύσσει τον συλλογισμό του και είναι ώρα για την επιστράτευση του σχοινοβάτη του παραλογισμού. « Αφού η γνωστική δυνατότητα που μας παρέχει η συλλογή των δεδομένων του εξωτερικού κόσμου- χάρη στην λειτουργία των αισθήσεων- είναι περιορισμένη, ΑΡΑ ΥΠΑΡΧEΙ ΘΕΟΣ.»
( Αυτά περίπου μου είχε πει πέρυσι ένας «μορφωμένος» ιερέας σε μια συζήτηση που είχα μαζί του)
Στο άκουσμα της συγκλονιστικής τους ετυμηγορίας, το πρόσωπο σου σκίζεται εγκάρσια από ένα σαρδόνιο μειδίαμα.
Αρά, φίλτατε του λες, απέδειξες την ύπαρξη των πάντων.
Τι εννοείς σε ρωτάει με μια ακατάδεκτη και σχεδόν οργίλα χροιά στην φωνή.
Είναι πολύ απλό. Όταν ισχυρίζεσαι ότι το πεπερασμένο του ανθρώπινου νου αποδεικνύει εμμέσως την ύπαρξη του Θεού, καθώς ποτέ δεν θα έχουμε ακλόνητα επιχειρήματα για την «εκμηδένιση» της Θείας του Χάρης, με το ίδιο σκεπτικό, θα μπορούσα να υποστηρίξω ότι υπάρχει η αιμοπότρια βαμπιρική Χιονάτη και η εωσφορική δαιμονισμένη Σταχτοπούτα. Αφού και αυτά είναι αποκυήματα της φαντασίας μας και δεν δύναται να απορριφθούν αδιαμφισβήτητα από την περιορισμένη μας λογική. Αρά αβασάνιστα μπορώ να αντικαταστήσω τον δημιουργό του σύμπαντος, δίχως κανένα ενδοιασμό, από την απείρων διαστάσεων και άχρονη κοκκινοσκουφίτσα, που περιστρέφει το σύμπαν σαν σφαίρα στα ακροδάχτυλα της και παίζει με τους ανθρώπους σαν να είναι λιλιπούτεια κουκλάκια.
Αφού η επιστήμη δεν μπορεί να αποδείξει με βεβαιότητα της ανυπαρξία της, αρά η συμπαντική κοκκινοσκουφίτσα είναι ο αρχιτέκτονας του κόσμου.
Αυτό που λέω είναι τόσο απλό και σαφές, αλλά οι θρησκευόμενοι – υπό την επήρεια της μανιώδης τους πλάνης- αδυνατούν να το κατανοήσουν. Το να αποδίδεις κατ’ ανάγκην στον φανταστικό Θεό ( και σε κάθε άλλο προϊόν ονείρου ή παραίσθησης) την κατασκευή του κόσμου, διότι τα δεδομένα των αισθήσεων και το μεγαλειώδες εργαλείο της λογική δεν είναι ικανά να συλλάβουν πλήρως την υφή της πραγματικότητας, είναι εξωφρενικά αυθαίρετο και τραγελαφικά χιμαιρικό.
Υ.Γ. Μην μπερδευτούν κάποιοι από το αβαταρ μου και θεωρήσουν ότι είμαι κοριτσάκι και γι’ αυτό τον λόγο μου φερθούν με εκλεπτυσμένη ευγένεια. Είμαι αγοράκι και γι’ αυτό αδημονώ για λυσσαλέες θεάρεστες αντικρούσεις των επιχειρημάτων μου… φυσικά αστειεύομαι ( με την λέξη λυσσαλέος).
NyxDemon συμφωνώ με το σχόλιο σου , αλλά πρέπει και να κρατάμε τα σωκρατικά προσχήματα , η γνώση ειναι πάντοτε ανολοκλήρωτη, ο μέσος άνθρωπος λειτουργεί 95% με το υποσυνείδητο- ασυνείδητο και 5% με το συνειδητό, ζούμε σε έναν υποσυνείδητο κόσμο, ίσως ενα Μάτριξ , για αυτό και μόνο στην κλίμακα Dawkins επιλέγω το 6 .
Φίλε Παναγιώτη, αρέσκομαι να αυτοχαρακτηρίζομαι “φανατικά” άθεος (βαθμίδα 7 στην κλίμακα του Dawkins) για να μην μου προσάψουν οι πιστοί, έστω και μηδαμινώς, τον ερμαφρόδιτο χαρακτηρισμό του ύπουλου αγνωστικιστή. Θέλω να είμαι απόλυτα απελευθερωμένος από την επιρροή οποιασδήποτε εμβρυικής ανώτερης ηθικής τάξης ή συντηρητικής σεμνότυφης υπερβατικής δύναμης. Γι’ αυτό και δηλώνω 100% άθεος, για να μην υπάρχει ούτε καν η υπόνοια ότι υπάρχουν καθαγιασμένοι συμβιβασμοί, θεάρεστα όρια, πουριτανικοί περιορισμοί ή μεταφυσικές ανησυχίες που μπορούν ακόμη και υποσυνείδητα να ορίσουν την ζωή μου, στερώντας την δυνατότητα να είμαι απόλυτος κύριος των επιλογών μου.
Ζητάω συγνώμη…. εννοούσα Παναγιώτη… είναι αλλόκοτο που σου απευθύνθηκα με το όνομα του κολλητού μου. Αν μπορεί ο Evan να το διορθώσει. Ευχαριστώ προκαταβολικά.
Διορθώθηκε
βέβαια και εγώ πάνω σε συγκεκριμένα θέματα, όπως η ύπαρξη της κόλασης πχ , εκεί δεν μπορώ κρατήσω κανένα πρόσχημα , εκεί γίνομαι απόλυτος
Η απορία μου όμως είναι η εξής: Γιατί η πλάνη του Χριστιανισμού επικράτησε στον δυτικό κόσμο; Τι είναι αυτό που κάνει το συγκεκριμένο δόγμα να γνωρίζει τέτοια διαχρονική κολασμένη απήχηση; Πώς μια σουρεαλιστική ιδεολογία που εισάγει ανεξήγητες και φανταστικές καταστάσεις στον ορθολογικό μας κόσμο, έχει την ικανότητα να σαγηνεύει έναν μορφωμένο ενήλικα της εποχής, της φρενήρης εξελίξεως της επιστήμης και της τεχνολογίας;
Για την αρχική απήχηση του Χριστιανισμού, μια κοινωνιολογική μελέτη της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας νομίζω πως θα σε διαφωτίσει ιδιαίτερα (περιττό να πω πως η απήχηση του Χριστιανισμού δεν ήταν θαύμα). Από τη στιγμή που έπιασε ως θρησκεία, υπόκειται σε αυτό που έλεγε ο Κικέρωνας: “Τη θρησκεία οι κοινοί τη θεωρούν αληθινή, οι μορφωμένοι ψεύτικη και οι άρχοντες χρήσιμη”. Απλά με το Χριστιανισμό παρατράβηξε το αστείο το Μεσαίωνα. Η ελπίδα ίσως είναι το μόνο αγαθό που κυκλοφορεί ευρύτατα, αλλά (αντίθετα με τους νόμους της αγοράς και της ζήτησης) πωλείται πάρα πολύ ακριβά.
Πάντως, ει δυνατόν, ας μην ξεφύγουμε πάρα πολύ από το θέμα του άρθρου.
Το μεγάλο λάθος των ρωμαίων αυτοκρατόρων ήταν ότι ακολούθησαν την στρατηγική των διωγμών σε μια παιδαριωδώς φουτουριστική θρησκεία και όχι την μέθοδο της γελοιοποίησης και της λοιδορίας που θα ταίριαζε σε μια θρησκεία γιδοβοσκών και προβαταναθρώπων. Για την σύγχρονη απήχηση του χριστιανισμού, το θέμα είναι δαιδαλώδες και δεν είναι το κατάλληλο άρθρο να το συζητήσουμε….
το ερώτημα αυτό με απασχολούσε και εμένα , Δεν το έχω απάντηση , απλά πιστεύω οτι οφείλεται σε μια εκφυλιστική κατάσταση .στα πρώτα στάδια του ο Χριστιανισμός Φαντάζομαι θα ήταν πολύ διαφορετικός απο αυτό που
που γνωρίζουμε εμείς σήμερα , αλλαγές θα έχουν γίνει μέσα στο χρόνο ,βλέπε Πατέρες της Εκκλησίας , βέβαια η όποιες αλλαγές έχουν να κάνουν με την αντίληψη του Δόγματος και οχι με επαναστατικές Ιδέες .