Ο Victor Reppert έγραψε στο ιστολόγιό του μια κριτική για την Έξωθεν Αξιολόγηση της Πίστης (ΕΑΠ), στην οποία ο John Loftus απάντησε σ’αυτό το άρθρο. Αν και αυτό το κομμάτι δεν αποτελεί μέρος του κυρίως άρθρου, είναι μια επέκταση των απαντήσεών του στις 6 βασικές αντιρρήσεις στην ΕΑΠ και θεώρησα σκόπιμο να το συμπεριλάβω στο άρθρο.
ΠΕΡΙΕΧΟMENA |
Απαντήσεις σε επιπλέον κριτική
Ο Βίκτωρ έγραψε:
Κατ’αρχάς, θα ήταν καλό αν το επιχείρημα ήταν διατυπωμένο με προτάσεις και ένα συμπέρασμα. Τι ακριβώς είναι το αποδεικτέο και ποια η βάση του επιχειρήματος.
Απλοποιημένο το επιχείρημα έχει ως εξής:
Αφού (P) λογικοί ανθρωποι σε διακριτές γεωγραφικές περιοχές σε όλο τον κόσμο υιοθετούν και υπερασπίζονται μια μεγάλη ποικιλία θρησκευτικών πεποιθήσεων βάσει της καταγωγής τους και της κουλτούρας τους, (Q) θα πρέπει να βλέπουμε με σκεπτικισμό τις ίδιες μας τις κληροδοτημένες θρησκευτικές αντιλήψεις, με τον ίδιο σκεπτικισμό που χρησιμοποιούμε για να κρίνουμε άλλες θρησκευτικές πεποιθήσεις.
P
.: Q
Για την ακρίβεια, το P περιλαμβάνει περισσότερα απ’όσα έγραψα. Το ίδιο και το Q. Οι άνθρωποι σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές σε όλο τον κόσμο υιοθετούν και υπερασπίζονται τη θρησκεία που προσέλαβαν λόγω ανατροφής και κουλτούρας. Πρόκειται για ένα αναντίρρητο κοινωνιολογικό γεγονός. Η ανθρωπολογία αποδεικνύει ότι τα ανθρώπινα όντα είναι εγκλωβισμένα στις κουλτούρες τους και δεν μπορούν, χωρίς πολύ κόπο, να ξεπεράσουν τις πεποιθήσεις που η κουλτούρα τους τους έχει ενσταλάξει. Η ψυχολογία μας δείχνει ότι οι άνθρωποι δεν εξετάζουν τις πεποιθήσεις τους ψύχραιμα, αλλά προσπαθούν να επιβεβαιώσουν αυτά που ήδη πιστεύουν. Και αντίθετα με τα επιστημονικά δεδομένα ή τις πολιτικές και ηθικές πεποιθήσεις, δεν υπάρχει μια κοινά αποδεκτή διαδικασία αξιολόγησης που να μας επιτρέπει να αποφασίσουμε ποια θρησκευτική πίστη είναι ορθή. Άρα είναι λογικό να συμπεράνει κανείς πως η θρησκεία που υιοθετεί και υπερασπίζεται ένα άτομο, σε συντριπτικό βαθμό, εξαρτάται από “τις συμπτώσεις της γέννησης” παρά σε μια ορθολογιστική αξιολόγηση κατά περίπτωση και βάσει των στοιχείων. Αφού ισχύει αυτό, θα πρέπει κι εμείς να βλέπουμε με σκεπτικισμό την ίδια μας τη θρησκευτική ανατροφή, όπως κάνουμε και με τις άλλες πίστεις που απορρίπτουμε. Οι πιθανότητες συνηγορούν ότι κάνουμε λάθος. Πρέπει να βλέπουμε με σκεπτικισμό την κληροδοτημένη μας θρησκευτική πίστη, με τον ίδιο σκεπτικισμό που χρησιμοποιούμε για να κρίνουμε εκείνες που απορρίπτουμε. Εδώ υπάρχει η έννοια του να αξιολογήσουμε μια θρησκευτική πίστη από έξω, εξ ου και την ονομάζω “Έξωθεν Αξιολόγηση της Πίστης”.
Ο Βίκτωρ έγραψε:
Δεύτερον, θα ήταν σαν να κλέβω στο τεστ, αν απλά επέλεγα τις θρησκευτικές μου πεποιθήσεις ως αντικείμενα αξιολόγησης. Ο Keith Parsons κάποτε με ρώτησε “Πες μου, πραγματικά πιστεύεις ότι αν είχες γεννηθεί ως Βιτζάι αντί για Βίκτωρας και καταγόσουν από την Μπανγκαλόρ και όχι από το Φοίνιξ της Αριζόνας, ότι δε θα ήσουν τόσο πιστός στον Βράχμα, όσο τώρα στο Θεό;” Η απάντηση είναι ότι δεν ξέρω. Αν ο Keith είχε μεγαλώσει στην Ηνωμένη Εκκλησία των Μεθοδιστών όπως κι εγώ και είχε ανακαλύψει τον Plantinga ή τον Lewis πριν φύγει από το εν λόγω ποίμνιο και δεν είχε ασπαστεί την πίστη της Εκκλησίας των Βαπτιστών της Δυτικής Ρώμης, όπου άκουγε σε εβδομαδιαία βάση απειλές περί κολαστηρίου πυρός, μήπως τώρα θα ήταν Χριστιανός φιλόσοφος και όχι άθεος; Το παιχνίδι των υποθέσεων είναι πολύ πιο δύσκολο απ’ό,τι φαίνεται.
Δε θέλω να ξεχωρίσω κάποια συγκεκριμένη πίστη εδώ, αν και εκεί εστιάζω εν τέλει. Αλλά εν τέλει βασίζονται περισσότερο στην πολιτισμική ανατροφή σε σχέση με όλους τους άλλους παράγοντες που μπορούμε να προβλέψουμε. Κάποια πράγματα σίγουρα είναι πιο δύσκολο να προβλεφθούν, αν κάτι γινόταν διαφορετικά. Παραδέχομαι ότι όλοι μας επηρεαζόμαστε έντονα από τους ανθρώπους του περιγύρου μας και τις καταστάσεις που συναντούμε. Αυτό μας δείχνουν οι ψυχολογικές μελέτες. Υπό διαφορετικές συνθήκες, ο Keith Parsons μπορεί να είχε καταλήξει να είναι Χριστιανός φιλόσοφος, δεκτόν. Τόσο εύπλαστο είναι το ανθρώπινο μυαλό· και το δικό μου και το δικό του και του Reppert. Υπό διαφορετικές συνθήκες μπορεί ο Reppert να ήταν σήμερα άθεος φιλόσοφος! Αυτό είμαστε ως ανθρώπινα όντα. Αυτό που νομίζουμε πως πιστεύουμε πλάθεται και μετασχηματίζεται από τις εμπειρίες μας και τις επιρροές [του περιβάλλοντος] συμπεριελαμβανομένων εκείνων με τους οποίους μιλάμε ή σπουδάζουμε μαζί ή ό,τι έχουμε διαβάσει ή βιώσει. Το γνωρίζουμε αυτό ακόμα κι αν δεν είμαστε σε θέση να προβλέψουμε τι θα είχε συμβεί αν είχε γίνει κάτι διαφορετικό στη ζωή ενός ατόμου. Όντως γνωρίζω ότι αν κάτι διαφορετικό είχε συμβεί σε ένα συγκεκριμένο άτομο, θα ήταν διαφορετικός σε κάποια πτυχή, ανάλογα με το γεγονός και την επίδρασή του επάνω του. Αλλά μερικά πράγματα είναι πολύ πιο εύκολο να προβλεφθούν και ένα είναι φανερό πως ισχύει: αν είχαμε γεννηθεί σε διαφορετική κουλτούρα και είχαμε διαφορετική ανατροφή, θα υιοθετοούσαμε την πίστη με την οποία μας ανέθρεψαν.
Ο Βίκτωρ έγραψε:
Αλλά γνωρίζω κάτι γι’αυτόν τον Βιτζάι. Και εγώ και ο Keith συμφωνούμε πως υπάρχει ένας ανεξάρτητος υλικός κόσμος. Ο Βιτζάι δεν το πιστεύει αυτό. Αν οποιοσδήποτε από τους δυο μας είχε γεννηθεί ως Βιτζάι, θα πιστεύαμε ότι ο κόσμος των εμπειριών είναι “maya”, μια ψευδαίσθηση, και δε θα τον θεωρούσαμε αληθινό. Άρα μοιάζει ότι ο εξωτερικός υλικός ρεαλισμός δεν περνάει την ΕΑΠ. Δεν βλέπω λόγο να δεχτώ τον σκεπτικισμό βάσει του υλικού κόσμου γιατί αν είχα γεννηθεί στην Ινδία μπορεί να είχα ανατραφεί απορρίπτοντας τον υλικό ρεαλισμό.
Σ’αυτή την περίπτωση, ο Βιτζάι θα έπρεπε να υποβάλλει την δική του θρησκευτική ανατροφή στον ίδιο βαθμό σκεπτικισμού που χρησιμοποιεί για να κρίνει το Χριστιανισμό, την πιο υλιστική από τις θρησκείες, όπως λέει και ο C.S. Lewis. Πιστεύω ότι αν ο Βιτζάι το έκανε αυτό, θα κατέληγε να εξετάσει κριτικά και την προϋπάρχουσα άποψή του ότι ο κόσμος είναι μια ψευδαίσθηση ή maya, που είναι μια πεποίθηση που έρχεται σε αντίθεση με όλα τα διαθέσιμα στοιχεία. Και πάλι ο Βιτζάι πρέπει να εξετάσει αυτή την πολιτισμικά κληροδοτημένη θρησκευτική άποψη υπό το πρίσμα του σκεπτικισμού. Και εδώ ο Reppert χάνει το βασικό νόημα. Οι απόψεις του Βιτζάι δε θα έδειχναν καθόλου σκεπτικισμό. Οι ανατολίτικες απόψεις του βασίζονται στη θρησκεία του και, κατά συνέπεια, του ζητώ να τις εξετάσει με σκεπτικισμό. Όσον αφορά τον Reppert, δεν του ζητώ να εξετάσει τη γνώση του ότι υπάρχει υλικός κόσμος βάσει των θρησκευτικών πεποιθήσεων ενός [υποθετικού] Βιτζάι ότι ο κόσμος είναι ψευδαίσθηση. Αν ο Reppert θέλει να συζητήσουμε για κάποιο είδος ακραίου Καρτεσιανού σκεπτικισμού που μπορεί να οδηγήσει κάποιον στο σολιψισμό, τότε μου αποδίδει ένα είδος σκεπτικισμού που δε με εκφράζει καθόλου. Κανείς δεν μπορεί να είναι τόσο σκεπτικιστής. Η ΕΑΠ δεν μας ζητά ολοκληρωτικό και απόλυτο σκεπτικισμό. Απλά μας ζητά να βλέπουμε σκεπτικιστικά τις δικές μας πολιτισμικά υιοθετημένες θρησκευτικές πεποιθήσεις, όπως κάνουμε και με εκείνες που απορρίπτουμε.
[ΣτΜ: Ουσιαστικά ο συγγραφέας δεν προτείνει το σκεπτικισμό ως νέα μεταφυσική θεωρία, αλλά ως απόρροια παρατηρήσεων. Ακόμα και σε ένα κόσμο ψευδαισθήσεων, όπως αυτός του Βιτζάι, θα υπάρχει μια εσωτερική λογική για φαινόμενο της γεωγραφικής κατανομής των θρησκειών, οπότε θα ήταν δίκαιο να αναρωτηθεί μήπως το ότι πιστεύει πως ο κόσμος είναι ψευδαίσθηση είναι αυτό μια ψευδαίσθηση.]
Ο Βίκτωρ έγραψε:
Και τι γίνεται με τις ηθικές πεποιθήσεις; Πιστεύω πως ο βιασμός είναι λάθος. Αν είχα όμως ανατραφεί σε κάποια κουλτούρα που υποστήριζε ότι ο βιασμός επιτρέπεται αν το κάνεις το απόγευμα, επειδή μια γυναίκα που δε βρίσκεται σπίτι της να την προστατεύει ο άντρας της ουσιαστικά το ζητάει ο οργανισμός της; Η πεποίθησή μου ότι ο βιασμός είναι λάθος αποτυγχάνει στην ΕΑΠ. Δεν έχω βάση να αμφιβάλλω πως ο βιασμός είναι λάθος.
Υπάρχει διαφορά μεταξύ ηθικών και θρησκευτικών πεποιθήσεων, αν και όντως αναμιγνύονται σε πολλές θρησκείες. Η ΕΑΠ είναι τεστ για την εξέταση θρησκευτικών πεποιθήσεων, όχι ηθικών ή πολιτικών. Όταν μιλάω για θρησκευτική πίστη, εννοώ πεποιθήσεις που είναι απαραίτητες για να γίνεται αποδεκτό ένα άτομο από μια συγκεκριμένη θρησκευτική κοινότητα που λατρεύουν [το Θείο] ομαδικά ή/και δέχονται τις ίδιες θεόπνευστες προφητείες/αποκαλύψεις ή/και πεποιθήσεις βάσει των οποίων κρίνεται η θέση ενός ατόμου στο επέκεινα. Ο λόγος για τον ορισμό αυτό είναι σαφής, αφού η ΕΑΠ είναι κυρίως μια πρόκληση της θρησκευτικής πίστης κοινοτήτων. Επιπλέον μπορεί να εφαρμοστεί δευτερευόντως και σε μικρότερο βαθμό σε φιλοσόφους που υποστηρίζουν μεταφυσικές, πολιτικές ή και ηθικές απόψεις που δεν καθοδηγούνται τελείως από ομαδικές θρησκευτικές εμπειρίες, αλλά επηρεάζονται από το κοινωνικό περιβάλλον στο οποίο ζουν. Κατά συνέπεια, η ΕΑΠ θα έχει περισσότερη ισχύ ενάντια σε μια θρησκευτική πίστη κάποιας κοινότητας απ’ό,τι σε συγκεκριμένους φιλοσόφους που δεν σχετίζονται με κάποια θρησκευτική κοινότητα.
Εν τέλει, μπορούμε να εφαρμόσουμε τον ίδιο βαθμό σκεπτικισμού σε ηθικέ πεποιθήσεις; Θα έπρεπε να είμαστε καχύποπτοι για το ότι θεωρούμε το βιασμο ως ανήθικο; Όχι. Απολύτως όχι. Δείτε πάλι τα συγκεκριμένα κριτήρια που έθεσα. Είπα:
Το πόσος σκεπτικισμός απαιτείται εξαρτάται από τον αριθμό των λογικών ανθρώπων που διαφωνούν, αν οι άνθρωποι που διαφωνούν μπορούν να εντοπιστούν σε συγκεκριμένες γεωγραφικές περιοχές, τη φύση των πεποιθήσεων, από πού προήλθαν, πώς υιοθετήθηκαν και τι είδους στοιχεία μπορούν να χρησιμοποιηθούν κατά τη λήψη απόφασης. Εγώ υποστηρίζω ότι όταν πρόκειται για θρησκευτικές πεποιθήσεις χρειάζεται υψηλός βαθμός σκεπτικισμού λόγω αυτών των παραγόντων.
Αυτό είπα και όπως και άλλες ηθικές πεποιθήσεις, έτσι κι αυτή, δεν υποφέρουν ιδιαίτερα αν εφαρμοστεί η ΕΑΠ. Αντιλήψεις όπως η αποδοχή του βιασμού βασίζονται ούτως ή άλλως σε κάποια θρησκευτική πεποίθηση, άρα υπόκεινται στην ΕΑΠ ακριβώς λόγω της φύσης της πηγής της πεποίθησης, όπως είπα. Για παράδειγμα, δεν ξέρω κανένα μη πιστό που θα ήθελε να υπερασπιστεί τη νομιμότητα του βιασμού, αντίθετα με πιστούς που στο παρελθόν το έκαναν βάσει ενός υποτιθέμενα θεόπνευστου κειμένου. Ξέρουμε ότι ο βιασμός είναι λάθος και ξέρουμε ότι η συμπεριφορά αυτή στηρίζεται από θρησκευτικές πεποιθήσεις, όπως και ο φόνος τιμής. Ένας θρήσκος που πιστεύει πως ο βιασμός είναι ηθικά αποδεκτός θα έπρεπε να υποβάλλει την πεποίθησή του αυτή σε έξωθεν σκεπτικιστικό έλεγχο. Και αν το κάνει, θα αρχίσει να αμφιβάλλει για τις θρησκευτικές/ηθικές πεποιθήσεις τους, όπως έχω περιγράψει. Όσον αφορά τον Reppert, πιστεύω πως η πεποίθησή του ότι ο βιασμός είναι λάθος θα επιβιώσει τον σκεπτικιστικό έλεγχο, αφού υπάρχουν στοιχεία ότι ως πατέρας κόρης θα επιθυμούσε να βοηθήσει στη διατήρηση μιας ελεύθερης κοινωνίας όπου η κόρη του μπορεί να κινείται ελεύθερα χωρίς να κινδυνεύει να βιαστεί. Αν ο Reppert επιθυμεί να παρουσιάσει κάποιο επιχείρημα περί της ηθικότητας του βιασμού, θα ήθελα να τη δω. Θα το θεωρούσα πολύ παράξενο αν ο Reppert κατέληγε να υπερασπίζεται το βιασμό για να καταρρίψει την ΕΑΠ. Πολύ υψηλό τίμημα, αλλά αν αυτό θέλει να κάνει, είμαι όλος αυτιά. [Μια και μιλάμε περί ηθικής, να υπενθυμίσω στον αναγνώστη ότι έχω επιχειρηματολογήσει αλλού ότι η ηθική έχει εξελιχθεί.]
Ο Βίκτωρ έγραψε:
Και τι γίνεται με τις πολιτικές πεποιθήσεις; Πιστεύω πως η αντιπροσωπευτική δημοκρατία είναι καλύτερο πολίτευμα από τη μοναρχία. Αν ζούσα στην Ευρώπη του 16ου αιώνα ή σε άλλες περιοχές του κόσμου, πιθανότατα δε θα το πίστευα. Άρα η πίστη μου στη δημοκρατία καταρρίπτει την ΕΑΠ. Δεν έχω λόγο να πιστεύω πως η δημοκρατία είναι καλύτερη από τη μοναρχία.
Το ίδιο ισχύει και για τις πολιτικές πεποιθήσεις, όπως και για τις ηθικές. Ακούστε να σας πω. Υπάρχουν πολλές πολιτικές και ηθικές πεποιθήσεις που νομίζουμε πως είναι απαραίτητες για μια ανθρώπινη κοινωνία, που στην ουσία δεν είναι καθόλου απαραίτητες. Η δημοκρατία είναι μια από αυτές. Οι άνθρωποι μια χαρά τα πήγαν χωρίς δημοκρατία από τη στιγμή που το κυρίαρχο λιοντάρι ή ο κυρίαρχος πίθηκος κυβερνούσε τους υπόλοιπους αρσενικούς και είχε ένα χαρέμι θηλυκών. Πέραν τούτου, υπάρχουν στοιχεία που δείχνουν ότι ως λογικά ζώα είμαστε περισσότερο ευτυχείς όταν έχουμε λόγο στο πώς κυβερνιέται η χώρα μας. Κι έχουμε βρει και τρόπους να ενσωματώσουμε και τις απόψεις των μειονοτήτων, με κάποιους ελέγχους και ισορροπίες. Και όταν άνθρωποι σε όλο τον κόσμο έχουν τη δυνατότητα, προτιμούν ένα δημοκρατικό πολίτευμα. Επιπλέον στοιχείο γι’αυτό είναι τα καταρρέοντα δικτατορικά σοσιαλιστικά και κομμουνιστικά καθεστώτα ανά τον κόσμο. Και πάλι το βρίσκο παράξενο που ο Reppert προσπαθεί να αρνηθεί ότι η δημοκρατία είναι καλύτερο πολίτευμα από τη μοναρχία ή τη δικτατορία για να καταρρίψει την ΕΑΠ. Πολύ υψηλό το τίμημα, αλλά αν αυτό θέλει να κάνει, είμαι όλος αυτιά.
[ΣτΜ: Εδώ ο Loftus ίσως είναι άδικος με τον Reppert, αφού δε μοιάζει να προσπαθεί να καταρρίψει τη δημοκρατία ή την ανηθικότητα του βιασμού, όσο να παρουσιάσει ένα επιχείρημα απαγωγής σε άτοπο.]
Ο Βίκτωρ έγραψε:
Και τι γίνεται με τις επιστημονικές πεποιθήσεις; Αν είχα γεννηθεί στον ισλαμικό κόσμο ή σε κάποιες χριστιανικές ομολογίες, θα είχα διδαχθεί να απορρίπτω ολόκληρη της εξέλιξη. Άρα η εξέλιξη αποτυγχάνει στην ΕΑΠ. Ωστόσο, αυτός δεν είναι λόγος για να απορρίψει κανείς την εξέλιξη.
Εδώ γίνεται εμφανές ότι ο Reppert δεν καταλαβαίνει καθόλου την ΕΑΠ. Η επιστημονική γνώση ανήκει σε τελείως διαφορετική κατηγορία από τη θρησκευτική πίστη (δείτε και παραπάνω τα κριτήρια που ανέφερα). Δε μαθαίνουμε επιστήμη μόνο από τους γονείς, αν και αυτό θα ήταν θεμιτό. Μπορούμε να πειραματιστούμε μόνοι μας. Η επιστημονική σκέψη είναι ανεξάρτητη από το τι μας λέει κάποιος να πιστέψουμε και δεν απαιτεί τον ίδιο βαθμό σκεπτικισμού για τα συμπεράσματά της. Υπάρχουν μαθηματικά και πειραματικά αποτελέσματα που επιβεβαιώνονται ανεξέρτητα ξανά και ξανά. Αλλά για την θρησκευτική πίστη δεν υπάρχουν κοινά αποδεκτά τεστ για να τις ξεδιαλέξουμε και αυτό είναι που κάνει τη διαφορά. Όσον αφορά το παράδειγμα του Reppert, η ΕΑΠ απαιτεί από έναν θρήσκο να υποβάλει σε έλεγχο τις δημιουργιστικές του απόψεις στο σκεπτικισμό ενός επιστήμονα· θεωρίες που έμαθε στα γόνατα τις μάνας του και υπερασπίζεται μανιωδώς επειδή ένα αρχαίο, δεισιδαιμονικό προ-επιστημονικό κείμενο το αναφέρει. Η επιστήμη και η επιστημονική σκέψη είναι πιθανότατα το μοναδικό αντίδοτο σ’αυτούς τους θρησκευτικούς μύθους δημιουργίας (σχετικά με τους οποίους οι διάφορες θρησκείες διαφωνούν μεταξύ τους).
Ο Βίκτωρ έγραψε:
Τέλος, ένας μέχρι ενός σημείου φυσικός συντηρητισμός σχετικά με την αλλαγή γνώμης σε θέματα κοσμοθεώρησης ή σε οποιοδήποτε άλλο ζήτημα, είναι και φυσικός και λογικός. Νόμιζα πως το επιμύθιο πραγμάτων όπως η καρτεσιανή θεμελιοκρατία είναι ότι αν πετάξεις όλες τις πεποιθήσεις σου ως αδικαιολόγητες και απαιτήσεις όλες να αποδειχτούν πρώτα, είναι δύσκολο να σταματήσεις και στο τέλος δε σου μένει τίποτα. Οι περισσότεροι πιστεύουν πως ο Καρτέσιος έπρεπε να επαναφέρει τον υλικό κόσμο παραβιάζοντας την ίδια του τη φιλοσοφία. Αν πρέπει να βλέπουμε με σκεπτικισμό όλες τις πεποιθήσεις με τις οποίες μας φόρτωσε μια κοινωία, φοβάμαι πως θα πρέπει να είμαστε σκεπτικιστές για πολύ περισσότερα και όχι μόνο τη θρησκεία.
Σίγουρα ισχύει ότι ο συντηρητισμός είναι ένα φυσικό χαρακτηριστικό· οι άνθρωποι γενικά δε θέλουν να αλλάζουν πεποιθήσεις. Είναι τόσο φυσικός που οι άνθρωποι καταλήγουμε σε υπερβολες για να υπερασπιστούμε αυτά που θέλουμε να πιστέψουμε. Δεν θεωρώ ότι αυτός ο συντηρητισμός είναι δικαιολογημένος, διαφορετικά, σε ακραίες μορφές, θα πιστεύαμε ακόμα στον Αη Βασίλη ή ότι οι πατεράδες μας μπορούν να κάνουν τα πάντα ή ότι ένας πατριώτης υπερασπίζεται τη χώρα του είτε έχει δίκιο, είτε άδικο. Αυτό υποσκάπτει επίσης και την έννοια ότι ο συντηρητισμός είναι λογικός. Το λογικό που πρέπει να κάνουμε (και οι άνθρωποι δεν είμαστε καθόλου καλοί σ’αυτόν το τομέα) είναι να μεγαλώνουμε, να μαθαίνουμε, να σκεφτόμαστε αι να ακολουθούμε τη λογική και τα αποδεικτικά στοιχεία όπου κι αν μας οδηγούν αυτά. Αυτό είναι το λογικό, παρόλο που θέλουμε να κρατήσουμε πεποιθήσεις που δεν μπορούν να αιτιολογηθούν λογικά.
Άλλωστε, δε βλέπω λόγο να πιστέψω πως η ΕΑΠ θα μας οδηγούσε σε ακραίο σκεπτικισμό. Κανένα. Είναι απλά ένα τεστ για να εξατάζουμε κριτικά τις θρησκευτικές αντιλήψεις που υιοθετήσαμε λόγω κοινωνίας με τον ίδιο βαθμό σκεπτικισμού που εφαρμόζουμε στις υπόλοιπες θρησκείες. Όπως έχω επιχειρηματολογήσει, αυτό ο βαθμός σκεπτικισμού είναι εύλογος και κάτι που θα έπρεπε να υιοθετήσουμε όλοι σε σχέση με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, ειδκά τις δικές μας. Όσο πιο απόκοσμη και εξωφρενική είναι μια δήλωση, τόσο περισσότερα στοιχεία θα έπρεπε να χρειάζονται για να στηριχτεί. Αυτό είναι πολύ λογικό και δε βρίσκω λόγο να αναθεωρήσω.
Τώρα, για τον σκεπτικισμό γενικότερα, θα έπρεπε να τον βλέπουμε ως κλίμακα. Κάποιες δηλώσεις απαιτούν πολύ σκεπτικισμό (“είδα ένα ροζ ελέφαντα”, “με κυνηγάει η CIA”), άλλες πάλι ελάχιστο (“υπάρχει υλικός κόσμος”, “αν ρίξεις ένα βιβλίο, θα πέσει στο πάτωμα”, “ο Γεώργιος Ουάσινγκτον ήταν ο πρώτος πρόεδρος των ΗΠΑ”). Πραγματικά πιστεύω ότι θα πρέπει να διατηρούμε ένα υγιές επίπεδο σκεπτικισμού σχετικά με όλες τις πεποιθήσεις μας, αλλά κλιμακωτά. Ο σκεπτικισμός είναι αρετή. Λέω κάτι λάθος;
Τα σχόλιά σας είναι ευπρόσδεκτα / Your comments are welcome