Το άρθρο αυτό αποτελεί συνέχεια του προχθεσινού άρθρου “Στριμώχνοντας τον Ιησού των Ευαγγελίων στην Ιστορία”.
Σε μια προσπάθεια να διασωθεί η ιστορικότητα του Λουκά, ο οποίος αναφέρει τα περισσότερα ιστορικά αξιοποιήσιμα στοιχεία για την προσπάθεια τοποθέτησης του ιστορικού Ιησού στην Ιστορία (και ως εκ τούτου εμπεριέχει σφάλματα βάσει της ιστοριογραφίας) διάφοροι απολογητές έχουν προσφέρει διάφορες θεωρίες για την διάσωση της αξιοπιστίας του. Οι θεωρίες αυτές έχουν μεταφερθεί και στην Ελλάδα σε απολογητικούς κύκλους, όπως αυτό το άρθρο από το περιοδικό “Τάλαντο” του 1998
Για το άρθρο αυτό αναγκάστικα να βασιστώ ιδιαίτερα σε αυτό το πολύ ενδιαφέρον άρθρο του Richard Carrier για να εντοπίσω τα επιγραφικά στοιχεία τα οποία χρησιμοποιούν για αυτό το σκοπό οι απολογητές (και υποψιάζομαι ότι στο ίδιο άρθρο βασίστηκε και ο Deist Paladin για το βίντεο γιατί εκεί εμφανίζεται η εξαιρετικά τραβηγμένη εμφάνιση του Προδρόμου το 33 μ.Χ.).
| ΠΕΡΙΕΧΟMENA |
Δύο ηγεμονίες Κυρηνίου
Η απολογητικές απόπειρες διάσωσης του Λουκά βασίζονται κυρίως στην προσπάθεια να αποδειχθεί (ή μάλλον να δημιουργηθεί εύλογη υποψία) ότι ο Κυρήνιος χρημάτισε δύο φορές Έπαρχος της Συρίας. Για να το θέσω απλά δεν υπάρχουν ιστορικά στοιχεία που να το αποδεικνύουν αυτό, αλλά από απολογητές (είτε εσκεμμένα, είτε λόγω απροσεξίας και άκριτης αντιγραφής) χρησιμοποιούνται ως “αποδείξεις” δεδομένα τα οποία ούτε αποδεικνύουν το ζητούμενο, ούτε μπορεί να είναι αξιόπιστα.
Τα στοιχεία που οι απολογητές θα ήθελαν να υποστηρίζουν μια θητεία του Κυρηνίου στην επαρχία της Συρίας προ του 6 μ.Χ. είναι 3 θραύσματα επιγραφών και ένα κέρμα, τα οποία θα σας παρουσιάσω παρακάτω (οι μεταγραφές των επιγραφών είναι δικές μου, οπότε ενημερώστε με αν μου ξέφυγε κάτι).
Η Επιγραφή Τιβουρτίνου (Lapis ή Titulus Tiburtinus)
Η επιγραφή του Τιβουρτίνου ανακαλύφθηκε το 1764 κοντά στο Τίβολι της Ρώμης και εκτίθεται στο Μουσείο του Βατικανού (ομού με την κάτωθι αποκατάσταση των κατεστραμμένων τμημάτων). Πιθανώς σ’αυτή την επιγραφή αναφέρεται ο Νίκος Παύλου στο άρθρο στο “Τάλαντο” ως ανακαλυφθείσα το 1828.
GEM·QVAR·EDACIA·INPOTE
AVGVSTI·POPVLIQVEROMANISENATV
SVPPLICATIONES·BINAS·OB·RES·PROSP
IPSI·ORNAMENTA·TRIVMPH
PRO·CONSUL·ASIAM·PROVINCIAM·OP
DIVI·AVGVSTI·ITERVM·SYRIAM·ET·PH[Re]gem quar edacia in pote[statem imp. Caesaris]
Augusti populi que Romani Senatu[s dis immortalibus]
supplicationes binas ob res prosp[ere gestas et]
ipsi ornamenta triump[alia decrevit]
Proconsul Asiam Provinciam opt[tinuit legatus pr. pr.]
Divi Augusti iterum Syriam et Pho[oenicen optinuit]τον βασιλιά, ο οποίος περιήλθε στην εξουσία [του αυτοκράτορα Καίσαρα]
Αυγούστου και του Ρωμαϊκού Λαού, η Σύγκλητος [όπως διέταξαν οι αθάνατοι]
δύο ευχαριστίες για πράγματα [επιτυχημένα και]
θριαμβευτικές διακοσμήσεις [για] του ιδίου [νίκες]
[ως] Aνθύπατος την Επαρχία της Ασίας [κατείχε, ως Λεγάτος προπραίτορας]
του Θείου Αυγούστου πάλι [κατείχε] την Συρία και τη Φοι[νίκη]
Ο Νίκος Κόκκινος (καθηγητής Εβραϊκών και Ιουδαϊκών Σπουδών στο University College του Λονδίνου) κάνει μάλιστα μια ενδιαφέρουσα ανάλυση στην οποία δείχνει πως το άτομο που μάλλον τιμάται εδώ είναι ο Gnaeus Sentius Saturninus (με άλλες επιλογές τον Κυρήνιο -τον οποίο απορρίπτει ως τον λιγότερο πιθανό- και τον Gnaeus Calpurnius Piso).
Είναι προφανές πάντως πως η επιγραφή είναι ανώνυμη και μόνο πλαγίως μπορούμε να βγάλουμε συμπεράσματα. Ο Κυρήνιος είναι ιδιαίτερα δύσκολο να μνημονεύεται εδώ δεδομένου πως η επιγραφή μιλάει για 2 νικηφόρους πολέμους, κάτι που ο Κυρήνιος δεν πληροί (αν πιστέψουμε την εξιστόρηση των κατορθωμάτων του από τον Τάκιτο – Annales 3.48). Αν η επιγραφή δεν είναι του Σατουρνίνου, είναι πιθανότερο να είναι του Πείσονος (που νίκησε δις το βασιλιά της Θράκης).
Ο Ενετικός Λίθος (Lapis Venetus)
Ο Ενετικός Λίθος είναι η επιτύμβια στήλη του Αιμίλιου Σεκούνδου και αγοράστηκε από Βενετούς εμπόρους στη Βηρυτό κάποια στιγμή πριν το 1674 (αν είχε στηθεί όντως στη Βηρυτό είναι άγνωστο). Η επιγραφή βρέθηκε σπασμένη στα δύο, αλλά αποκαταστάθηκε (εξ ου και η τεθλασμένη γραμμή στην εικόνα). Τα μικρά γράμματα δείχνουν τμήματα που στο πρωτότυπο είναι φθαρμένα και αποκαταστάθηκαν από τα συμφραζόμενα.
Q·AEMILIUS·Q·F
PAL·SECVNDVS in
CASTRIS·DIVI·AVG·Sub
P·SULPIcIO·QVIRINIO·LEgato
CaESARIS·SYRIAE·HONORI
BVS·DECORATVS·PRaEFECT
COHORT·AVG·I·PRaEFECT
COHORT·II·CLASSICAE·IDEM
IVSSV·QVIRINII·SENSVM·EGI
APAMENAE·CIVITATIS·MIL
LIVM·HOMIN·CIVIVM·CXVII
IDEM·MISSV·QVIRINII·ADVERSVS
ITVRAEOS·IN·LIBANO·MONTE
CASTELLVM·EORVM·CEPI·ET·ANTE
MILITIEM·PRAEFECT·FABRVM·
DELATVS·A·DVOBVS·COS·AD·AE
RARIVM ET·IN·COLONIA
QVAESTOR·AEDIL·II·DVVMVIR·II
PONTIFEXS
IBI·POSITI·SUNT·Q·AEMILIVS·Q·F·PAL
SEQVNDVS·F·ET·AEMILIA·CHIA·LIB
H·M·AMPLIVS·H·N·SΟ Κουίντος Αιμίλιος, γιος του Κουίντου
Σεκούνδου της φυλής των Παλατίνων, υπό
την εξουσία του Θείου Αυγούστου, υπό
τον Πόπλιο Σουλπίκιο Κυρήνιο, Λεγάτο
του Καίσαρα στη Συρία, τιμήθηκε
με αυτές τις τιμές: Διοικητής
λόχου της 1ης Λεγεώνας του Αυγούστου· διοικητής
τμήματος του 2ου Στόλου· επίσης
έκανε την απογραφή που διέταξε ο Κυρήνιος
στην πόλη της Απάμειας, 117.000 πολιτών·
επίσης στάλθηκε από τον Κυρήνιο ενάντια
στους Ιτουραίους στο Όρος Λίβανο
και κατέκτησε το κάστρο τους· και πριν
γίνει υπεύθυνος έργων στο στρατό
είχε οριστεί από τους δύο Υπάτους να διαχειρίζεται
το ταμείο. Και όταν ζούσε σε μια αποικία
χρημάτισε κυαίστωρ, δύο φορές αγορανόμος, δύο φορές δίαρχος
και αρχιερέας.
Εδώ κείνται ο Κουίντος Αιμίλιος, γιος του Κουίντου
Σεκούνδου της φυλής των Παλατίνων, και η Αιμιλία Κία, απελευθερωμένη δούλα.
Από εδώ και πέρα αυτό το μνημείο δεν ανήκει στους απογόνους τους.
Το ουσιαστικό στοιχείο εδώ είναι πως αυτός ο Κουίντος Αιμίλιος συμμετείχε στην οργάνωση της απογραφής του Κυρήνιου στην πόλη της Απάμειας της Συρίας (βρήκε μάλιστα ότι είχε 177.000 πολίτες). Η επιγραφή εμπεριέχει και πλάγιο χρονολογικό στοιχείο το γεγονός ότι ο Αύγουστος είχε πεθάνει (αφού αναφέρεται ως divus=θείος) οπότε η επιγραφή σκαλίστηκε μετά το 14 μ.Χ. Το στοιχείο ταιριάζει με την απογραφή του 6 μ.Χ., αλλά δεν υποδεικνύει κάποια νωρίτερη απογραφή.
Επίσης να σημειώσω για την περίπτωση που έχει αναπαραχθεί και στο ελληνικό απολογητικό ίντερνετ, πως η άποψη του Ronald Marchant ότι η Απάμεια ήταν ελεύθερη πόλη-κράτος, οπότε η επιγραφή αποδεικνύει περίπτωση απογραφής σε πόλη που δεν ανήκε στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία είναι (όπως σημειώνει και ο Richard Carrier) λανθασμένη, μιας και η Απάμεια είχε απορροφηθεί από τη Ρώμη από το 64 π.Χ. (Ιουδ.Αρχ.14,3§2)
Οι Λίθοι της Αντιοχείας
Το τελευταίο επιγραφικό στοιχείο που έχουμε και αναφέρει τον Κυρήνιο είναι δύο επιγραφές που βρέθηκαν σε δυο χωριά κοντά στην Αντιόχεια της Πισιδίας (όχι την γνωστή Αντιόχεια). Οι πέτρες είχαν απομακρυνθεί από εκεί που βρέθηκαν και είχαν χρησιμοποιηθεί ως οικοδομικό υλικό σε σπίτια, όπου και ανακαλύφθηκαν το 1912 και το 1913. Από τις δύο επιγραφές μόνο η μία σώζεται σε φωτογραφία, ενώ η άλλη μόνο σε σκίτσο. Οι επιγραφές γράφουν τα ακόλουθα:
Η επιγραφή δεν λέει κάτι το συγκλονιστικό. Λέει πως ο Κυρήνιος υπήρξε δίαρχος μαζί με τον Μάρκο Σερβίλιο στην Αντιόχεια της Πισιδίας (στο κέντρο της Τουρκίας, στην Επαρχία της Ασίας) ήταν διοικητής της πόλης δηλαδή.
CARISTANI
FRONTONICARESIANO
IVLIOPRAEFFABRTRIBMIL
LEGXIIFULMPRAEFCOHBOS
PONTIFPRAEFPSVLPIQIQVIRINI
IIVIRPRAEFMSERVILIPRAEFΤου Γάιου Καριστάνιου
Φρόντο Καισιάνου
Ιουλίου, Αξιωματικό Έργων, Διοικητή της Λεγεώνας
12ης του Κεραυνού, Διοιηκητή του Λόχου του Βοσπόρου
Ποντίφικα, Διοικητή υπό Σουλπικίου Κυρηνίου
Διάρχου, Διοικητή υπό Μάρκου Σερβίλιου, Διοικητή…
Η δεύτερη επιγραφή γράφει ακριβώς τα ίδια, οπότε οι επιγραφές αλληλοϋποστηρίζονται και η ιστοριογραφία τοποθετεί το αξίωμα αυτό του Κυρηνίου μεταξύ 6 και 1 π.Χ.
Απορώ πώς χρησιμοποιήθηκαν αυτές οι επιγραφές ως αποδείξεις ότι ο Κυρήνιος είχε και δεύτερη θητεία στην Επαρχία της Συρίας. Ο Carrier πάντως αναφέρει περιπτώσεις που είτε από απροσεξία, είτε από δόλο, αναφέρεται πως η επιγραφή αποδεικνύει αυτή τη δεύτερη θητεία του Κυρήνιου και μάλιστα γύρω στο 4 π.Χ., που τους ενδιαφέρει.
Κέρμα Vardaman
Το κέρμα του Vardaman προσωπικά δεν το είχα ξανακούσει προτού βρω το άρθρο του Carrier. Όταν το έψαξα έπειτα στο ελληνικό ίντερνετ για να δω αν αναφέρεται πουθενά, βρήκα μονάχα μία αναφορά σε μια ελληνική μετάφραση του βιβλίου του Lee Strobel, “The Case for Christ” από τις εκδόσεις Πέργαμος οπότε το θεώρησα σκόπιμο να κάνω μια σύντομη αναφορά. Συγκεκριμένα εδώ μοιάζει να έχουμε περίπτωση σπασμένου τηλέφωνου. O Lee Strobel γράφει στο βιβλίο του:
Ο [John] ΜcRay ήξερε ότι το ερώτημα που έθετα ήταν ένα θέμα το οποίο είχε απασχολήσει τους αρχαιολόγους επί χρόνια. Απάντησε ως εξής: «Ένας διακεκριμένος αρχαιολόγος, ο Jerry Vardaman, έχει πολύ δουλέψει πάνω σ’ αυτό. Έχει βρει ένα νόμισμα με το όνομα Κυρήνιος σε “μικρογραφική” γραφή. Αυτό τοποθετεί τον Κυρήνιο ως ανθύπατο της Συρίας και της Κιλικίας από το 11 π.Χ. μέχρι μετά το θάνατο του Ηρώδη».
“The Case for Christ”, κεφ.5
Για να είμαστε ακριβείς, ο Vardaman όχι διακεκριμένος δεν είναι, αλλά μάλλον ο Däniken της θρησκευόμενης ιστοριογραφίας. Αλλά ασχέτως, ο ισχυρισμός του McRay είναι λανθασμένος, μιας και ο Vardaman (αν και έχει αρκετές κουλές θεωρίες) δεν έχει δημοσιεύσει τίποτα για το συγκεκριμένο θέμα. Αυτό που όντως έχει δημοσιεύσει είναι ότι έχει βρει μικροσκοπικά γράμματα σε νόμισμα από τη Δαμασκό (αυτό που φαίνεται ζωγραφισμένο δίπλα).
Το νόμισμα που από τα γραφόμενα χρονολογείται στο 16 μ.Χ. (328 χρόνια μετά τη δημιουργία του Βασιλείου των Σελευκιδών) υποτίθεται ότι έχει επάνω χαραγμένα μικροσκοπικά γράμματα που μεταξύ άλλων γράφουν “REX JESUS”. Μεταξύ των παραδόξων που συνθέτουν αυτό το εξωφρενικό εύρημα είναι το παράδοξο ανακάτεμα ελληνικών και λατινικών στο κέρμα, το ότι δεν γράφει το “Iesus” με “Ι” και όχι με “J”, το γεγονός ότι αυτά τα μικροσκοπικά γράμματα επιβίωσαν τη φθορά και την οξείδωση και το γεγονός ότι το ύψος των γραμμάτων είναι μικρότερο από μισό χιλιοστό (για την ακρίβεια με τις δικές μου μετρήσεις 0,42mm).
Το ακριβές μέγεθος του νομίσματος αποκαλύφθηκε όταν ο Richard Carrier κατάφερε και το εντόπισε (παρά τις ελλιπείς πληροφορίες του Vardaman και πήρε ένα γύψινο εκμαγείο του (διπλανή εικόνα) που δείχνει όχι μόνο ότι το κέρμα είναι έντονα φθαρμένο (αναμενόμενο) αλλά και πολύ μικρό (26mm διάμετρο) εξ ου και το τραγικά μικρό μέγεθος των γραμμάτων (ενδεικτικά το μικρότερο ύψος γράμματος που έχει επιτευχθεί να χαραχθεί με το χέρι είναι 0,1mm· και αυτό με τεχνολογία του 2011).
Ο ίδιος ο Carrier έλεγξε το νόμισμα με μικροσκόπιο και βρήκε τα γράμματα υπαρκτά σαν τα κανάλια του Άρη. Τα πορίσματά του βρίσκονται σε δύο άρθρα (“Pseudohistory in Jerry Vardaman’s Magic Coins: The Nonsense of Micrographic Letters” και “More on Vardaman’s Microletters”) αλλά βρίσκονται πίσω από paywall και δεν έχω πρόσβαση -αν κάποιος έχει, ας με ενημερώσει.
Το σίγουρο είναι ότι παρά τις παράδοξες θεωρίες του ο Vardaman δε λέει τίποτα για μια νωρίτερη θητεία του Κυρήνιου, παρά τους ισχυρισμούς του McRay και την άκριτη μεταφορά του από τον Strobel.
Δύο Απογραφές
Παρόμοιο με το επιχείρημα των δύο θητειών του Κυρηνίου είναι και το επιχείρημα ότι στην Ιουδαία πραγματοποιήθηκαν δύο απογραφές, μία επί Ηρώδη και μία το 6 μ.Χ. Η εικασία αυτή (γιατί μόνο έτσι μπορεί να περιγραφεί) κατ’αρχάς εδράζεται στο ο Κυρήνιος να έχει ηγεμονεύσει στην Ιουδαία δύο φορές, για το οποίο είδαμε ήδη πως ιστορικά στοιχεία δεν υπάρχουν.
Δεν θα ασχοληθώ ιδιαίτερα με αυτό το επιχείρημα διότι δεν έχουμε κανένα στοιχείο για απογραφή προ αυτής του 6 μ.Χ. και, όπως θα δούμε, ούτε θα μπορούσαμε. Το όλο βασίζεται σε μια παράδοξη μετάφραση/ερμηνεία του Λουκά που μάλιστα μυρίζει αντιγραφή από προτεσταντικές πηγές.
| Λέει ο Λουκάς (Λκ 2,1-2): | Το οποίο μεταφράζεται: |
| Ἐγένετο δὲ ἐν ταῖς ἡμέραις ἐκείναις ἐξῆλθε δόγμα παρὰ Καίσαρος Αὐγούστου ἀπογράφεσθαι πᾶσαν τὴν οἰκουμένην. αὕτη ἡ ἀπογραφὴ πρώτη ἐγένετο ἡγεμονεύοντος τῆς Συρίας Κυρηνίου. | Συνέβη εκείνες τις ημέρες να βγει διαταγή από τον Αύγουστο Καίσαρα να απογραφεί όλη η Οικουμένη. Αυτή η απογραφή πρώτη έγινε ενώ ήταν ηγεμόνας της Συρίας ο Κυρήνιος. |
Λένε κάποιοι απολογητές πως ο Λουκάς γράφει “πρώτη” για να μην μπερδευτούμε με τη δεύτερη απογραφή του Κυρηνίου και πως αυτή η πρώτη απογραφή έγινε επί Ηρώδη (για να μην υπάρχει αντίφαση). Τα προβλήματα εδώ είναι τρία:
- Πρώτο: Ήδη είδαμε πως στοιχείο για δεύτερη θητεία του Κυρηνίου στη περιοχή δεν υπάρχει, είτε ως Λεγάτος, είτε ως οτιδήποτε. Υπάρχει η υπόθεση ότι ο Κυρήνιος πετάχτηκε την περίοδο του Ηρώδη (6-1 π.Χ.) για να βοηθήσει τον Έπαρχο της Συρίας με την “πρώτη απογραφή”, αλλά αυτό είναι παράλογο και γιατί εκείνη την περίοδο ο Κυρήνιος διεξήγαγε πόλεμο στη Μικρά Ασία. Επιπλέον ο Λουκάς δεν είχε κανένα λόγο να αναφερθεί σε μια απογραφή που έκανε ο άλφα Έπαρχος αναφέροντας έναν βοηθό του (άλλωστε ο Κυρήνιος δεν διαδραματίζει κάποιον άλλο ρόλο στη διήγηση· δεν του ήταν απαραίτητη η εμφάνισή του στη διήγηση).
- Δεύτερο: Η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία δεν θα μπορούσε να κάνει απογραφή στην Ιουδαία, καθώς την περίοδο του Ηρώδη η Ιουδαία δεν αποτελούσε τμήμα της Αυτοκρατορίας. Όταν η Ιουδαία προσαρτήθηκε το 6 μ.Χ., έγινε και η πρώτη απογραφή (αυτή του Κυρηνίου) για να οργανωθεί φορολογικά η περιοχή. Αν ο Ρωμαίος Αυτοκράτορας είχε αξιώσει απογραφή σε ξένο βασίλειο, αυτό σίγουρα θα ήταν αρκετά αξιοσημείωτο για να καταγραφεί κάπου (π.χ. από τον Ιώσηπο).
- Τρίτο: Ακόμα και ο Λουκάς να έκανε λάθος για τον Κυρήνιο και η απογραφή να είχε γίνει από τον Ηρώδη, πάλι θα αποτελούσε αξιοσημείωτο γεγονός, διότι είναι γνωστό ότι οι Ιουδαίοι δεν αντιδρούσαν καθόλου καλά με τις απογραφές. Επιπλέον, αν η απογραφή ήταν του Ηρώδη, θα περίμενε κανείς ότι ο Λουκάς θα ανέφερε εκείνον και όχι έναν άσχετο Ρωμαίο αξιωματούχο.
Βλέπω να αναπαράγεται και το επιχείρημα ότι γινόντουσαν τακτικές απογραφές κάθε 14 στη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία. Προφανώς αυτό είναι άσχετο, αφού είδαμε πως δεν θα μπορούσε να είχε γίνει ρωμαϊκή απογραφή στην Ιουδαία, αλλά ασχέτως ο Carrier καταρρίπτει το μύθο των τακτικών απογραφών στο άρθρο του.
Συνοπτικά θα μεταφέρω πως τακτική φορολογική απογραφή γινόταν μόνο στη Σικελία (κάθε 5 χρόνια) και στην Αίγυπτο (κάθε 14 χρόνια). Οι συχνοί εμφύλιοι και εξωτερικοί πόλεμοι δεν επέτρεπαν τόσο τακτικές απογραφές. Ως παράδειγμα αναφέρεται η σχετικά ήρεμη βασιλεία του Αυγούστου, ο οποίος κατάφερε να κάνει 3 απογραφές Ρωμαίων Πολιτών (και μόνο αυτών) το 27 π.Χ., μετά από 20 χρόνια το 8 π.Χ. και μετά από άλλα 22 χρόνια το 14 μ.Χ.
Λάθος Όνομα
Το τελευταίο επιχείρημα χρησιμοποιείται πολύ σπανιότερα επειδή αποδίδει λάθος στον Λουκά και ελάχιστοι απολογητές θέλουν να το κάνουν αυτό, ασχέτως των μεγαλεπήβολων λόγων ότι η Βίβλος δεν είναι αλάνθαστη ιστορικά, αλλά μόνο πνευματικά. Το βασικό με αυτή τη θεωρία είναι ότι δεν αποδεικνύεται γιατί κανείς δεν μπορεί να ξέρει αν ο Λουκάς έκανε λάθος όταν έγραφε ένα όνομα ή αν όντως μπέρδεψε τα γεγονότα, τα πρόσωπα και τις χρονικές περιόδους ή αν υπήρξε λάθος στην αντιγραφή. Μπορούμε να ξέρουμε μόνο ό,τι βλέπουμε.
Τα ονόματα που έχουν προταθεί είναι τα εξής, αν και βέβαια κανένα δεν λύνει όλα τα προβλήματα που προαναφέραμε σχετικά με την ούτως ή άλλως αδυναμία διενέργειας απογραφής:
- Γάιος Σέντιος Σατουρνίνος (Gaius Sentius Saturninus) Ήταν έπαρχος της Συρίας την περίοδο 9-7/6 π.Χ. οπότε βολεύει επειδή συμπίπτει με το τέλος της βασιλείας του Ηρώδη. Ο Carrier αναφέρει πως το όνομά του ίσως να έχει προκύψει επειδή υπάρχει μια αναφορά στον Τερτυλλιανό για μια απογραφή (Κατά Μαρκίωνος 4,19) που έκανε ο Sentius Saturninus, αλλά ο Τερτυλλιανός μιλάει στο κείμενο για τα αδέρφια του Ιησού, οπότε πρέπει να αναφέρεται είτε σε απογραφή προγενέστερη αυτής του Λουκά, είτε μετεγενέστερη. Η σύγχυση διευκολύνεται και από το γεγονός ότι από την επαρχία της Συρίας πέρασαν τρεις Σατουρνίνοι: ο Gaius Sentius, ο Lucius Volusius και ο Gnaeus Sentius.
- Πόπλιος Κυντήλιος Βάρος (Publius Quintilius Varus) Υποτίθεται ότι κατέληξε ως Κυρήνιος από λάθος στην αντιγραφή. Ο Κυντήλιος ήταν έπαρχος της Συρίας την περίοδο 7/6-4 π.Χ. οπότε βολεύει και πάλι επειδή συμπίπτει με το τέλος της βασιλείας του Ηρώδη. Παραμένει το ερώτημα πως έγινε λάθος στην αντιγραφή σε τόσα γράμματα, καθώς το Κυρήνιος και το Κυντήλιος διαφέρουν αρκετά.
Κατακλείδα
Πριν κλείσω, για να αποδώσουμε και τα του Καίσαρος τω Καίσαρι, οι Χριστιανοί απολογητές έχουν δίκιο να γκρινιάζουν για ένα σημείο. Η μετακίνηση πληθυσμού για τις ανάγκες απογραφής δεν ήταν ανήκουστη. (βλ.υπσμ.8) Κατά τα άλλα όμως δεν βλέπω πως ο Λουκάς μπορεί να διασωθεί από την κατηγορία των ιστορικών λαθών. Το πρόβλημα παραμένει. Είτε έκανε λάθος για τη γέννηση του Ιησού επί Κυρηνίου, είτε για τον Ευαγγελισμό του Ζαχαρία επί Ηρώδη.
Όπως είπα βέβαια, στην Ορθοδοξία θεωρητικά η ιστορική αξιοπιστία της Βίβλου δεν είναι σημαντική (και λέω “θεωρητικά” επειδή έχω δει επανειλημμένα Χριστιανούς να σκυλιάζουν με τα λάθη και τις αντιφάσεις της Βίβλου, έστω και στον ιστορικό τομέα). Τζάμπα η λύσσα. Η Εκκλησία έχει καλύψει τα νώτα της (αλί σ’αυτούς που πήγαν πριν αλλάξει ρότα, βέβαια).
Κατά τ’άλλα, καλές γιορτές και τα ξαναλέμε από το νέο έτος (εκτός κι αν προκύψει κάτι έκτακτο).
On the way to Ithaca 
Τα σχόλιά σας είναι ευπρόσδεκτα / Your comments are welcome