Πριν ελέγξουμε τον ισχυρισμό αυτό, θα ήταν καλό να κάνουμε ένα βήμα πίσω και να εξετάσουμε την ίδια την έννοια της ελεύθερης βούλησης. Η βασική ερώτηση είναι η εξής: Τι σημαίνει ότι μια απόφαση ήταν ελεύθερη; Πολλοί θα έλεγαν ότι αν οι αποφάσεις μας ήταν εξ ολοκλήρου βασισμένες σε άλλα αίτια, τότε δε θα ήταν ελεύθερες και δε θα μπορούσαμε να θεωρηθούμε υπεύθυνοι γι’αυτές. Αλλά αν οι επιλογές μας δεν βασίζονται εξ ολοκλήρου σε προηγούμενα αίτια, αποτελεί αυτό βελτίωση; Αν μια πράξη δε βασίστηκε σε προηγούμενα αίτια, τότε συνέβη τυχαία. Αυτό είναι γνωστό ως φιλελευθερισμός (καμία σχέση με την ομώνυμη πολιτική φιλοσοφία) και δε φαίνεται να αποκαθιστά την ηθική ευθύνη που μας στερεί ο ντετερμινισμός. Άλλωστε, αν οι αποφάσεις μας είναι τυχαίες, αυτό σημαίνει ότι συμβαίνουν χωρίς καμιά αιτία και πάλι δεν μπορεί να θεωρηθεί ότι τις ελέγχουμε, όπως δεν μπορούμε να ελέγξουμε και το αποτέλεσμα ενός ζαριού.
Υπάρχει κάποιο κενό μεταξύ ντετερμινισμού και φιλελευθερισμού, όπου μπορεί να βολευτεί η ελεύθερη βούληση; Ποια τρίτη επιλογή μπορεί να υπάρχει πέρα από αυτές τις δύο; Είτε ένα γεγονός είχε αιτία, είτε όχι. Αυτά φαίνεται να εξαντλούν όλες τις δυνατότητες. Αν οι επιλογές ούτε έχουν αιτία, ούτε δεν έχουν αιτία, τότε τι μένει; Το δίλημμα αυτό μοιάζει να υπονοεί εκ πρώτης όψεως ότι το ζήτημα της ελεύθερης βούλησης μπορεί να είναι παράλογο.
Πιστεύω, ωστόσο, ότι υπάρχει μια λύση στο παράδοξο που είναι συμβατή με τον υλισμό. Για να σας δείξω πώς γίνεται αυτό, ας αναλογιστούμε το εξής νοητικό πείραμα, που ονομάζω "μηχανή πρόβλεψης". Η μηχανή πρόβλεψης είναι ένα κατασκεύασμα που ενημερώνεται για μια απόφαση που καλείστε να πάρετε και, λαμβάνοντας υπ’όψιν όλα τα διαθέσιμα στοιχεία, μέχρι και την ακριβή κατάσταση κάθε υποατομικού σωματιδίου στον εγκέφαλό σας, προβλέπει χωρίς περιθώριο σφάλματος τι θα αποφασίσετε. Αν οι επιλογές σας δεν είναι ελεύθερες και είναι απλά το αποτέλεσμα μιας μηχανιστικής αλυσίδας αιτίων και αιτιατών, τότε η κατασκευή μιας τέτοιας μηχανής είναι λογικά δυνατή. Αντίστροφα, αν είναι λογικά αδύνατη η κατασκευή μιας τέτοιας μηχανής, τότε ο αυστηρός ντετερμινισμός πρέπει να είναι εσφαλμένος.
Καλημέρα,
Ενδιαφέρουσα η προσπάθειά σου, αν και το θέμα έχει.. πολλά ποδάρια!
Μιας και το άρθρο συνεχίζεται, θα ήθελα να ρωτησω ένα, δύο πράγματα διευκρινιστικά ελπίζοντας, ότι δεν θα προτρέξω σε κάτι που ενδεχομένως επιχειρήσεις να απαντήσεις στις επόμενες αναρτησεις.
Αν η μια πλευρά ονομάζεται ντετερμινισμος – αιτιοκρατία, τότε η άλλη ονομάζεται τυχαιοκρατία; (αυτό που ονομαζεις φιλελευθερισμός).
Όταν λες νοητικό πείραμα, εννοείς προφανώς ότι θα το κανουμε στο μυαλό μας και όχι σε κάποιο εργαστήριο, έτσι; Δεν θα κατσει μια ομαδα επιστημονων και τεχνικων να καταστευασει μια τετοια μηχανη.
Το πείραμα που αναφέρεις στηρίζεται σε έναν κυκλικό συλλογισμό και ως εκ τούτου είναι αυτοαναφορικό.
Αν είμαστε αποτέλεσμα μιας μηχανιστικής αλυσίδας (προκέιμενη πρόταση)
μπορούμε λογικά να κατασκευάσουμε μια μηχανή πρόβλεψης, η κατασκευή της οποίας θα αποδεικνύει..
ότι είμαστε αποτέλεσμα μιας μηχανιστικής αλυσίδας (συμπέρασμα).
Αυτό που προϋποθέτουμε στην αρχή του συλλογισμού είναι το ιδιο με αυτο που θα αποδειξουμε στο τελος. Ληψη του ζητουμένου.
Αν η μια πλευρά ονομάζεται ντετερμινισμος – αιτιοκρατία, τότε η άλλη ονομάζεται τυχαιοκρατία; (αυτό που ονομαζεις φιλελευθερισμός).
Το άρθρο είναι μετάφραση από τα αγγλικά, όπου παρατίθενται οι όροι determinism και liberalism. Επειδή επαγγελματίας φιλόσοφος δεν είμαι, γνωρίζεις τον αντίστοιχο όρο στα ελληνικά για το liberalism για να το διορθώσω; Θα μπορούσα να μεταφράσω “ιντετερμινισμός” που είναι το αντίθετο ή “(φιλ)ελευθεροβουλισμός”, αλλά… μπλιαξ!
Το πείραμα που αναφέρεις στηρίζεται σε έναν κυκλικό συλλογισμό και ως εκ τούτου είναι αυτοαναφορικό.
Μην προτρέχεις! Το εν λόγω νοητικό πείραμα αποδεικνύει το εντελώς αντίθετο από ό,τι υποθέτεις. Δηλαδή, ότι και να είμαστε αποτέλεσμα μιας μηχανιστικής αλυσίδας, ΔΕΝ είναι δυνατή η κατασκευή ενός τέτοιου μηχανήματος. Good stuff. Θα το δεις αύριο που θα το αναρτήσω.
Εγώ πάντως είμαι σύμφωνος με τη θεωρία της ευκαιριοκρατίας,που είναι εν τέλη διαφορετική και απο τον ντετερμινισμό-αιτιοκρατία και απο τον φιλελευθερισμό η ιντετερμινισμό η αναιτιοκρατία,η ευκαιριοκρατία αμφισβητεί την άμεση σχέση μεταξύ αιτίας και αποτελέσματος,ενώ υποστηρίζει ότι δυο γεγονότα μπορούν να συνδέονται χάρη στη διαμεσολάβηση του Θεού αφού καθώς δημιούργησε τον κόσμο φρόντισε να διαδέχονται το ένα το άλλο χωρίς να υφίσταται μεταξύ τους καμιά ουσιώδης σχέση….
Το θέμα είναι τι γίνεται με την ελεύθερη βούληση…με βάση τη θεωρία της ευκαιριοκρατίας,πολλοί θα πούνε ότι αφού όλα τα έκανε ο θεός να διαδέχονται το ένα το άλλο,τοτε και οι πράξεις μας είναι τυχαίες και δεν μπορούμε να είμαστε υπόλογοι γι αυτές,μιας και ακολουθούν ένα σειριακό σχέδιο το οποίο το δημιούργησε ο θεός…όμως τα πράγματα δεν μπορεί να είναι τόσο απλά όσον αφορά την ελεύθερη βούληση….
Edit: Το κομμάτι περί προπατορικού αμαρτήματος μεταφέρθηκε στο αντίστοιχο άρθρο εδώ. Εκτεταμένη συζήτηση για το συγκεκριμένο θέμα παρακαλώ να περιοριστεί εκεί.
Μια άλλη παράμετρος που νομίζω πως πρέπει να λαμβάνεται υπ’όψην είναι η έννοια των επιπέδων εξήγησης. Θα φανεί καλύτερα τι εννοώ με ένα παράδειγμα που βρήκα σε ένα κείμενο που πραγματεύεται το θέμα της ελεύθερης βούλησης από τη σκοπιά της γνωσιακής επιστήμης (παραθέτω τον σύνδεσμο στο τέλος του σχολίου μου):
“Είναι απολύτως σαφές σε όλους μας σε τι αναφερόμαστε όταν αναφερόμαστε στο πρόβατο. Αν θελήσουμε όμως να αναγάγουμε την περιγραφή του προβάτου σε πιο μικροσκοπικά επίπεδα περιγραφής, θα αντιμετωπίσουμε προβλήματα. Πού ακριβώς, μέσα στο φυσικό σύμπαν, τελειώνει το πρόβατο και αρχίζει το μη πρόβατο; Ο αέρας που είναι παγιδευμένος μέσα στο τρίχωμα, είναι μέρος του προβάτου; Ίσως όχι. Ο αέρας μέσα στους πνεύμονες; Το οξυγόνο του αέρα που δεσμεύεται στους πνεύμονες μέσα σε μόρια αιμοσφαιρίνης και διανέμεται στα κύτταρα για τις καύσεις τους; Η τροφή μέσα στο στομάχι ή στο λεπτό έντερο; Τα μόρια που αποβάλλονται ως παραπροϊόντα των μεταβολικών διεργασιών; Πότε ένα μόριο γίνεται
μέρος του προβάτου και πότε παύει να αποτελεί μέρος του; Καμιά φορά, όταν δεν βρίσκουμε απάντηση, φταίει ότι είναι λάθος η ερώτηση. Εδώ, είναι προφανές ότι η υπόσταση του προβάτου δεν είναι καθόλου σταθερή στο χρόνο σε επίπεδο μορίων, με όλα αυτά που μπαινοβγαίνουν διαρκώς. Το ίδιο πρόβλημα αντιμετωπίζουμε και σε πιο μακροσκοπικό επίπεδο, στα κύτταρα. Τρίχες πέφτουν διαρκώς, επιθηλιακά κύτταρα πεθαίνουν και αποκολλώνται, νέα κύτταρα προκύπτουν από διαίρεση. Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα ποιο ακριβώς είναι το σύνολο κυττάρων που αποτελεί το πρόβατο. Όμως αυτό δεν μας εμποδίζει να μιλάμε για το πρόβατο και να συνεννοούμαστε θαυμάσια γι’ αυτό, είτε πρόκειται να το πάμε για βοσκή είτε παραγγέλνουμε ένα κομμάτι του από τη σούβλα. Το παράδειγμα αυτό μας δείχνει ότι η φυσικοκρατία, και ο συνακόλουθος οντολογικός αναγωγισμός, δεν ταυτίζεται με τον επιστημολογικό αναγωγισμό. Τι θα πει αυτό; Θα πει ότι είναι άλλο πράγμα να αναγνωρίζουμε πως όλα τα πράγματα στη φύση λειτουργούν με βάση τους νόμους της φυσικής, και άλλο να θεωρούμε ότι μπορούμε να περιγράψουμε τα πάντα με όρους φυσικής”
Ολόκληρο το κείμενο εδώ: http://www.ilsp.gr/homepages/protopapas/pdf/Protopapas_2009_Goudi.pdf (είναι λίγο μεγάλο αλλά νομίζω αξίζει τον κόπο…)
Πολύ ενδιαφέρον το PDF, αλλά θέλω να το διαβάσω πιο προσεκτικά (αν και δε νομίζω πως λέει κάτι διαφορετικό από τον Ebonmuse στο επόμενο κεφάλαιο). Έφτιαξα και το λινκ σου.