Το άρθρο διορθώθηκε στις 10.01 και 19.06.2013
Γεια σας και χρόνια πολλά σας, πολυαγαπημένοι μου αναγνώστες. Dies Natalis Solis Invictis/Χριστούγεννα σήμερα και είπα να ασχοληθώ λίγο με ένα ζήτημα που έχει αρκετή σχέση με την ημέρα.
Πριν από μερικούς μήνες είδα το διπλανό βίντεο του John Armstrong (γνωστό στο YouTube και ως Deist Paladin) και συγγραφέα του βιβλίου “God vs The Bible” όπου συζητά τις αντικρουόμενες αναφορές των ευαγγελιστών στις διηγήσεις της ζωής του Ιησού και το πώς αυτές αντιφάσκουν με την Ιστοριογραφία. |
Βλέποντάς το, κάποια σημεία μου φάνηκαν λίγο υπερβολικά και αποφάσισα να κάνω μια δική έρευνα για το ζήτημα. Τα αποτελέσματα μπορείτε να τα βρείτε παρακάτω, πάντως ειδικά στα συμπεράσματά του βάσει του Ιωάννη του Βαπτιστή θεωρώ πως έκανε ένα χονδροειδές λάθος. Σκοπεύω να μεταφράσω αυτό το άρθρο και στα Αγγλικά, οπότε τότε ίσως μπορέσω να μάθω και την άποψη του John για τα σημεία στα οποία νομίζω πως έκανε λάθος.
Το άρθρο αυτό μπορεί να θεωρηθεί υπό μία έννοια και ως παράρτημα στη σειρά άρθρων “Μια καμήλα που δεν καταπίνεται με τίποτα”. Μεθαύριο θα ακολουθήσει κι ένα άρθρο με τις συνηθέστερες απολογητικές απόπειρες διάσωσης της ιστορικότητας του Λουκά, ο οποίος και έχει τα περισσότερα προβλήματα.
ΠΕΡΙΕΧΟMENA |
Προκαταρκτικά
Τα βέβαια ιστορικά δεδομένα
Τι ξέρουμε λοιπόν στα σίγουρα από την Ιστορία:
- Ο Ηρώδης ο Μέγας βασίλευσε στην Ιουδαία από το 37 έως το την Άνοιξη του 4 π.Χ. (πέθανε ή Μάρτιο ή Απρίλιο).
- Κατά το 18ο έτος της βασιλείας του (20-19 π.Χ.) ξεκίνησε την πλήρη ανακατασκευή του Ναού του Σολομώντα.
- Ο Πόπλιος Σουλπίκιος Κυρήνιος χρημάτισε Λεγάτος (legatus) της Συρίας από το 6 έως το 12 μ.Χ. Την περίοδο που ανέλαβε, η Ιουδαία έπαψε να είναι ανεξάρτητο κράτος εξαρτώμενο από τη Ρώμη και απορροφήθηκε ως ρωμαϊκή επαρχία με επίτροπο τον Κωπώνιο και μετά τον Μάρκο Αμπίβουλο. Ορόσημο για το γεγονός αυτό υπήρξε η εκδίωξη του Ηρώδη Αρχελάου από την Εθναρχία της Ιουδαίας. Λόγω της θεωρούμενης ανικανότητας του Κωπωνίου, ο Κυρήνιος ανέλαβε να οργανώσει για πρώτη φορά την απογραφή της Ιουδαίας (και της Συρίας ταυτόχρονα) για φορολογικούς σκοπούς. Σημειωτέον πως η “Iudaea”, αν και Επαρχία, υπαγόταν σε ιδιαίτερο καθεστώς: θεωρούνταν δορυφόρος της Συρίας και δεν είχε ποτέ της Έπαρχο από τη Σύγκλητο, αλλά Επίτροπο από την τάξη των Ιππέων.
- Ο Αυτοκράτορας Τιβέριος κυβέρνησε τη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία από τις 18 Σεπτεμβρίου του 14 μ.Χ. έως τις 16 Μαρτίου του 37 μ.Χ. (αλλά ορίστηκε συμβασιλέας τον Οκτώβριο του 12 μ.Χ.)
- Ο Πόντιος Πιλάτος χρημάτισε Επίτροπος (praefectus) της Ιουδαίας από τη δεκαετία 26 με 36 μ.Χ.
- Ο Ηρώδης Β΄ (ή Ηρώδης Φίλιππος Α΄) υπήρξε άνδρας της Ηρωδιάδας και πέθανε το 33-34 μ.Χ.
- Ο Ηρώδης Αντύπας νικάται από τον βασιλιά Αρέτα Δ΄ των Ναβαταίων σε σύρραξη το 36 μ.Χ. εξαιτίας εδαφικών διαφορών και με αφορμή το διαζύγιο του Αντύπα από την κόρη του Φασηλίδα, με σκοπό να παντρευτεί την Ηρωδιάδα.
Γνωρίζουμε επίσης ότι στις αρχές του 1ου αιώνα συνέβησαν 2 ηλιακές εκλείψεις ορατές από τα Ιεροσόλυμα· μία στις 24 Νοεμβρίου του 29 και μία στις 19 Μαρτίου του 33 μ.Χ. Ένα μήνα μετά την τελευταία έκλειψη συνέβη μερική σεληνική έκλειψη (60%) στις 3 Απριλίου του 33 μ.Χ. (θα μας χρειαστούν αργότερα).
Και ο Ιωάννης ο Βαπτιστής;
Σ’αυτό το σημείο ο John υποπίπτει σε ένα σφάλμα και ανακατεύει εξ αρχής καθαρές ιστορικές πηγές με χρονολογίες από τα ευαγγέλια στην προσπάθειά του να εντοπίσει χρονικά τον Ιωάννη το Βαπτιστή. Κακώς κατ’εμέ, γιατί ανοίγει τον εαυτό του σε άσκοπη κριτική για τη μεθοδολογία του.
Ας δούμε τι μας λέει ο (δίπλα εικονιζόμενος) Ιώσηπος για τον Ιωάννη το Βαπτιστή, που είναι και ο μόνος ιστορικός της εποχής που τον αναφέρει. Αναφερόμενος στο περιστατικό με τον βασιλιά Αρέτα και την ήττα του Αντύπα, ο Ιώσηπος λέει:
116 Τισὶ δὲ τῶν Ἰουδαίων ἐδόκει ὀλωλέναι τὸν Ἡρώδου στρατὸν ὑπὸ τοῦ θεοῦ καὶ μάλα δικαίως τινυμένου κατὰ ποινὴν Ἰωάννου τοῦ ἐπικαλουμένου βαπτιστοῦ. Κάποιοι από τους Ιουδαίους θεωρούν ότι ο Θεός κατέστρεψε τον στρατό του Ηρώδη, ως πολύ δίκαιη τιμωρία για τον Ιωάννη τον αποκαλούμενο Βαπτιστή. 117 κτείνει γὰρ δὴ τοῦτον Ἡρώδης ἀγαθὸν ἄνδρα καὶ τοῖς Ἰουδαίοις κελεύοντα ἀρετὴν ἐπασκοῦσιν καὶ τὰ πρὸς ἀλλήλους δικαιοσύνῃ καὶ πρὸς τὸν θεὸν εὐσεβείᾳ χρωμένοις βαπτισμῷ συνιέναι: οὕτω γὰρ δὴ καὶ τὴν βάπτισιν ἀποδεκτὴν αὐτῷ φανεῖσθαι μὴ ἐπί τινων ἁμαρτάδων παραιτήσει χρωμένων, ἀλλ᾽ ἐφ᾽ ἁγνείᾳ τοῦ σώματος, ἅτε δὴ καὶ τῆς ψυχῆς δικαιοσύνῃ προεκκεκα- θαρμένης. Διότι τον σκότωσε ο Ηρώδης ενώ ήταν καλός άνθρωπος που καλούσε τους Ιουδαίους να ασκούν την αρετή, ως δικαιοσύνη μεταξύ τους και ως ευσέβεια προς το Θεό, και να έρχονται για να βαπτιστούν· γιατί τη βάπτιση τη θεωρούσε αρεστή όχι μόνο για την απομάκρυνση των αμαρτιών, αλλά και τον εξαγνισμό του σώματος, θεωρώντας δεδομένο πως η ψυχή είχε ήδη καθαρθεί από την άσκηση της δικαιοσύνης. 118 καὶ τῶν ἄλλων συστρεφομένων, καὶ γὰρ ἥσθησαν ἐπὶ πλεῖστον τῇ ἀκροάσει τῶν λόγων, δείσας Ἡρώδης τὸ ἐπὶ τοσόνδε πιθανὸν αὐτοῦ τοῖς ἀνθρώποις μὴ ἐπὶ ἀποστάσει τινὶ φέροι, πάντα γὰρ ἐῴκεσαν συμβουλῇ τῇ ἐκείνου πράξοντες, πολὺ κρεῖττον ἡγεῖται πρίν τι νεώτερον ἐξ αὐτοῦ γενέσθαι προλαβὼν ἀνελεῖν τοῦ μεταβολῆς γενομένης [μὴ] εἰς πράγματα ἐμπεσὼν μετανοεῖν. Όταν άρχισαν να μαζεύονται πλήθη επειδή τους ευχαριστούσαν πολύ τα λόγια του, ο Ηρώδης, επειδή φοβόταν μήπως προκαλέσει στάση με τόσους ανθρώπους, μιας και ήταν έτοιμοι να κάνουν ό,τι τους έλεγε, θεώρησε πολύ καλύτερο να προλάβει μην γίνει κάτι και να τον σκοτώσει, παρά να το μετανιώσει αργότερα. 119 καὶ ὁ μὲν ὑποψίᾳ τῇ Ἡρώδου δέσμιος εἰς τὸν Μαχαιροῦντα πεμφθεὶς τὸ προειρημένον φρούριον ταύτῃ κτίννυται. τοῖς δὲ Ἰουδαίοις δόξαν ἐπὶ τιμωρίᾳ τῇ ἐκείνου τὸν ὄλεθρον ἐπὶ τῷ στρατεύματι γενέσθαι τοῦ θεοῦ κακῶσαι Ἡρώδην θέλοντος. Και λόγω της υποψίας του Ηρώδη στάλθηκε δέσμιος στην Μαχαιρούντα, το φρούριο που προανέφερα, και εκεί φονεύθηκε. Οι Ιουδαίοι τώρα θεωρούσαν πως η καταστροφή του στρατού του συνέβη επειδή ο Θεός ήθελε να τον βλάψει. Φλάβιος Ιώσηπος, “Ιουδαϊκή Αρχαιολογία”,
Βιβλίο XVIII, κεφ. 5, 116-119
Το ζήτημα είναι ότι το κείμενο αυτό δεν μας δίνει την παραμικρή ένδειξη για το πότε εκτελέστηκε ο Ιωάννης ο Βαπτιστής (και είναι σημαντικό σημείο αυτό γιατί ο Ιησούς ξεκίνησε τη διδασκαλία του μετά τη σύλληψή του). Τα μόνο σίγουρα στοιχεία είναι ότι εκτελέστηκε επί Ηρώδη Αντύπα (δηλαδή στο τεράστιο διάστημα 4 π.Χ. – 39 μ.Χ.) και σχετικά κοντά στη μάχη του Αντύπα ενάντια στον πρώην πεθερό του, βασιλιά Αρέτα.
Το σημείο-κλειδί εδώ είναι πότε παντρεύτηκε ο Ηρώδης Αντύπας την Ηρωδιάδα (γιατί στη Βίβλο η αφορμή για τη σύλληψη του Ιωάννη είναι ότι τους κατηγορούσε για ανηθικότητα, επειδή παντρεύτηκε τη γυναίκα του αδερφού του).
Ο Ιώσηπος μας λέει πως για να παντρευτούν με τον Αντύπα η Ηρωδιάδα χώρισε τον Φίλιππο:
[…] Ἡρωδιὰς δὲ αὐτῶν ἡ ἀδελφὴ γίνεται Ἡρώδῃ Ἡρώδου τοῦ μεγάλου παιδὶ γεγονότι ἐκ Μαριάμμης τῆς τοῦ Σίμωνος τοῦ ἀρχιερέως, καὶ αὐτοῖς Σαλώμη γίνεται, μεθ᾽ ἧς τὰς γονὰς Ἡρωδιὰς ἐπὶ συγχύσει φρονήσασα τῶν πατρίων Ἡρώδῃ γαμεῖται τοῦ ἀνδρὸς τῷ ὁμοπατρίῳ ἀδελφῷ διαστᾶσα ζῶντος. τὴν δὲ Γαλιλαίων τετραρχίαν οὗτος εἶχεν. […] Η Ηρωδιάδα, η αδελφή τους, παντρεύτηκε τον Ηρώδη [Φίλιππο], γιο του Ηρώδη του Μεγάλου, ο οποίος ήταν παιδί της Μαριάμ, της κόρης του Σίμωνα του Αρχιερέα. Και έκαναν μια κόρη, τη Σαλώμη· μετά τη γέννησή της η Ηρωδιάδα ξεκίνησε να παραβαίνει τους νόμους της χώρας και χώρισε από τον άντρα της ενώ ήταν ζωντανός και παντρεύτηκε τον Ηρώδη [Αντύπα], τον αδελφό του άντρα της από τον ίδιο πατέρα, που ήταν τετράρχης της Γαλιλαίας. Φλάβιος Ιώσηπος, “Ιουδαϊκή Αρχαιολογία”,
Βιβλίο XVIII, κεφ. 5, 136
Τα δεδομένα είναι ανεπαρκή για να τοποθετήσουμε χρονολογικά με βάση ιστορικά στοιχεία την σύλληψη του Ιωάννη (και κατά συνέπεια την έναρξη της δραστηριότητας του Ιησού). Από τη μία έχουμε έναν Ιώσηπο να λέει πως ο Αντύπας παντρεύτηκε την Ηρωδιάδα αφού αυτή χώρισε το Φίλιππο, αλλά παράλληλα κάποιοι ιστορικοί θεωρούν το κείμενο εδώ πειραγμένο από τους Χριστιανούς αντιγραφείς για να ταιριάζει με την διήγηση του Μάρκου (Μκ 6,17-19) και θεωρούν πιο πιθανό ο Αντύπας να την παντρεύτηκε μετά το 33, αφού πέθανε ο Φίλιππος.
Παραδοσιακά θεωρείται πως ο Ιωάννης πέθανε γύρω στο 27-28, οπότε συνελήφθη γύρω στο 27, αλλά αυτό σημαίνει πως ο Αντύπας χώρισε την Φασηλίδα για να παντρευτεί την Ηρωδιάδα το αργότερο το 27, οπότε ο Αρέτας Δ΄ ετοιμαζόταν για πόλεμο και του το κρατούσε μανιάτικο για 9 χρόνια και βάλε, που φαντάζει σχετικά μεγάλο διάστημα. Αν πάλι χώρισαν το 33-34 (μετά το θάνατο του Φιλίππου) ο Αρέτας επιτέθηκε σε σχετικά εύλογο διάστημα, εντός 2-3 ετών.
Άκρη δεν μπορεί να βγει, οπότε, αντίθετα με τον John, είμαι αναγκασμένος να αφήσω τη χρονολογία σύλληψης του Ιωάννη μετέωρη ιστορικά και βασιζόμενη αποκλειστικά στις ευαγγελικές διηγήσεις. Απλά δεν υπάρχουν ιστορικά στοιχεία για να στηριχθεί μια τόσο τραβηγμένη χρονολογία για το θάνατο του Ιωάννη του Βαπτιστή.
Το μόνο άλλο μέρος όπου συνάντησα μια τόσο απομακρυσμένη χρονολογία για την εκτέλεση του Βαπτιστή είναι στο άρθρο του Richard Carrier “The Date of the Nativity in Luke” στους infidels.org (υποθέτω ότι εκεί βασίστηκε και ο John), αλλά κι αυτός μοιάζει να την βασίζει στο πόσο κοντά πρέπει να ήταν η εκτέλεση στη νίκη του Αρέτα για να θεωρηθεί αρκετά εύλογο ότι οι Εβραίοι θα νόμιζαν πως ήταν θεία δίκη για το αμάρτημα της εκτέλεσής του.
Η ανάλυσή μου θα ακολουθήσει την πιο ευνοϊκή ερμηνεία, αλλά να έχετε υπ’όψιν ότι αν η εκτέλεση του Ιωάννη συνέβη πράγματι προς το τέλος της θητείας του Πιλάτου (όπως αναφέρει ο Carrier), τότε η ιστορικότητα των ευαγγελικών περιγραφών δέχεται ένα πλήγμα από το οποίο δεν νομίζω πως μπορεί να ανακάμψει (όπως δείχνει και το αρχικό βίντεο του John).
Πόσο διάστημα δραστηριοποιήθηκε ο Ιησούς;
Αυτό είναι σημαντικό σημείο γιατί επιτρέπει ένα “παίξιμο” στο τέλος κάθε προσπάθειας δημιουργίας χρονολογικού διαγράμματος.
Οι συνοπτικοί ευαγγελιστές (Ματθαίος, Μάρκος, Λουκάς) αναφέρονται σε ένα μόνο Πάσχα στη διήγησή τους, αυτό της Σταύρωσης, αλλά ο Ιωάννης αναφέρεται σε τρία διαφορετικά: αυτό της Σταύρωσης (Ιω 13,1), όταν έδιωξε τους εμπόρους από το ναό (Ιω 2,13) και όταν χόρτασε τις 5.000 (Ιω 6,4).
Επειδή οι Συνοπτικοί ταυτίζουν το Πάσχα με τους εμπόρους με αυτό της Σταύρωσης και επειδή σιωπούν ως προς το αν ο χορτασμός των 5.000 έγινε κοντά στο Πάσχα, θα μεταφέρω στο σχεδιάγραμμα τη διδασκαλία του Ιησού ως διαρκούσα ένα, δύο ή τρία χρόνια. Να έχετε κατά νου όμως ότι μόνο στον Ιωάννη γίνεται αναφορά τριών Πάσχα και ότι η σύγκριση των ευαγγελίων μάλλον συγκλίνει σε δύο Πάσχα (δηλαδή, ένα ή δύο έτη).
Πάντως αυτή η ασάφεια πρέπει να είναι προφανώς η ίδια για όλες τις διηγήσεις (δεν μπορεί στο Λουκά η διδασκαλία να κρατάει ένα χρόνο και στον Ιωάννη τρία).
Παρεμπιπτόντως να σημειώσω εδώ πως τα ονόματα των ευαγγελιστών χρησιμοποιούνται ως σύμβαση. Να θυμίσω πως κανένα ευαγγέλιο δεν είναι ενυπόγραφο και τα ονόματα δόθηκαν εκ των υστέρων βάσει προφορικών παραδόσεων και πεποιθήσεων των πρώτων Χριστιανών.
Σχεδιάγραμμα και Τεκμηρίωση
Η ανάλυση που ακολουθεί γίνεται ουσιαστικά για να τεκμηριώσει το ακόλουθο σχεδιάγραμμα που τα τοποθετεί όλα σε χρονολογική σειρά. Προσπάθησα να είμαι όσο το δυνατόν ακριβέστερος και να συμπεριλάβω όλα τα στοιχεία. Μάλιστα στην αρχική μορφή του άρθρου είχα ξεχάσει τελείως το ζήτημα του Πάσχα, οπότε αναγκάστικα να κάνω σημαντικές διορθώσεις και στο σχεδιάγραμμα και στο κείμενο.
Κάντε κλικ στο διάγραμμα, ώστε να ανοίξει σε άλλο παράθυρο, και αφήστε το ανοιχτό γιατί θα το χρειαστείτε για να μπορείτε να το συμβουλεύεστε ενώ θα διαβάσετε την ακόλουθη τεκμηρίωση.
Λουκάς
Θα ξεκινήσουμε με το Λουκά γιατί μας παρέχει τις περισσότερες πληροφορίες που μπορούν να αξιοποιηθούν για τη δημιουργία διαγράμματος. Τι μας λέει λοιπόν:
- Ο ευαγγελισμός του Ζαχαρία έγινε κατά την βασιλεία του Ηρώδη (Λκ 1,5).
- Ο Ιησούς γεννήθηκε κατά τη διάρκεια της απογραφής του Κυρήνιου (Λκ 2,1).
- Ο Ιωάννης ο Βαπτιστής ξεκίνησε το κήρυγμα του το 15ο έτος της βασιλείας του Τιβέριου, ενώ στην Ιουδαία βρισκόταν ήδη ο Πόντιος Πιλάτος (Λκ 3,1-2).
- Ο Ιησούς ήταν γύρω στα 30 όταν ξεκίνησε τη διδασκαλία του (Λκ 3,23).
- Εκτελέστηκε επί Ποντίου Πιλάτου (Λκ 23).
- Κατά τη Σταύρωση, ο ουρανός σκοτείνιασε (Λκ 23,44), ενδεχομένως μια από τις προαναφερθείσες εκλείψεις.
Ο Λουκάς παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, όχι μόνο για την πληθώρα χρονολογιών που παρέχει πλαγίως, αλλά επειδή είναι το μόνο ευαγγέλιο που κομπάζει εξ αρχής για την προσοχή στην ακρίβεια.
“Ἐπειδήπερ πολλοὶ ἐπεχείρησαν ἀνατάξασθαι διήγησιν περὶ τῶν πεπληροφορημένων ἐν ἡμῖν πραγμάτων, καθὼς παρέδοσαν ἡμῖν οἱ ἀπ’ ἀρχῆς αὐτόπται καὶ ὑπηρέται γενόμενοι τοῦ λόγου, ἔδοξε κἀμοὶ παρηκολουθηκότι ἄνωθεν πᾶσιν ἀκριβῶς καθεξῆς σοι γράψαι, κράτιστε Θεόφιλε, ἵνα ἐπιγνῷς περὶ ὧν κατηχήθης λόγων τὴν ἀσφάλειαν.” μας λέει ο Λουκάς στο 1,1-4. Όποιος όμως έχει ασχοληθεί με το ζήτημα από ιστορικής πλευράς γνωρίζει ότι ο Λουκάς έχει προβλήματα ακρίβειας από την αρχή κιόλας.
Ρίξτε μια ματιά στην παρακάτω περικοπή:
26 Ἐν δὲ τῷ μηνὶ τῷ ἕκτῳ ἀπεστάλη ὁ ἄγγελος Γαβριὴλ ἀπὸ τοῦ Θεοῦ εἰς πόλιν τῆς Γαλιλαίας, ᾗ ὄνομα Ναζαρὲτ, 27 πρὸς παρθένον μεμνηστευμένην ἀνδρὶ, ᾧ ὄνομα Ἰωσὴφ, ἐξ οἴκου Δαυῒδ, καὶ τὸ ὄνομα τῆς παρθένου Μαριάμ. […] 39 Ἀναστᾶσα δὲ Μαριὰμ ἐν ταῖς ἡμέραις ταύταις ἐπορεύθη εἰς τὴν ὀρεινὴν μετὰ σπουδῆς εἰς πόλιν Ἰούδα, 40 καὶ εἰσῆλθεν εἰς τὸν οἶκον Ζαχαρίου καὶ ἠσπάσατο τὴν Ἐλισάβετ. 41 καὶ ἐγένετο ὡς ἤκουσεν ἡ Ἐλισάβετ τὸν ἀσπασμὸν τῆς Μαρίας, ἐσκίρτησεν τὸ βρέφος ἐν τῇ κοιλίᾳ αὐτῆς· καὶ ἐπλήσθη Πνεύματος ἁγίου ἡ Ἐλισάβετ 42 καὶ ἀνεφώνησε φωνῇ μεγάλῃ καὶ εἶπεν· Εὐλογημένη σὺ ἐν γυναιξί καὶ εὐλογημένος ὁ καρπὸς τῆς κοιλίας σου. 43 καὶ πόθεν μοι τοῦτο ἵνα ἔλθῃ ἡ μήτηρ τοῦ Κυρίου μου πρὸς μέ; (Λκ 1,26-27.39-43)
Τόσο παραδοσιακά, όσο και από την αβίαστη ανάγνωση του κειμένου προκύπτει πως όταν επισκέφτηκε η Μαρία την Ελισάβετ, η Ελισάβετ ήταν περίπου 6 μηνών έγκυος και η Μαρία μόλις είχε συλλάβει, οπότε ο “καρπός της κοιλίας” είναι ο Ιησούς-έμβρυο, που αντιλήφθηκε ο Ιωάννης-έμβρυο και σκίρτησε στην κοιλιά της Ελισάβετ. Σ’αυτή την περίπτωση η Μαρία το αργότερο έμεινε έγκυος το Φθινόπωρο του 4 π.Χ. (ώστε ο ευαγγελισμός του Ζαχαρία ένα 6μηνο νωρίτερα να είναι εντός της βασιλείας του Ηρώδη) και είναι αδύνατο να γέννησε κατά την απογραφή του Κυρηνίου (που έγινε το νωρίτερο το 6 μ.Χ.)
Απλά ο Λουκάς έκανε λάθος, μπερδεύτηκε από το μπλεγμένο σκηνικό στη διαδοχή του Ηρώδη και νόμιζε ότι ο Ηρώδης Αντύπας και ο Κυρήνιος ξεκίνησαν τις θητείες τους ταυτόχρονα (ξεχνώντας ή αγνοώντας την εθναρχία του Αρχελάου). Η χρονολογία έχει τη δυνατότητα να πάει και πιο πίσω.
Υπάρχει όμως και η άποψη που προσπαθεί να συμβιβάσει το κείμενο με την ιστορική πραγματικότητα, ώστε και η Μαρία να δέχτηκε την επίσκεψη του Γαβριήλ πριν το 4 π.Χ. επί Ηρώδη και να γέννησε το 6 μ.Χ. επί Κυρηνίου. Η εναλλακτική αυτή είναι τραβηγμένη από τα μαλλιά, γιατί αν ισχύει, υπό αυτή την οπτική, όταν η Ελισάβετ συνάντησε τη Μαρία, το Άγιο Πνεύμα τη βοήθησε να προφητέψει για το απώτερο μέλλον. Ομοίως ο Γαβριήλ ευαγγελίστηκε μια γέννα που θα γινόταν 10 χρόνια μετά και η Μαρία και ο Ιωσήφ έμειναν αρραβωνιασμένοι για 10 χρόνια (καθώς εμφανίζονται αρραβωνιασμένοι και πριν τον Ευαγγελισμό και κατά τη Γέννηση). Βέβαια ίσως συνηγορεί σ’αυτή τη θεωρία το Λκ 1,80 ,όπου ο Πρόδρομος αναφέρεται ως “παιδί που μεγάλωνε και καρδάμωνε πνευματικά” πριν τη Γέννηση, αλλά δεν έχω δει κανέναν Ορθόδοξο να υποστηρίζει ότι ο Ιησούς και ο Πρόδρομος είχαν διαφορά ηλικίας 9 χρόνια και βάλε.
Οι επιλογές είναι δύο:
- α) Ο Λουκάς έκανε λάθος για τον Κυρήνιο και η Μαρία γέννησε το αργότερο το 3 π.Χ.
Σ’αυτή την περίπτωση, ο Ιησούς έχει τη δυνατότητα να είναι περίπου 30 χρονών κατά τη διάρκεια της θητείας του Πιλάτου, καθώς και να σταυρωθεί κοντά στην έκλειψη του 29. Αν σταυρώθηκε όντως το 29, θα ήταν τουλάχιστον 33 ετών. Η γέννησή του πριν το 3 π.Χ. αρχίζει και πιέζει την λογική του στρογγυλέματος της ηλικίας στο 30 (π.χ. αν προσπαθήσουμε να ενοποιήσουμε το Λουκά με το Ματθαίο, ο Ιησούς το 29 μ.Χ. θα ήταν τουλάχιστον 35. Αυτή η εναλλακτική φέρνει τον Ιησού πιο κοντά στην παραδοσιακή ηλικία σταύρωσης. - β) Ο Λουκάς έκανε λάθος για τον Ηρώδη και ο ευαγγελισμός του Ζαχαρία δεν έγινε κατά τη διάρκεια της βασιλείας του.
Σ’αυτή την περίπτωση ο Ιησούς γεννήθηκε επί απογραφής Κυρηνίου το 6 μ.Χ. και σταυρώθηκε επί Πιλάτου σε ηλικία 20 ετών το ελάχιστο και 30 το μέγιστο (θα ήταν 23 στην έκλειψη του 29 ή 27 ετών στην έκλειψη του 33 μ.Χ.) Η εναλλακτική αυτή ζορίζει αρκετά τα όρια, ειδικά την περιγραφή ότι ξεκίνησε τη διδασκαλία του γύρω στα 30, καθώς θα ήταν 30 όταν έφυγε ο Πιλάτος το 36 μ.Χ.
Έπειτα υπάρχει πρόβλημα και με το πότε ξεκίνησε τη δράση του ο Ιωάννης ο Βαπτιστής, διότι η διδασκαλία του Ιησού ξεκινά μετά τη Βάπτιση και αφού εν τω μεταξύ έχει συλληφθεί ο Πρόδρομος. Ο Λουκάς μας λέει πως ο Πρόδρομος ξεκίνησε τη δράση του κατά το 15ο έτος βασιλείας του Τιβερίου (όταν στην Ιουδαία είχε φτάσει ήδη ο Πιλάτος), αλλά υπάρχει διαφωνία αν η έναρξη μέτρησης θα είναι το 12 (όταν ο Τιβέριος έγινε συμβασιλέας) ή το 14 (όταν έγινε αυτοκράτορας). Πάλι έχουμε δύο εναλλακτικές:
- α) Ο Πρόδρομος ξεκίνησε τη δράση του το 26 μ.Χ.
Αυτή η χρονολογία τον φέρνει τσίμα-τσίμα εντός της έναρξης της θητείας του Πιλάτου και αφήνει άπλετο διάστημα για να διδάξει ο ίδιος, να αντικατασταθεί από τον Ιησού και ο ίδιος να διδάξει για 2 ή και 3 χρόνια. - β) Ο Πρόδρομος ξεκίνησε τη δράση του το 28 μ.Χ.
Αυτή η χρονολογία αφήνει μετά βίας ένα έτος για να στριμωχθούν όλα τα γεγονότα μέχρι την έκλειψη του 29 (στην πράξη την καταργεί) και καθιστά βιώσιμη μόνο την έκλειψη του 33 (που ούτως ή άλλως είναι πιο φαντεζί).
Για να συνοψίσω την ανάλυση του Λουκά, η βολικότερη λύση για έναν Χριστιανό που τον ενδιαφέρει το ζήτημα και θέλει να προσαρμόσει παράδοση και ιστοριογραφία είναι να θεωρήσει ότι ο Ιησούς γεννήθηκε το 3 π.Χ., ο Πρόδρομος ξεκίνησε την διδασκαλία του το 26 μ.Χ. και ο Ιησούς σταυρώθηκε το 29 μ.Χ. σε ηλικία 33 ετών.
Δεν βάλαμε όμως και τα υπόλοιπα μωρά στην πίστα.
Ματθαίος
Συνεχίζουμε με τον Ματθαίο. Αυτός μας παρέχει τα εξής αξιοποιήσιμα στοιχεία:
- Ο Ιησούς γεννήθηκε στα χρόνια του Ηρώδη (Μτ 2,1)
- Όταν ο Ηρώδης έμαθε από τους Μάγους ότι γεννήθηκε νέος βασιλιάς στη Βηθλεέμ, διέταξε τη σφαγή των νηπίων κάτω των 2 ετών (Μτ 2,16· αν όντως συνέβη το περιστατικό είναι αδιάφορο για τους σκοπούς αυτού του άρθρου).
- Η Αγία Οικογένεια αναγκάζεται να μετακομίσει για ένα διάστημα στην Αίγυπτο, για να γλιτώσει από τον Ηρώδη (Μτ 2,14-21).
- Η Αγία Οικογένεια επιστρέφει στο Ισραήλ και εγκαθίσταται στη Ναζαρέτ επί Αρχελάου (Μτ 2,22).
- Κατά τη Σταύρωση, ο ουρανός σκοτείνιασε για τρεις ώρες (Μτ 27,45)
Σημαντικό όταν μιλάμε για τον Ματθαίο είναι να βγάλετε από το κεφάλι σας την κλασσική φάτνη με το νεογέννητο Χριστούλη, τους Μάγους με τα δώρα και τα ζωάκια τριγύρω. Διαγράψτε την. Βασίζεται σε ανακάτεμα του Ματθαίου με το Λουκά. Ο Ματθαίος μας λέει μόνο πως ο Ιησούς γεννήθηκε στη Βηθλεέμ (και η φύση της περιγραφής με κάνει να θεωρώ πως ο Ματθαίος πίστευε πως ο Ιωσήφ και η Μαρία ζούσαν ανέκαθεν στη Βηθλεέμ), οι Μάγοι προσκύνησαν στη Βηθλεέμ, ο Ιωσήφ με τη Μαρία φύγανε στην Αίγυπτο και εγκαταστάθηκαν στη Ναζαρέτ όταν επέστρεψαν και αυτό επειδή φοβόντουσαν τον Αρχέλαο.
Πέρα από το ότι το περιστατικό έγινε κατά τη βασιλεία του Ηρώδη, το μόνο χρονολογικό στοιχείο είναι το ότι ο Ηρώδης έβαλε να σκοτώσουν τα νήπια κάτω των 2 ετών και αυτό αφού έμαθε από τους Μάγους πότε εμφανίστηκε το άστρο της Βηθλεέμ. Το λογικό είναι να συμπεράνουμε πως οι Μάγοι του είπαν πως πρωτοείδαν το άστρο πριν από 2 χρόνια (μη σας κάνει εντύπωση· δεν πήγαν από την Ανατολή ως το Ισραήλ με το τραίνο, ούτε θα ξεκίνησαν κατ’ευθείαν). Επίσης ένα διάστημα ο Ιωσήφ πήρε την οικογένεια και πήγε στην Αίγυπτο.
Υποθέτοντας ότι δεν ξενιτεύτηκαν για πολύ (μερικοί μήνες είναι εύλογο διάστημα κατ’εμέ) και δεδομένου πως ο Ηρώδης πέθανε την Άνοιξη του 4 π.Χ., ο Ιησούς πρέπει να γεννήθηκε το Χειμώνα του 7 ή (πολύ πιο πιθανό, λόγω της αναφοράς βοσκών στο ύπαιθρο) την Άνοιξη του 6 π.Χ.
Εδώ είναι σημαντικό να αναφέρω πως υπάρχει και μία κοπτική παράδοση που βασίζεται σε ένα καταγεγραμμένο όραμα του Θεόφιλου Αλεξανδρείας και θέλει την Αγία Οικογένεια να περιπλανιέται στην Αίγυπτο (μέχρι και το μοναστήρι του Αλ Μουχαράκ!) επί 3½ χρόνια -δηλαδή ο Ιησούς ήταν περίπου 5½ όταν επέστρεψαν στη Ναζαρέτ. Για όποιον αποδέχεται αυτή την παράδοση, η χρονολογία του Ιησού σπρώχνεται στο 10 π.Χ. και η ηλικία του την περίοδο του Πιλάτου θα ήταν 36-46 ετών.
Να σημειώσω επίσης πως όσοι σχολιάζουν πως θα έπρεπε να είχε σκοτωθεί και ο Ιωάννης ο Πρόδρομος ως συνομήλικος του Ιησού θα πω να διαβάζουν λίγο προσεκτικότερα. Όχι, δε θα σχολιάσω για τη διαφορά 6 μηνών (μην τρελαθούμε πως ένας αιμοσταγής στρατιώτης θα διέκρινε τη διαφορά μεταξύ ενός παιδιού 2 και 2½ ετών). Θα θυμίσω πως ο Ζαχαρίας ήταν ιερέας στο Ναό (ήτοι Ιερουσαλήμ) ενώ η σφαγή έγινε στη Βηθλεέμ.
Στοιχεία για τη Σταύρωση δεν έχουμε πέρα από το ότι έγινε την περίοδο του Πιλάτου και υπήρξε η παράξενη συσκότιση (που θα μπορούσε να υποτεθεί πως ήταν έκλειψη ηλίου). Οπότε ο Ιησούς του Ματθαίου σταυρώθηκε σε ηλικία από 32 ως 42 ετών.
Ιωάννης
Συνεχίζουμε με τον Ιωάννη. Αυτός μας παρέχει τα εξής αξιοποιήσιμα στοιχεία:
- Οι Φαρισαίοι που συναντά ο Ιησούς κατά το πρώτο Πάσχα (της εκδίωξης των εμπόρων) λένε πως εκείνη την περίοδο ο Ναός χτιζόταν επί 46 χρόνια (Ιω 2,20).
- Μιλώντας σε κάτι Ιουδαίους ο Ιησούς τους αναφέρει πως ο Αβραάμ τον έχει δει. Τότε εκείνοι λένε: “Δεν είσαι ούτε 50 και λες πως έχεις δει τον Αβραάμ;” (Ιω 8,57).
Λίγα πράγματα.
Ας πιάσουμε το πρώτο στοιχείο που μας λέει πως το πρώτο Πάσχα της διδασκαλίας του Ιησού ο Ναός χτιζόταν επί 46 χρόνια.
O Ιώσηπος μας λέει πως η ανακατασκευή του Ναού του Σολομώντα ξεκίνησε το 18ο έτος της βασιλείας του Ηρώδη (Ιουδ.Αρχ.15.11.1) δηλαδή γύρω στο 19-18 π.Χ., οπότε το χρονικό σημείο στο οποίο αναφέρονται οι συνομιλητές του Ιησού τοποθετείται γύρω στο 28 μ.Χ.
Αρχικά είχα υποθέσει αυθαίρετα πως οι συνομιλητές του Ιησού μετρούσαν μέχρι εκείνο το χρονικό σημείο, αλλά διαβάζοντας προσεκτικότερα βλέπουμε πως ο Ιωάννης γράφει: “Τεσσαράκοντα καὶ ἓξ ἔτεσιν ᾠκοδομήθη ὁ ναὸς οὗτος”. Οι Εβραίοι με τους οποίους μιλάει ο Ιησούς χρησιμοποιούν αόριστο, το οποίο σημαίνει πως από τη δική τους οπτική ο ναός είχε ολοκληρωθεί. Γνωρίζουμε βέβαια πως ο Ναός δεν ολοκληρώθηκε παρά το 63 μ.Χ., αλλά αυτό αφορούσε το διάκοσμο, οπότε ίσως για τα δεδομένα μιας καθημερινής συζήτησης να θεωρούνταν τελειωμένος. Αυτό σημαίνει πως το 28 μ.Χ. είναι απλά το κατώτερο όριο για το πρώτο Πάσχα της δραστηριότητας του Ιησού, αλλά ο Ιησούς μπορεί να δραστηριοποιήθηκε οποιαδήποτε περίοδο μέχρι το 36 μ.Χ. (οπότε αποχωρεί ο Πιλάτος από την Ιουδαία) και κατά συνέπεια ο Ιησούς δεν μπορεί να σταυρώθηκε πριν το 29 μ.Χ.
Το δεύτερο στοιχείο είναι το πιο παράξενο. Έχουμε μια ομάδα ατόμων να ενοχλείται που ο Ιησούς λέει πως έχει δει τον Αβραάμ χωρίς να έχει ακόμα πενηνταρίσει καλά-καλά. Δεδομένου πως οι Ιουδαίοι του περιστατικού δεν ήταν τυχαίοι, αλλά “πεπιστευκότας αὐτῷ” δεν είναι εύλογο να υποθέσουμε ότι απλά μαντεύαν την ηλικία του Ιησού, αφού τον γνώριζαν, οπότε ίσως όντως πενηντάριζε.
Αυτό δεν είναι τρομερά ισχυρό στοιχείο, καθώς θα μπορούσε κάλλιστα να είναι αναφορά σε κάποια χαμένη εβραϊκή δοξασία περί του ποιοι είχαν δει τον Αβραάμ μετά θάνατον, αλλά αν ισχύει ο συλλογισμός, ο Ιωάννης θεωρούσε ότι ο Ιησούς σταυρώθηκε στην πιο σεβάσμια ηλικία των 50 ετών.
Τον Μάρκο τον παραλείπουμε γιατί δεν μας λέει απολύτως τίποτα αξιοποιήσιμο χρονολογικά.
Το ζήτημα του Πάσχα της Σταύρωσης
Ερχόμαστε τέλος σε ένα ζήτημα που αρχικά μου είχε διαφύγει τελείως και αναγκάστικα να το προσθέσω με αυτή την ενότητα (διαφορετικά το άρθρο θα ήταν ελλειπές).
Όλα τα Ευαγγέλια είναι σαφή ότι ο Ιησούς πέθανε ημέρα Παρασκευή (Μτ 27,62.Μκ 15,42.Λκ 23,54.Ιω 19,31). Αλλά έχουμε το εξής πρόβλημα, το οποίο βασίζεται στις εβραϊκές γιορτές και το πότε εορτάζονταν.
Έτος | Ημέρα |
26 μ.Χ. | Κυριακή |
27 μ.Χ. | Πέμπτη |
28 μ.Χ. | Τρίτη |
29 μ.Χ. | Κυριακή |
30 μ.Χ. | Πέμπτη |
31 μ.Χ. | Τρίτη |
32 μ.Χ. | Τρίτη |
33 μ.Χ. | Σάββατο |
34 μ.Χ. | Τρίτη |
35 μ.Χ. | Τρίτη |
36 μ.Χ. | Σάββατο |
37 μ.Χ. | Πέμπτη |
Το εβραϊκό Πάσχα, αντίθετα με το χριστιανικό, μπορεί να πέσει οποιαδήποτε ημέρα της εβδομάδας, αλλά πέφτει πάντα την 15η του μήνα Νισάν. Με τη βοήθεια ενός μετατροπέα, όπως αυτός βλέπουμε πως η 15η Νισάν (η ημέρα του Πάσχα δηλαδή) την περίοδο που μας ενδιαφέρει (την περίοδο του Πιλάτου) έπεφτε τις ημέρες που φαίνονται στον διπλανό πίνακα. Επίσης, να έχετε κατά νου πως οι εορτασμοί κρατούν μία εβδομάδα, κατά την οποία καταναλώνεται μόνο άζυμο ψωμί.
Το πρόβλημα που εμφανίζεται είναι ότι αν ακολουθήσουμε τη διήγηση των Συνοπτικών, που θέλουν τον Μυστικό Δείπνο να είναι το πασχάλιο γεύμα (δηλαδή ανήμερα Πάσχα, την πρώτη ημέρα της εορταστικής εβδομάδας) τότε η 15η Νισάν εκείνο το έτος έπεφτε Πέμπτη και ο Ιησούς πέθανε αναγκαστικά το 30 μ.Χ. (Πέμπτη έπεφτε και το 37 μ.Χ., αλλά τότε ο Πιλάτος είχε ήδη αποχωρήσει, αν και το συμπεριλαμβάνω γιατί με τα τόσα ιστορικά σφάλματα δεν αποκλείεται να είναι και αυτό λανθασμένο). Επειδή η εβραϊκή ημέρα αλλάζει με τη δύση του ηλίου και όχι τα μεσάνυχτα, υπάρχει και η άποψη ότι ίσως η μέρα του Πάσχα (και κατ’επέκταση ο Μυστικός Δείπνος) να έπεφτε Τετάρτη, αλλά στην περίοδο που μας ενδιαφέρει η 15η Νισάν δεν πέφτει ποτέ Τετάρτη.
Αν ακολουθήσουμε τον Ιωάννη (ότι ο Ιησούς πέθανε την παραμονή του Πάσχα) τότε η 15η Νισάν έπεφτε Σάββατο, οπότε πέθανε ή το 33 μ.Χ. ή το 36 μ.Χ.
Έχουν γίνει προσπάθειες να επιλυθεί η προφανής αντίφαση. Φέρεται πως οι Φαρισαίοι της εποχής γιόρταζαν το Πάσχα αυστηρά ανήμερα, αλλά οι Σαδδουκκαίοι ήταν πιο ελαστικοί και όταν το Πάσχα δεν έπεφτε σε αργία, απλά το γιορτάζανε στην πλησιέστερη αργία (άλλωστε οι εορτασμοί κρατάνε μια εβδομάδα). Οπότε ο Ιησούς έκανε το πασχάλιο γεύμα ως Μυστικό Δείπνο κανονικά ανήμερα Πάσχα, όπως λένε οι Συνοπτικοί, αλλά όταν ο Ιωάννης λέει ότι το Σάββατο μετά τη Σταύρωση ήταν Πάσχα, εννοεί ότι απλά τότε το γιορτάζανε οι λιγότεροι σκληροπυρηνικοί. Εύλογη εξήγηση νομίζω (αν και δεν εγγυώμαι για την αξιοπιστία των ιστορικών λεπτομερειών στις οποίες βασίζεται η θεωρία αυτή) αλλά ενισχύει την άποψη ότι το Πάσχα στην πράξη έπεφτε Πέμπτη, οπότε μας μένουν τα έτη 30 και 37 (και όχι το 36 και το πολύ βολικότερο για τη χριστιανική αφήγηση 33 μ.Χ. με τη διπλή έκλειψη.)
Αν συμμαζέψουμε όλες τις χρονολογίες που βρήκαμε μέχρι στιγμής σε ένα πίνακα, μπορούμε να δούμε για τι ηλικίας Ιησού μιλάμε σε κάθε περίπτωση.
Σ Τ Α Υ Ρ Ω Σ Η | ||||||
27 μ.Χ. | 30 μ.Χ. | 33 μ.Χ. | 36 μ.Χ. | 37 μ.Χ. | ||
Γ Ε Ν Ν Η Σ Η |
10 π.Χ. | 37 | 40 | 43 | 46 | 47 |
6 π.Χ. | 33 | 36 | 39 | 42 | 43 | |
3 π.Χ. | 30 | 33 | 36 | 39 | 40 | |
6 μ.Χ. | 22 | 25 | 28 | 31 | 32 |
Είναι φανερό πως ο μη διορθωμένος Λουκάς παράγει έναν Ιησού πολύ μικρό σε ηλικία, οπότε μάλλον θα πρέπει να το πάρουμε απόφαση πως ο Ιησούς δεν γεννήθηκε με την απογραφή του Κυρήνιου το 6 μ.Χ. Αλλά αν φαίνεται σωστότερη μια γέννηση γύρω στο 3 π.Χ., μεγάλο ενδιαφέρον έχει και το γεγονός ότι ο συνδυασμός της κοπτικής παράδοσης για τη γέννηση γύρω στο 10 π.Χ. με την ανώτερη χρονολογία Σταύρωσης που προκύπτει από τον Ιωάννη, μας παράγει εναν Ιησού γύρω στα 45· εύλογα κοντά στο νούμερο που μας αναφέρει ο Ιωάννης στο 8,57.
Συμπεράσματα
Μετά από όλα αυτά νομίζω πως καθίσταται φανερό πως οι Ευαγγελιστές δεν είχαν ιδέα πότε ακριβώς γεννήθηκε ο Ιησούς και δεν μοιάζει να γνώριζαν στα σίγουρα ούτε πότε σταυρώθηκε, παρά μόνο στο περίπου. Υπάρχουν πολλές αποκλείσεις σε πολλές παραμέτρους. Σίγουρα όμως λιγουρεύονταν όμως τα σημαδιακά έτη των εκλείψεων καθώς όλο και τα γυροφέρνουν.
Μπορούμε να πούμε πότε τελικά γεννήθηκε και σταυρώθηκε ο Ιησούς; Με 100% βεβαιότητα, όχι.
Εγώ θεωρώ εύλογη μια χρονολογία γέννησης μεταξύ 6-4 π.Χ. και θανάτου κάποιο έτος μεταξύ 30-36 μ.Χ., αλλά όλα αυτά είναι απλές εικασίες και το εύρος σφάλματος μεγάλο.
Πάντως σε γενικές γραμμές νομίζω πως ο τυπικός πιστός που δεν έχει ιδιαίτερες απαιτήσεις στην ακρίβεια μάλλον θα μείνει ικανοποιημένος από αυτή την σχετική “σύμπνοια”. Όχι ότι του χρειάζονται, βέβαια. Να θυμίσω πως τις τελευταίες δεκαετίες, λόγω της διαρκούς πίεσης των ιστορικών και αρχαιολογικών ανακαλύψεων και σε μια καθαρά αμυντική κίνηση, τόσο η Ορθόδοξη Εκκλησία (τουλάχιστον στην Ελλάδα) όσο και η επίσημη Καθολική Εκκλησία, έχουν φροντίσει να βγάλουν την ουρά τους απ’έξω και έχουν ορίσει πως η Βίβλος θεωρείται θεόπνευστη και αλάνθαστη μόνο ως προς το θεολογικό της κομμάτι. Το αν μια τέτοια δικαιολογία αρκεί, θα πρέπει να το αποφασίσει ο καθένας.
Ομολογουμένως οι λιτεραλιστές Προτεστάντες έχουν σοβαρότερο πρόβλημα, αν και προσωπικά θα θεωρούσα αυτή την υποτίμηση της δυνατότητας του Αγίου Πνεύματος να εμπνεύσει ορθά και τα ιστορικά γεγονότα στους συγγραφείς αρκετά προσβλητική, ειδικά αν θέλουμε να μιλάμε για “αυτόπτες μάρτυρες” (ή έστω να τους φρεσκάρει τη μνήμα, βρε αδερφέ!)
Μεθαύριο θα ακολουθήσει κι ένα άρθρο με τις συνηθέστερες απολογητικές απόπειρες διάσωσης της ιστορικότητας του Λουκά, ο οποίος και έχει όπως είδαμε τα σημαντικότερα προβλήματα με την ιστοριογραφία.
Εξαιρετικό άρθρο Εβάν. Και πάνω από όλα επίκαιρο.
Καμία φορά μου φαίνεται ότι λέγοντας Χριστούγεννα είναι κάτι αντίστοιχο με το να λέμε Μπατμανογέννα (Μπάτμαν+ γέννα). Τουλάχιστον ο Μπάτμαν (παρόλο που είναι φανταστικό πρόσωπο όπως Ναζωραίος) μας έχει προσφέρει μια υπέροχη τριλογία.
Να πω χρόνια πολλά για χτές… ή να το αφήσω καλύτερα?
Σαν ευχή τα “χρόνια πολλά” είναι πάντα ευπρόσδεκτα (και κοσμικότατα). Ανταποδίδω.
Το επόμενο… πολύχρωμο, αλλά παντελώς εκτός θέματος σχόλιο, μεταφέρθηκε εδώ.
Πάντα ευπρόσδεκτα Εvan T
😉
Όσον αφορά το “σκίρτημα του καρπού της κοιλίας” της Ελισάβετ. Μία κυοφορούσα μπορεί να αισθανθεί τις κινήσεις του εμβύου από την 20η εβδομάδα για το πρώτο παιδί, από την 18η για το δεύτερο και έπειτα.
Σύμφωνα με τον υπολογισμό η Ελισάβετ ήταν ήδη 6 μηνών έγκυος, τότε αν δεν είχε αισθανθεί σκίρτημα ενώ 6 μήνες=180 μέρες περίπου, 20(εβδ.)Χ7=140, είχε αργήσει να το αισθανθεί 40 μέρες, πάνω από μήνα δηλαδή. Στη σύγχρονη εποχή αυτό θα μπορούσε να θεωρηθεί από τον γυναικολόγο μίας εγκύου σημάδι πως το έμβρυο είναι νεκρό!
Πολύ ενδιαφέρουσα παράθεση προβληματισμών. Συμφωνώ μαζί σου ως προς τη νεόκοπη στάση αμφισβήτησης/επιλεκτικότητας ως προς την αγία γραφή, η οποία ξεκίνησε από την καθολική εκκλησία και τα παραδείγματα της οποίας αποτελούν εντέλει δείγματα της εξέλιξης περίπου και στον ορθόδοξο χώρο, οπότε θα πρέπει (όπως σωστά έκανες) να ρίχνουμε ματιές και στις εξελίξεις εκεί.
——————-
Όσον αφορά την έκλειψη, η ηλιακή κρατάει μάξιμουμ άντε και δέκα λεπτά, ενώ η σεληνιακή μπορεί να κρατήσει και ώρες. Οπότε τι είδους έκλειψη έχει σημασία και ως προς τη διάρκεια.
*συγνώμη για το απανωτό ποστ.
Σου ένωσα τα σχόλια σε ένα.
Χεχε… καλά… δεν μας λέει η περικοπή ότι ο Γιαννούκος σπαρτάρησε τότε για πρώτη φορά. Απλά πως το έκανε εκείνη τη στιγμή.
Πάντως, για να είμαι ειλικρινής, παρά τη στάση της Εκκλησίας στο αλάθητο των Γραφών, παρατηρώ μια τάση στο Ορθόδοξο Χριστεπώνυμο πλήρωμα για επανεμφάνιση της προτεσταντικής τάσης αυτής (μια ματιά στα περιεχόμενα της ΟΟΔΕ θα σε πείσει). Η τάση αυτή σίγουρα νέα δεν είναι μιας και ο Μέγας Βασίλειος τασσόταν υπέρ της κυριολεκτικής ανάγνωσης και κατά της αλληγορίας, αλλά είμαι σχεδόν σίγουρος ότι η συντηρητικοποίηση της ελληνικής κοινωνίας ευθύνεται για την νέα αυτή εμμονή στο να αποδειχθούν 100% σωστά τα γραφόμενα της Βίβλου. Η πίεση και από εμάς, αλλά και από τη λιτεραλιστική παράδοση των Μαρτύρων του Ιεχωβά σίγουρα δεν βοηθά.
Εν τω μεταξύ συνεχίζω να επεξεργάζομαι τα περιεχόμενα του άρθρου για να διορθώσω την παράλειψή μου. Stand by.
Ναι, αλλά αν δεν σπαρτάρησε για πρώτη φορά, δεν δικαιολογείται και η έξαψη και η ανάκραξη της Ελισάβετ.
Θα ψάξω τα περιεχόμενα που αναφέρεις
Ξέρεις, νομίζω πως η ο επάνοδος στην “κυριολεξία” συμφέρει από την αθειστική πλευρά. Κάνει τις αντιφάσεις πιο εύκολο να γίνουν δυνατά αθειστικά επιχειρήματα, παρά μία αόριστη, μετριοπαθής, αγαπησιάρικη θρησκευτική εκδοχή που ήταν η τάση μέχρι πρότινος. Προσωπικά παροτρύνω στο γυρισμό στην κυριολεξία, γιατί βρίσκω την μετριοπάθεια τάση στριμώγματος στη γωνία, αυτό δεν είναι εξάλλου? και αρνούμαι να δώσω το προνόμιο μιας υποκριτικής υπεκφυγής. Πρέπει να δουλέψω στη διπλωματία,λολ
Εσύ βρίσκεις πως η φυγή από το αλληγορικό ιδεολόγημα μπορεί να είναι αρνητική?
Χμμ… μόνο υπό την έννοια ότι συνήθως η αλληγορική ερμηνεία είναι δείγμα ελαστικότητας σκέψης. Από την άλλη, η φυγή στο λιτεραλισμό καθιστά την κριτική πιο εύκολη (αφού περιορίζει τις διεξόδους του πιστού), αλλά συνδέεται με το συντηρητισμό. Οπότε μάλλον μιλάμε για ουδέν καλόν αμιγές κακού και τούμπαλιν.