“Science” as Curiosity-Stopper
03.09.2007 © Eliezer Yudkowsky |
Φανταστείτε ότι, μπροστά σε τηλεοπτικές κάμερες, κουνάω τα χέρια μου, λέω άμπρα κατάμπρα και δημιουργώ ένα λαμπερό φως να εμφανιστεί στο κενό πάνω από τα χέρια μου. Φανταστείτε ότι αυτό ήταν αδιαμφισβήτητο προϊόν μαγείας και το έλεγξε και ο James Randi και ένας στρατός σκεπτικιστών. Οι περισσότεροι θα ήταν αρκετά περίεργοι για το τι συμβαίνει.
Αλλα τώρα φανταστείτε πως δεν βγαίνω στην τηλεόραση. Δεν θέλω να μοιραστώ τη δύναμή μου, ούτε την αλήθεια που κρύβει από πίσω της. Θέλω να κρατήσω τη μαγεία μου μυστική. Θέλω όμως να κάνω και ξόρκια όποτε και όπου θέλω. Θέλω να κάνω το ξόρκι μου και να παράγω φως για να διαβάζω στο τραίνο χωρίς να προκαλέσω την υποψία κανενός. Υπάρχει κάποιο ξόρκι που σταματά την περιέργεια;
Ναι, όντως! Όποτε κάποιος με ρωτήσει “Πώς το έκανες αυτό;”, εγώ απλά θα λέω “Επιστήμη!”
Αυτό δεν είναι πραγματική εξήγηση, αλλά μάλλον φραγμός της περιέργειας. Δεν σου λέει τίποτα για το αν το φως θα γίνει πιο λαμπερό ή πιο αδύναμο, αν θα αλλάξει χρώμα ή ένταση και σίγουρα δεν σου λέει πώς να παράξεις κι εσύ ένα παρόμοιο φως. Για την ακρίβεια δεν ξέρεις τίποτα περισσότερο από ό,τι ήξερες πριν πω τη μαγική λέξη. Αλλά γυρνάς το κεφάλι αδιάφορος, ικανοποιημένος πως δεν πρόκειται για τίποτα παράδοξο.
Ακόμα καλύτερα, το ίδιο τρικ δουλεύει και για έναν απλό διακόπτη.
Γυρνάς έναν διακόπτη και ανάβει η λάμπα. Γιατί;
Στο σχολείο μαθαίνουμε πως η απάντηση που θέλει ο δάσκαλος για το ερώτημα της λάμπας είναι “Ηλεκτρισμός!” Μέχρι τώρα φαντάζομαι να γνωρίζετε πως δεν είναι σωστό μόνο με αυτό να θεωρείται ότι η λάμπα έχει γίνει “κατανοητή”. Λέγοντας “Ηλεκτρισμός!” μήπως σας επιτρέπει να ελέγξετε το τι θα πρέπει να αναμένετε σε επίπεδο εμπειριών; Σίγουρα υπάρχουν περισσότερα για να μάθετε (οι Φυσικοί μπορούν να αγνοήσουν αυτή την παράγραφο και να αντικαταστήσουν το πρόβλημα με τη Θεωρία της Εξέλιξης, της οποίας η ουσία βρίσκεται σε υπολογισμούς που ελάχιστοι ξέρουν να κάνουν.)
Αν νόμιζες πως το φως της λάμπας είναι επιστημονικά ανεξήγητο, θα επικέντρωνες όλη την προσοχή επάνω του. Θα σταματούσες ό,τι έκανες και θα εξέταζες τη λάμπα.
Τι σημαίνει όμως η φράση “επιστημονικά εξηγήσιμος”; Σημαίνει ότι κάποιος άλλος ξέρει πώς δουλεύει η λάμπα. Όταν σου λένε πως η λάμπα είναι “επιστημονικά εξηγήσιμη”, δεν ξέρεις κάτι παραπάνω απ’ό,τι ήξερες πριν· δεν ξέρεις αν η λάμπα θα γίνει πιο φωτεινή ή όχι. Αλλά επειδή κάποιος άλλος ξέρει, αυτό υποτιμά τη γνώση στα μάτια σου. Γίνεσαι λιγότερο περίεργος.
Μιας και το μπλογκ αυτό είναι οικονομικό, κάποιος ίσως πει πως “Αν η λάμπα ήταν ανεξήγητη από την επιστήμη, θα γινόσουν διάσημος και πλούσιος ερευνώντας την”. Αλλά εδώ δεν μιλάω περί πλεονεξίας. Δεν μιλάω περί φιλοδοξίας. Μιλάω για το απλό συναίσθημα της περιέργειας -το αίσθημα της ανάγκης για εξήγηση. Γιατί η δική σου περιέργεια να μειωθεί μόνο και μόνο επειδή κάποιος άλλος και όχι εσύ ξέρει γιατί δουλεύει η λάμπα; Πρέπει και όλοι οι άλλοι να αγνοούν την απάντηση και όχι μόνο εσύ για να είσαι ευχαριστημένος;
Υπάρχουν αγαθά που προσφέρει η γνώση πέρα από την ικανοποίηση της περιέργειας, όπως η τεχνολογία. Για αυτά αρκεί κάποια άλλη οντότητα στον εγγύς χώρο να γνωρίζει. Αλλά ως προς τη δική μου περιέργεια, τι σημασία έχει αυτό;
Επιπλέον, σκεφτείτε τι συνέπειες θα είχε το να επιτρέψουμε το “κάποιος άλλος ξέρει την απάντηση” να λειτουργήσει ως φραγμός της περιέργειας. Μια μέρα μπαίνεις μέσα στο καθιστικό σου και βλέπεις έναν τεράστιο πράσινο ελέφαντα να ίπταται μετέωρος στο κέντρο του δωματίου περιτριγυρισμένος από μια αύρα ασημένιου φωτός.
“Τι στο καλο;”, λες.
Και ακούγεται μια φωνή πάνω από τον ελέφαντα να λέει “ΚΑΠΟΙΟΣ ΗΔΗ ΞΕΡΕΙ ΓΙΑΤΙ Ο ΕΛΕΦΑΝΤΑΣ ΒΡΙΣΚΕΤΑΙ ΕΔΩ.”
“Α,” λες, “τότε, δεν πειράζει,” και πας στην κουζίνα.
Δεν γνωρίζω την ενοποιημένη θεωρία για τους νόμους της φυσικής αυτού του σύμπαντος. Επίσης δεν ξέρω και πολλά περί ανθρώπινης ανατομίας, με εξαίρεση τον εγκέφαλο. Δεν έχω ιδέα πού βρίσκονται τα νεφρά μου και δεν μπορώ να θυμηθώ τι κάνει το συκώτι μου. (Δεν είμαι περήφανος για αυτό και με τα μαθηματικά που πρέπει να μελετώ διαρκώς, αμφιβάλλω ότι θα μάθω ανατομία στο εγγύς μέλλον).
Ως προς την περιέργεια θα πρέπει να με απασχολεί περισσότερο ο υπέρτατος νόμος της φυσικής ή το ότι δεν ξέρω τι γίνεται μέσα στο ίδιο μου το σώμα;
Αν σήκωνα το χέρι μου κι έκανα ένα ξόρκι φωτός, θα σας κινούσα το ενδιαφέρον. Γιατί να είναι λιγότερο ενδιαφέρον το ότι σήκωσα το χέρι μου; Όταν σηκώνεις το χέρι και το κουνάς, αυτή η ηθελημένη κίνηση συντονίζεται (μεταξύ άλλων) από την παρεγκεφαλίδα. Πάω στοίχημα πως δεν ξέρετε πώς δουλεύει η παρεγκεφαλίδα σας. Εγώ ξέρω κάποια λίγα γενικά πράγματα, όχι αρκετά για να κάνω υπολογισμούς… αλλά και τι έγινε; Έχει σημασία αυτό αν εσείς δεν ξέρετε; Γιατί θα πρέπει να υπάρχει αυτό το διπλό κριτήριο περιέργειας, ένα για τη μαγεία και ένα για τις κινήσεις των χεριών;
Κοιτάξου στον καθρέφτη. Ξέρεις τι βλέπεις; Ξέρεις τι είναι αυτό που σε κοιτάζει πίσω από τα μάτια σου; Στο ερώτημα αυτό κάποια Η Επιστήμη Τα Ξέρει και κάποια Η Επιστήμη Δεν Τα Ξέρει. Γιατί αυτό να επηρεάζει τη δική σου περιέργεια, αν εσύ δεν ξέρεις;
Ξέρεις πώς δουλεύει το γόνατό σου; Ξέρεις πώς φτιάχνονται τα παπούτσια σου; Ξέρεις γιατί φεγγίζει η οθόνη του υπολογιστή; Ξέρεις γιατί το νερό σε βρέχει;
Ο κόσμος είναι γεμάτος αινίγματα. Αν χρειάζεται, ταξινόμησέ τα κατά προτεραιότητα. Αλλά μην παραπονιέσαι πως η κακιά Επιστήμη έχει αδειάσει τα μυστήρια από τον κόσμο. Με αυτή τη λογική θα μπορούσα να σε κάνω να αγνοήσεις έναν ελέφαντα στο καθιστικό σου.
Τα σχόλιά σας είναι ευπρόσδεκτα / Your comments are welcome