Η ιστορία του Πύργου της Βαβέλ είναι μόνο 9 στίχοι οι οποίοι μπαίνουν εμβόλιμα μεταξύ των γενεαλογιών των παιδιών του Νώε. Το κείμενο, σίγουρα, θα έρεε κανονικά, αν αυτή η παράξενη ιστορία έλειπε. Πάντως το ύφος της μοιάζει να την τοποθετεί ως επεξηγηματικό μύθο και μάλιστα αρκετά παλιό. Ας δούμε την ιστορία:
| ΠΕΡΙΕΧΟMENA |
1 Καὶ ἦν πᾶσα ἡ γῆ χεῖλος ἕν, καὶ φωνὴ μία πᾶσι. 2 καὶ ἐγένετο ἐν τῷ κινῆσαι αὐτοὺς ἀπὸ ἀνατολῶν, εὗρον πεδίον ἐν γῇ Σενναὰρ καὶ κατῴκησαν ἐκεῖ. 3 καὶ εἶπεν ἄνθρωπος τῷ πλησίον αὐτοῦ· δεῦτε πλινθεύσωμεν πλίνθους καὶ ὀπτήσωμεν αὐτὰς πυρί. καὶ ἐγένετο αὐτοῖς ἡ πλίνθος εἰς λίθον, καὶ ἄσφαλτος ἦν αὐτοῖς ὁ πηλός. 4 καὶ εἶπαν· δεῦτε οἰκοδομήσωμεν ἑαυτοῖς πόλιν καὶ πύργον, οὗ ἔσται ἡ κεφαλὴ ἕως τοῦ οὐρανοῦ, καὶ ποιήσωμεν ἑαυτοῖς ὄνομα πρὸ τοῦ διασπαρῆναι ἡμᾶς ἐπὶ προσώπου πάσης τῆς γῆς. 5 καὶ κατέβη Κύριος ἰδεῖν τὴν πόλιν καὶ τὸν πύργον, ὃν ᾠκοδόμησαν οἱ υἱοὶ τῶν ἀνθρώπων. 6 καὶ εἶπε Κύριος· ἰδοὺ γένος ἓν καὶ χεῖλος ἓν πάντων, καὶ τοῦτο ἤρξαντο ποιῆσαι, καὶ νῦν οὐκ ἐκλείψει ἀπ᾿ αὐτῶν πάντα, ὅσα ἂν ἐπιθῶνται ποιεῖν. 7 δεῦτε καὶ καταβάντες συγχέωμεν αὐτῶν ἐκεῖ τὴν γλῶσσαν, ἵνα μὴ ἀκούσωσιν ἕκαστος τὴν φωνὴν τοῦ πλησίον. 8 καὶ διέσπειρεν αὐτοὺς Κύριος ἐκεῖθεν ἐπὶ πρόσωπον πάσης τῆς γῆς, καὶ ἐπαύσαντο οἰκοδομοῦντες τὴν πόλιν καὶ τὸν πύργον. 9 διὰ τοῦτο ἐκλήθη τὸ ὄνομα αὐτῆς Σύγχυσις, ὅτι ἐκεῖ συνέχεε Κύριος τὰ χείλη πάσης τῆς γῆς, καὶ ἐκεῖθεν διέσπειρεν αὐτοὺς Κύριος ἐπὶ πρόσωπον πάσης τῆς γῆς.
Ποια πόλη είναι η Βαβέλ;
Είμαστε σε θέση να εντωπίσουμε χωρικά το σημείο όπου χτίστηκε ο Πύργος της Βαβέλ (ο Πύργος της Συγχύσεως, στο ελληνικό κείμενο); Και ναι και όχι. Διαβάζουμε ότι η κατασκευή έγινε στη γη Σεναάρ. Αλλά έχουμε ήδη διαβάσει στο προηγούμενο κεφάλαιο: “καὶ ἐγένετο ἀρχὴ τῆς βασιλείας αὐτοῦ (του Νεβρώδ) Βαβυλὼν καὶ ᾿Ορὲχ καὶ ᾿Αρχὰδ καὶ Χαλάννη ἐν τῇ γῇ Σεναάρ. (Γεν 10,10)” Βαβέλ – Βαβυλών. Η ομοιότητα είναι προφανής. Στο αγγλικό κείμενο, μάλιστα, στο Γεν 10,10 αντί για τη λέξη “Βαβυλών”, χρησιμοποιείται η λέξη “Βαβέλ”. Μάλλον θα πρέπει να δεχτούμε ότι η πόλη στην οποία χτίστηκε ο Πύργος είναι η Βαβυλώνα, αν και δεν μπορούμε να είμαστε 100% σίγουροι.
Η Βαβυλώνα, γενικώς, στοχοποιείται αρκετά στη Βίβλο. Ήταν άλλωστε η πόλη της αιχμαλωσίας και οι Εβραίοι που επέστρεψαν από εκεί, σίγουρα θα είχαν να πουν πολλές ιστορίες για τους θαυμαστούς κρεμαστούς της κήπους. Προσωπικά, το θεωρώ πιθανό ο μύθος αυτός να δημιουργήθηε μετά τη Βαβυλώνια Αιχμαλωσία, λόγω της αίγλης που εξέπεμπε η πόλη. Άλλωστε, δεν είναι παράξενο κάποιος να παρουσιάζει τον εχθρό ως πιο ανήθικο για την απόκτηση ηθικού πλεονεκτήματος. Η ιστορία αυτή μοιάζει να λέει “Κοιτάξτε τι πήγαν να κάνουν οι Βαβυλώνιοι. Πήγαν να φτιάξουν ένα κτίριο τόσο μεγάλο που να φτάνει στον ουρανό, αλλά τους σταμάτησε ο Θεός”. Είναι ίσως μια αντίδραση στην οικοδομική δεινότητα των Βαβυλωνίων.
Πότε συνέβη το περιστατικό;
Χρονικά δεν μπορούμε να εντοπίσουμε την ιστορία αυτή. Ξέρουμε ότι τη Βαβυλώνα την ίδρυσε ο δισέγγονος του Νώε, εγγονός του Χαμ και γιος του Χους, Νεβρώδ. Κρίνοντας από τη γενεαλογία του Σημ, μάλλον η ίδρυση της Βαβυλώνας πρέπει να τοποθετηθεί γύρω στο 2500 από κτίσεως κόσμου, οπότε το περιστατικό αυτό συνέβη μετά από αυτό το ορόσημο. Πιθανό είναι επίσης το περιστατικό να θεωρείται ότι συνέβη πριν την εποχή του Αβραάμ, οπότε (σύμφωνα με τις μετρήσεις των Ο’, πάντα) η σύγχηση των γλωσσών πρέπει να τοποθετηθεί μεταξύ 2500-3400. Το εύρος είναι τεράστιο, αλλά δεν μπορεί να περιοριστεί περισσότερο με τα στοιχεία που έχουμε.
Πάντως, όπως και ο κατακλυσμός, αυτό το συμβάν πρέπει να ήταν πάλι τοπικό. Δεν ήταν μαζεμένη όλη η ανθρωπότητα εκεί, αλλά μόνο οι "αρχαίοι" Βαβυλώνιοι", οπότε δεν μπορεί να εντοπιστεί η γέννηση των γλωσσών του κόσμου σ’αυτό το συμβάν, αλλά πρόκειται για μια μεμονωμένη τιμωρία που δημιούργησε τις γλώσσες των Εθνικών.
Το εγχείρημα
Τι προσπαθούν να κάνουν εδώ οι άνθρωποι; Να χτίσουν έναν πύργο που να φτάνει μέχρι τον ουρανό. Όχι Πύργο ό,τι κι ό,τι, αλλά φτιαγμένο από ψημένα πλιθιά. Σε πρώτη φάση τι να σχολιαστεί εδώ; Ότι ο εμπνευστής του μύθου πίστευε ότι είναι δυνατό να χτιστεί ένας πολύ ψηλός πύργος με πλιθιά; Ή ότι το ουράνιο στερέωμα ήταν κάτι "στέρεο" και προσβάσιμο υλικά; Πάντως, οι άνθρωποι πιστεύουν ότι χτίζοντας τον Πύργο θα γίνουν ονομαστοί και αυτό θα τους κρατήσει ενωμένους (το αντίθετο από αυτό που συνέβη). Και η δόμηση ξεκινά.
Ο φόβος των Θεών
Ο Γιαχβέ κατεβαίνει στην πόλη αυτή των ανθρώπων και βλέπει τις προσπάθειές τους και μιλώντας στον πληθυντικό (αυτό έχει γίνει ήδη μια φορά στην αρχή της Γένεσης) λέει ότι οι άνθρωποι είναι ενωμένοι, ξεκίνησαν την κατασκευή του Πύργου και δε θα υπάρχει τίποτα που δε μπορούν να κάνουν. Έπειτα αποφασίζει (ή αποφασίζουν) να μπερδέψουν τις γλώσσες των ανθρώπων, ώστε να μη μπορέσουν να ολοκληρώσουν τον Πύργο.
Εδώ πρέπει να σταθούμε στα εξής σημεία:
- Οι μαζικές ανθρωπομορφικές εκφράσεις φαντάζουν εδώ πιο αστείες παρά ποτέ. Ο/Οι Γιαχβέ πρέπει να κατέβει προσωπικά στη γη για να επιθεωρήσει τη Βαβυλώνα, ανεβαίνει πάλι στον ουρανό και λέει ότι πρέπει να ξανακατέβει για να μπερδέψει τις γλώσσες των ανθρώπων.
- Ο Γιαχβέ φαίνεται να εκπλήσσεται από την ευρηματικότητα του δημιουργήματός του. Επίσης δείχνει να φοβάται γνήσια ότι το εγχείρημα είναι δυνατό, ώστε πρέπει να παρέμβει προσωπικά για να το σταματήσει. Είναι προφανές ότι όποιος έγραψε την ιστορία (ή την είπε για πρώτη φορά) πίστευε ότι ήταν δυνατή η κατασκευή ενός τόσο ψηλού πύργου με πλιθιά και ότι τα ουράνια ήταν κάτι που μπορούσε να φταστεί με υλικά μέσα (προφανώς παράλογο).
- Είναι προφανές ότι η ιδέα της ελεύθερης βούλησης δεν έχει καν αρχίσει να υφίσταται στην εβραϊκή θεολογία, αφού εδώ ο Γιαχβέ την καταστρατηγεί καταφανώς.
Κριτική
Είναι προφανές ότι η ιστορία αυτή είναι διδακτική. Κάνει μια αστεία απόπειρα να εξηγήσει την ποικιλία των γλωσσών στον κόσμο και πρωτίστως θέλει να διδάξει ότι η ανθρώπινη αλαζονία τιμωρείται (επί γης) και άμεσα από το Θεό. Είναι μια ιστορία απόλυτα συνεπής με την πρώιμη εβραϊκή θεολογία και έναν Γιαχβέ εν είδει βασιλιά, που επεμβαίνει φανερά, άμεσα και αποφασιστικά στην ανθρώπινη ιστορία.
Είναι βέβαια εντελώς ασύμβατη με τον χριστιανικό Γιαχβέ, που σέβεται την ελεύθερη βούληση του ανθρώπου και επεμβαίνει εν κρυπτώ στα ανθρώπινα πράγματα και χωρίς να παραβιάζει την ανθρώπινη ελευθερία. Άλλη μια ιστορία που ο Χριστιανός καλείται να εκλάβει ως επεξηγηματική και αλληγορική και όχι ως ιστορικό γεγονός.
Επιπλέον, είναι να απορεί κανείς γιατί ο Θεός αποφάσισε να συγχύσει τις γλώσσες των ανθρώπων, όταν αυτό θα δημιουργούσε μόνο προβλήματα στη μετέπειτα διάδωση του Λόγου του και την ανάγκη μετάφρασης της Βίβλου σε πολλές διαφορετικές γλώσσες (με όλα τα μεταφραστικά προβλήματα που αυτό έχει φανερά δημιουργήσει).
Τα σχόλιά σας είναι ευπρόσδεκτα / Your comments are welcome