Το παρόν άρθρο είναι μια συμπύκνωση των εργαλείων που περιγράφει αυτό το άρθρο της Guardian και αποτελεί σταχυολόγηση από το βιβλίο του “Intuituion Pumps and other tools for thinking” του Daniel Dennett (ενός από τους τρεις πλέον Καβαλάρηδες της λεγόμενης Νέας Αθεΐας)
Εξαιρετικά ενδιαφέρουσες συμβουλές, νομίζω· και πολύ χρήσιμες για όλους, ασχέτως φιλοσοφικής και θρησκευτικής κλίσης. Ειδικά εκείνες που προειδοποιούν για τα λογοτεχνικά τερτίπια των φιλοσόφων και θεολόγων τις θεωρώ ανεκτίμητες.
ΓΙΑ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΣΚΕΨΗ
ΜΑΘΕ ΑΠΟ ΤΑ ΛΑΘΗ ΣΟΥ
Βασική αρχή για οποιονδήποτε άνθρωπο, τόσο βασική που απορώ που ο Dennett έκανε τον κόπο να την συμπεριλάβει στη λίστα. Το δις εξαμαρτείν, ουκ ανδρός σοφού, αλλά συχνά μπορεί να χρειαστούμε και τρίτο και τέταρτο λάθος. Το ζητούμενο είναι όταν γίνεται ένα λάθος, να το αναγνωρίζουμε και να μαθαίνουμε από αυτό.
ΣΕΒΑΣΜΟΣ ΣΤΟΝ ΑΝΤΙΠΑΛΟ
Συχνά τα σφάλματα, οι αντιφάσεις και τα προβλήματα στα επιχειρήματα ενός αντιπάλου είναι τόσο προφανή που η επιθυμία για μια εύκολη νίκη και ο εξευτελισμός του αντιπάλου βγαίνουν στην επιφάνεια. Επειδή όμως συχνά το βαθύτερο ζήτημα που συζητάτε είναι άσχετο με αυτά, ο Dennett προτείνει τις συμβουλές του Anatol Rapoport ως μέθοδο ουσιαστικής πειθούς και αποτελεσματικότερης αναζήτησης της αλήθειας:
- Προσπαθήστε να αναδιατυπώσετε το επιχείρημα του αντιπάλου έτσι ώστε να πει: “Μακάρι να το είχα πει εγώ έτσι”.
- Τονίστε τα σημεία συμφωνίας, ειδικά αν δεν είναι ευρύτερα αποδεκτά.
- Αναφέρτε ό,τι τυχόν μάθατε από τον αντίπαλο.
- Τέλος, μετά από αυτά τα βήματα, αρχίστε να κάνετε κριτική.
ΤΟ ΚΑΜΠΑΝΑΚΙ ΤΗΣ “ΣΙΓΟΥΡΙΑΣ”
Όταν διαβάζετε ένα κείμενο, ειδικά από φιλόσοφο, έχετε τα μάτια σας ανοιχτά (ή ψάξτε ηλεκτρονικά) για τη λέξη “σίγουρα” ή “βέβαια”. Τις περισσότερες φορές συνοδεύει ένα αδύναμο σημείο στην επιχειρηματολογία, ένα σημείο όπου η σιγουριά του συγγραφέα είναι στα όριά της και ελπίζει να συμφωνεί και ο αναγνώστης μαζί του.
ΑΠΑΝΤΗΣΤΕ ΣΤΑ ΡΗΤΟΡΙΚΑ ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ
Ομοίως με το “σίγουρα”, τα ρητορικά ερωτήματα σημαδεύουν την επιθυμία του συγγραφέα να κόψει δρόμο. Αναπτύξτε τη συνήθεια να απαντάτε τα ρητορικά ερωτήματα έστω και νοερά, και ξαφνιάστε το αντίπαλό σας, αν σας έρθει μια καλή, μη προφανής απάντηση.
ΧΡΗΣΙΜΟΠΟΙΗΣΤΕ ΤΟ ΞΥΡΑΦΙ ΤΟΥ ΟΚΑΜ
Ίσως η σπουδαιότερη προσφορά θεολόγου στην ιστορία της λογικής και της επιστήμης. Μην πλάθετε μια περίπλοκη θεωρία, αν μια απλούστερη μπορεί εξ ίσου καλά να διαχειριστεί το φαινόμενο που μελετάτε. Το ξυράφι του Όκαμ δεν είναι νόμος της λογικής, είναι μια απλή σύσταση, αλλά απίστευτα χρήσιμη.
ΜΗ ΧΑΝΕΤΕ ΤΟ ΧΡΟΝΟ ΣΑΣ ΜΕ ΜΠΟΥΡΔΕΣ
Ο νόμος του Sturgeon λέει ότι το 90% της ανθρώπινης δημιουργίας είναι μπούρδες. Μην χάνετε χρόνο σας με το να ασχολείστε με τις μπούρδες, με τις μετριότητες. Επικεντρωθείτε στα εξαιρετικά δείγματα κάθε κλάδου (αυτό βέβαια προϋποθέτει ότι μπορείτε να τα αναγνωρίσετε) είτε για να προβάλετε, είτε για να κριτικάρετε. Εκτός κι αν είστε κωμικός και έχετε στόχο να προκαλέσετε το γέλιο.
ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΤΑ “ΒΑΘΙΑ” ΝΟΗΜΑΤΑ
Μια “βαθιά” πρόταση είναι εκείνη που μοιάζει να είναι σημαντική και βαθυστόχαστη, αλλά το επιτυγχάνει με την ασάφεια. Για παράδειγμα, η πρόταση “Η αγάπη είναι απλά μια λέξη” είναι αντικειμενικά σωστή. Σίγουρα όμως ο συγγραφέας δεν εννοούσε το κοινότυπο νόημα ότι η “αγάπη” είναι μια λέξη, όπως το “μπιφτέκι” ή η “μπριτζόλα”. Σίγουρα εννοούσε κάτι άλλο. Σιγουρότατα. Μόνο που δεν έκανε τον κόπο να μας πει (και αν προσπαθήσουμε να το βρούμε εμείς, έχει το κεφάλι του ήσυχο ότι η όποια κριτική μπορεί να απαντηθεί με το “δεν εννοούσα αυτό”).
[…] Update 11/6/2013 O Evan T δημοσίευσε στα Ελληνικά άλλα 7 “εργαλεία σκέψης” από το βιβλίο του Dennett εδώ. […]