|
Making Beliefs Pay Rent (in Anticipated Experiences) 28.07.2007 © Eliezer Yudkowsky |
Μια αρχαία παραβολή λέει τα εξής:
Αν ένα δέντρο πέσει στο δάσος και δεν το ακούσει κανείς, κάνει ήχο; Ένας λέει “Ναι, κάνει, αφού προκαλεί δονήσεις στον αέρα”. Ένας άλλος λέει “Όχι, δεν κάνει, αφού δεν υπάρχει ηχητική επεξεργασία σε κάποιον εγκέφαλο”.
Ας υποθέσουμε πως, αφού πέσει το δέντρο, τα δύο άτομα πηγαίνουν μαζί στο δάσος. Μήπως θα περιμένει ο ένας το δέντρο να έχει πέσει στα δεξιά και ο άλλος στα αριστερά; Αν υποθέσουμε πως, πριν πέσει το δέντρο, οι δυο τους αφήσουν ένα κασετόφωνο, όταν βάλουν να παίξει η ταινία, ο καθένας περιμένει να ακούσει διαφορετικά πράγματα; Αν βάζανε ένα οποιοδήποτε άτομο στον κόσμο σε εγκεφαλογράφο, θα περιμένανε να δούνε κάτι διαφορετικό, αναλόγως την περίπτωση; Παρόλο που και οι δυο μαλώνουν και ο ένας λέει “όχι” και ο άλλος “ναι”, κανείς τους δεν αναμένει να βιώσει διαφορετικές εμπειρίες. Νομίζουν πως έχουν διαφορετικά μοντέλα του κόσμου, αλλά δεν έχουν καμία διαφορά όσον αφορά το τι νομίζουν πως θα βιώσουν.
Είναι δελεαστικό να προσπαθήσουμε να εξαλείψουμε αυτή την κατηγορία λαθών επιμένοντας πως η μόνη έγκυρη κατηγορία πεποιθήσεων είναι η αναμονή αισθητήριων ερεθισμάτων. Αλλά είναι γεγονός πως ο κόσμος περιέχει πολλά πράγματα που δεν μπορούμε να νιώσουμε άμεσα. Δεν βλέπουμε τα άτομα που αποτελούν ένα τούβλο, αλλά τα άτομα υπάρχουν εκεί. Υπάρχει ένα πάτωμα κάτω από τα πόδια σας, αλλά δεν βιώνετε το πάτωμα άμεσα· βλέπετε το φως που αντανακλάται από το πάτωμα, ή μάλλον βλέπετε το αποτέλεσμα της επεξεργασίας του φωτός από τον αμφιβληστροειδή και τον οπτικό φλοιό. Το να συμπεράνουμε την ύπαρξη του δαπέδου από την εικόνα του δαπέδου σημαίνει ότι κάνουμε ένα βήμα στα μη ορατά αίτια της εμπειρίας. Μπορεί να φαντάζει πολύ μικρό βήμα και πολύ άμεσο, αλλά δεν παύει να είναι βήμα.
Στέκεστε στην ταράτσα ενός ψηλού κτιρίου δίπλα σε ένα παλιό ρολόι με εκκρεμές, με ωροδείκτη, λεπτοδείκτη και δευτεροδείκτη. Στο χέρι έχετε μια μπάλα του μπόουλινγκ, την οποία και πετάτε από την ταράτσα. Όταν η μπάλα σκάσει στο έδαφος, τι θα δείχνει ο δευτεροδείκτης;
Για να απαντήσετε με ακρίβεια πρέπει να χρησιμοποιήσετε πεποιθήσεις όπως η βαρύτητα της Γης είναι 9,8 μέτρα ανά σεκόντ τετράγωνο και αυτό το κτίριο έχει ύψος 120 μέτρα. Αυτές οι πεποιθήσεις δεν είναι μη λεκτικές αναμονές αισθητηριακής εμπειρίας· είναι λεκτικές προτάσεις… παρουσιάζουν πεποιθήσεις με λόγια, σα να λέμε. Μάλλον δεν είναι υπερβολή να περιγράψουμε αυτές τις δύο πεποιθήσεις ως προτάσεις φτιαγμένες με λέξεις. Αλλά αυτές οι δυο πεποιθήσεις υπονοούν ένα αποτέλεσμα που είναι άμεση αισθητηριακή αναμονή: αν ο δευτεροδείκτης του ρολογιού δείχνει 12 όταν αφήσετε τη μπάλα, αναμένετε να δείχνει το 1 όταν ακούσετε το γδούπο της μπάλας στο έδαφος μετά από 5 δευτερόλεπτα. Για να περιμένουμε με όσο μεγαλύτερη ακρίβεια αισθητηριακές εμπειρίες, πρέπει να επεξεργαστούμε πεποιθήσεις που δεν είναι αναμονές αισθητηριακών εμπειριών.
Πρόκειται για ένα πολύ δυνατό σημείο του Homo sapiens το ότι μπορούμε, περισσότερο από κάθε άλλο είδος στον κόσμο, να μαθαίνουμε να κατασκευάζουμε μοντέλα για πράγματα που είναι μη ορατά. Είναι επίσης και ένα από τα πιο αδύνατά μας σημεία. Οι άνθρωποι συχνά πιστεύουμε σε πράγματα που δεν είναι απλά μη ορατά, αλλά και μη πραγματικά.
Το ίδιο μυαλό που κατασκευάζει ένα δίκτυο από αίτια με βάση τις αισθητηριακές εμπειρίες μπορεί να κατασκευάσει ένα δίκτυο από αίτια που δεν συνδέονται με αισθητηριακές εμπειρίες ή συνδέονται πολύ χαλαρά. Οι αλχημιστές πίστευαν πως το φλόγιστο προκαλούσε τη φωτιά. Μπορούμε να υπεραπλουστεύσουμε το μυαλό τους ζωγραφίζοντας μια βούλα με ταμπελίτσα “φλόγιστο” και ένα βέλος που οδηγεί στην αισθητηριακή εμπειρία μιας φωτιάς που κροταλίζει στο ύπαιθρο. Η πεποίθησή τους αυτή όμως δεν παρήγαγε καμία πρόβλεψη. Η σύνδεση από το φλόγιστο στην εμπειρία γινόταν πάντα εκ των υστέρων και ποτέ δεν περιόριζε την εμπειρία εκ των προτέρων. Ή ας υποθέσουμε πως ο καθηγητής σας της μεταμοντέρνας λογοτεχνίας σας διδάσκει πως ο διάσημος συγγραφέας Τάδε Ταδόπουλος είναι “μετα-ουτοπικός”. Τι θα πρέπει να περιμένετε από τα βιβλία του τώρα, βάσει αυτού; Τίποτα. Η πεποίθηση αυτή, αν μπορούμε να την ονομάσουμε καν πεποίθηση, δε συνδέεται καθόλου με αισθητηριακή εμπειρία. Αλλά το καλό που σας θέλω να θυμάστε τη δήλωση πως ο “Τάδε Ταδόπουλος” έχει την ιδιότητα “μετα-ουτοπικός”, ώστε να μπορέσετε να την αναμασήσετε στις εξετάσεις. Ομοίως, αν οι “μετα-ουτοπικοί” χαρακτηρίζονται και από “αποικιακή αποξένωση” και στις εξετάσεις ερωτηθείτε αν ο Τάδε Ταδόπουλος επιδεικνύει αποικιακή αποξένωση, τότε καλά θα κάνετε να απαντήσετε “ναι”. Οι πεποιθήσεις συνδέονται μεταξύ τους, αλλά εξακολουθούν να μη συνδέονται με κάποια αναμενόμενη εμπειρία.
Μπορούμε να χτίσουμε ολόκληρα δίκτυα με πεποιθήσεις που συνδέονται μόνο μεταξύ τους – τις ονομάζω “μετέωρες” πεποιθήσεις. Πρόκειται για ένα χαρακτηριστικά ανθρώπινα ελάττωμα, μοναδικό μεταξύ των υπολοίπων ζωικών ειδών, μια διαστρέβλωση της ικανότητας του Homo sapiens να κατασκευάζει πιο γενικά και ευέλικτα δίκτυα πεποιθήσεων.
Η ρασιοναλιστική αρχή του εμπειρισμού αποτελείται από το να ρωτάμε διαρκώς ποιες εμπειρίες προβλέπουν οι πεποιθήσεις μας – ή ακόμα καλύτερα, ποιες απαγορεύουν. Θεωρείτε πως το φλόγιστο είναι το αίτιο της φωτιάς; Τότε τι περιμένετε να δείτε βάσει αυτού; Θεωρείτε πως ο Τάδε Ταδόπουλος είναι μετα-ουτοπικός; Τότε τι περιμένετε να δείτε βάσει αυτού; Όχι, όχι, δεν εννοώ την “αποικιακή αποξένωση”… τι εμπειρίες αναμένετε να σας συμβουν; Πιστεύετε πως αν ένα δέντρο πέσει στο δάσος και κανείς δεν το ακούσει, κάνει θόρυβο; Τότε τι εμπειρίες πιστεύετε πως πρέπει να βιώσετε βάσει αυτού;
Ακόμα καλύτερο είναι να ρωτήσουμε: τι εμπειρίες δεν πρέπει να σας συμβούν; Θεωρείτε πως η elan vital εξηγεί τη μυστηριώδη ζωτικότητα των ζωντανών οργανισμών; Τότε αυτή η πεποίθηση τι δεν επιτρέπει να συμβεί – τι θα κατέρριπτε εντελώς αυτή την πεποίθηση; Η απουσία απάντηση σημαίνει πως η πεποίθησή σας δεν περιορίζει την εμπειρία· επιτρέπει να σας συμβεί οτιδήποτε. Στέκει μετέωρη.
Όταν τσακώνεστε για κάτι που μοιάζει με γεγονός, πάντα να σκέφτεστε για τις διαφορετικές σας αναμενόμενες εμπειρίες. Αν δεν διαφέρετε στο τι περιμένετε να συμβεί, πιθανότατα μαλώνετε για τις ταμπελίτσες στο δικό σας δίκτυο πεποιθήσεων – ή ακόμα χειρότερα για μετέωρες πεποιθήσεις, για φούσκες στο δίχτυ σας. Αν δεν ξέρετε τι είδους εμπειρίες υπονοεί το ότι ο Τάδε Ταδόπουλος είναι μετα-ουτοπικός, μπορείτε να τσακώνεστε ες αεί (επίσης και να δημοσιεύετε εργασίες εις τους αιώνας των αιώνων).
Πάνω από όλα, μη ρωτάτε τι να πιστεύετε, αλλά τι να περιμένετε. Κάθε ερώτηση περί πεποίθησης θα πρέπει να ρέει από ερώτημα αναμονής και αυτό το ερώτημα αναμονής πρέπει να είναι το κέντρο της έρευνάς σας. Κάθε φορά που προσπαθείτε να μαντέψετε μια νέα πεποίθηση θα πρέπει πρώτα να προσπαθείτε να μαντέψετε μία συγκεκριμένη αναμονή και να βάλετε την πεποίθηση να πληρώνει νοίκι υπό μορφή τέτοιων μελλοντικών αναμονών. Αν μια πεποίθηση μείνει ταπί, κάντε της έξωση.
On the way to Ithaca 
Η συζήτηση ξεκίνησε σε αυτό το άρθρο
Αρχίζει λίγο πριν το 27′ (http://youtu.be/0QNL0m4vosM?t=26m55s)
Το θέμα που προσπάθησα να παρουσιάσω δεν έχει καθόλου να κάνει με πιθανότητες ή γλώσσα. Το επιχείρημα πάει κάπως έτσι: Κάθε γεγονός στον κόσμο είναι το αποτέλεσμα προγενέστερων περιστάσεων και φυσικών αρχών. Η γνώμες μας είναι εγκεφαλικά γεγονότα, και τις έχουμε λόγω προγενέστερων περιστάσεων και φυσικών αρχών. Δηλαδή, δεν πίστευουμε ό,τι πιστεύουμε γιατί ψάξαμε να βρούμε στοιχεία και συγκρίναμε τις διάφορες πλευρές κτλ. και καταλήξαμε στην γνώμη. Μάλλον, πιστεύουμε αυτό που πιστεύουμε γιατί οι προγενέστερες περιστάσεις ήταν τέτοιες που να προκαλέσουν, σε «συνεργασία» με τις φυσικές αρχές, αυτή τη γνώμη.
Από δω ερχόμαστε στο συμπέρασμα πως δεν υπάρχουν λόγους για τις γνώμες μας. Δηλαδή, δεν υπάρχει απάντηση στο γιατί να πιστέψω αυτό. Ενας πιστεύει ότι παρατήρησε (ή θα παρατηρήσει) κάτι, άλλος πιστεύει ότι η λογική είναι αληθιοφόρα μέθοδος σκέψης, και άλλος πιστεύει σε ροζ μονόκερω. Οι γνώμες και των τριών κρατιούνται για ακριβώς τον ίδιο «λόγο»: ή καθορίστηκαν από τη φυσική, ή μισοκαθορίστηκαν και έβαλε λίγο χάος η μηχανική κβάντουμ (ή ό,τι άλλο μπορεί να φέρει indeterminacy).
Αλέξιος
Ναι, το άκουσα και αυτό, αλλά σ’αυτό το σημείο (ειδικά με το παρκαρισμένο αμάξι) έμοιαζε να υποστηρίζεις την ανυπαρξία αντικειμενικής πραγματικότητας και μετά είπες ξεκάθαρα πως δεν το στηρίζεις αυτό, και μπερδεύτηκα.
Ήσουνα κάπως ασαφής με τη λέξη “reason” νομίζω. Υποθέτω πως εννοούσες πως για μια πεποίθηση δεν υπάρχει μια εξωτερική μεταφυσική αιτία, αλλά πως και οι ίδιες οι πεποιθήσεις υπόκεινται στις υλιστικές αλυσίδες αιτίου-αιτιατού (και δεν βλέπω κάποιο πρόβλημα μ’αυτό).
Σίγουρα όταν δημιουργείται μια πεποίθηση, δεν είναι απαραίτητο ότι στην αιτιακή της αλυσίδα ενυπάρχει και η έρευνα αποδεικτικών στοιχείων. Κάποιες θα περιλαμβάνουν στοιχεία, ενώ άλλες όχι, αλλά έμοιαζε σα να έλεγες πως όλες οι πεποιθήσεις είναι εξίσου αυθαίρετες, είτε στη μία περίπτωση, είτε στην άλλη. Ή ότι η καταγωγή τους κάπως ακυρώνει την αξία τους ως μοντέλα της πραγματικότητας.
Ο λόγος που σε έφερα σ’αυτό το άρθρο ήταν για να σκεφτείς την έννοια της πεποίθησης και από μια άλλη οπτική. Όχι ως αντικατοπτρισμούς της πραγματικότητας, αλλά ως εργαλεία πρόβλεψης του μέλλοντος. Δηλαδή, π.χ. όταν πιστεύω πως πάρκαρα στη θέση Α2, στην ουσία δε με ενδιαφέρει αν στην αντικειμενική πραγματικότητα το αμάξι μου είναι στη θέση Α2, αλλά ουσιαστικά με ενδιαφέρει, αν επιστρέψω στη θέση Α2, να βρω ένα όχημα με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που ανοίγει με το κλειδί που έχω στην τσέπη μου.
Ναι, δεν λέω πως δεν υπάρχει αντικειμενική πραγματικότητα. Απλώς δεν υπάρχει κανένας λόγος να πιστέψουμε πως καμία πεποίθησή μας αντιστοιχεί στην πραγματικότητα. Αυτό θέλω να πω με το “reason”. Ολες οι πεποιθήσεις μας καθορίζονται (όπως όλα τα άλλα φυσικά γεγόνοτα), και θα τις κρατούσαμε αν και ήταν εσφαλμένες.
Δεν μπορούμε να επικαλούμαστε έρευνα στοιχείων και τέτεια ως κρίκους στην αλυσίδα, γιατί οι ίδιες οι πεποιθήσεις μας για την αιτιακή αλυσίδα καθορίζονται (πάλι, όπως κάθε γεγονός).
Ως προς την άλλη έννοια της πεποίθησης, δεν νομίζω πως θίγει τα παραπάνω. Πρώτον, αν αφαιρεθεί ο αντικατοπτρισμός, δεν μας βοηθάει. Αν οι πεποιθήσεις είναι απλώς εργαλεία, τότε μου φαίνεται πως δεν έχει νόημα να πούμε «πιστεύω/έμαθα πως οι πεποιθήσεις-εργαλεία μου είναι καλές, δουλεύουν». Σαν να πούμε «έχω εργαλείο…».
Και βέβαια, τι αξία έχουν οι προβλέψεις αν δεν μπορεί να αντικατοπρίζουν την πραγματικότητα, ή αν δεν μπορούμε να έχουμε πεποιθήσεις για αυτές (ή για την επαλήθευση ή διάψευσή τους) που να αντικατοπτρίζουν την πραγματικότητα;
Το τί εργαλεία έχει ο καθένας καθορίζεται (όπως κάθε γεγονός) και δεν επιλέγουμε πεποιθήσεις-εργαλεία για κάποιον «λόγο»· απλώς καθορίστηκαν. Ο θρήσκος μουσουλμάνος και ο χημικός έχουν τα εργαλεία που έχουν για τον ίδιο λόγο, και πως θα τα συγκρίναμε;
Δεύτερον, αν δεν αφαιρεθεί ο αντικατοπτρισμός, όλες οι πεποιθήσεις μας για την αποδοτικότητα και αποτελέσματα των πεποιθήσεών μας καθορίζονται (έτσι όπως όλα τα γεγονότα)· δεν διαπιστώνουμε τίποτα. Δηλαδή, ας είναι εργαλεία οι πεποιθήσεις, δέν υπάρχει λόγος να πιστέψουμε πως δουλεύουν.
Αλέξιος
Εγώ θα ήθελα να διατυπώσεις το πιο είναι το τελικό σου συμπέρασμα βάσει αυτής της συλλογιστικής γιατί δεν το διακρίνω ακόμη. Πού θες να καταλήξεις, δηλαδή, εν τέλει; Μυρίζομαι κάποιου είδους μηδενισμό, αλλά μπορεί να κάνω και λάθος.
Χμμ… Και βασικά… επειδή το όλο θέμα μου κεντρίζει ιδιαίτερα το ενδιαφέρον, αντί να το συνεχίσουμε έτσι κομματιαστά στα σχόλια (και με κίνδυνο να έχω στραβοκαταλάβει κάτι) θα ήθελες να γράψεις ένα guest post για το θέμα, ώστε να μπορέσεις να αναπτύξεις ολοκληρωμένα και με σαφήνεια το συλλογισμό σου; (Αν νομίζεις πως εκφράζεσαι καλύτερα στα αγγλικά, γράψτο στα αγγλικά και θα το μεταφράσω εγώ για να αναρτηθεί και στα ελληνικά.) Νομίζω πως έτσι θα λάβεις και περισσότερο και πιο ποιοτικό feedback (και από περισσότερο κόσμο).
Και κοίτα πώς το έφερε η τύχη και πριν από λίγο είδα το “The Adjustment Bureau” 😛