"Ο Θεός είναι αγάπη μας" λένε συχνά οι Χριστιανοί και όπως φάνηκε είναι πρόθυμοι να προσέλθουν χειμαρρωδώς για να υποστηρίξουν μακροσκελέστατα την άποψη αυτή. Δεν ξέρω μόνο αν σκέφτηκαν καλά το τι σημαίνει αυτό για την χριστιανική κοσμοθεωρία.
Όντως… τι θα σήμαινε αν ο χριστιανικός Θεός ήταν όντως Αγάπη; Ας δούμε. Αλλά πρώτα μερικές διευκρινήσεις:
ΠΕΡΙΕΧΟMENA |
Τι εστίν αγάπη;
Δύσκολο ερώτημα. Προσωπικά δεν ξέρω αν είμαι σε θέση να το αποδώσω ικανοποιητικά με λόγια. Άλλωστε, το μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης λογοτεχνίας αναλώνεται σ’αυτή την κατεύθυνση. Πάντως, ένα είναι σίγουρο: Αγάπη άνευ αντικειμένου δεν υπάρχει. Πρέπει να έχεις κάτι για να αγαπάς. Είναι συναίσθημα με κατεύθυνση, με αποδέκτη. Το αντικείμενο της αγάπης μπορεί να είναι μικρό ή μεγάλο, απτό ή άυλο, αλλά πρέπει να υπάρχει, έστω και κατά φαντασίαν.
Στη θρησκεία, η αγάπη συνήθως παρομοιάζεται με την αγάπη ενός πατέρα για το παιδί του (Θεός προς Άνθρωπο), ενώ για την αγάπη του Ανθρώπου προς το Θεό συνήθως χρησιμοποιείται ο όρος "Θείος Έρως".
Αυτή όμως η ανάμειξη αυτού του τόσο πολύτιμου και στοιχειώδους ανθρώπινου συναισθήματος δημιουργεί ένα… μικρό πρόβλημα στη χριστιανική κοσμοθεώρηση. ▲
Η χριστιανική κοσμοθεωρία
Η τυπική χριστιανική κοσμοθεωρία μπορεί να συμπυκνωθεί ως εξής: Ο Θεός υπήρχε ανέκαθεν και περιλαμβάνει στη φύση του την αγάπη. Κάποια στιγμή δημιούργησε τους αγγέλους και αργότερα τους ανθρώπους από αγάπη (οι χρονικές εκφράσεις χρησιμοποιούνται συμβάσει μόνο, αφού υποτίθεται ότι ο Θεός είναι άχρονος). Έκτοτε κάποια από τα δημιουργήματά του παραστράτησαν και ο Θεός προσπαθεί να τα επαναφέρει σε κοινωνία μαζί του (με αποκορύφωμα την ενσάρκωσή του). Αυτό πιστεύω συνοψίζει τη γενικότερη χριστιανική κοσμοθεωρία. Περισσότερες λεπτομέρειες είναι περιττές νομίζω και δε θα μας χρειαστούν. ▲
Αντιρρήσεις
Μα αυτή η κοσμοθεώρηση δε δημιουργεί πρόβλημα; Η αγάπη είπαμε πως είναι συναίσθημα με κατεύθυνση. Δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς αντικείμενο. Πώς μπορεί, λοιπόν, να υπάρξει Θεός Αγάπης (φύσει) πρωτού πλάσει κάτι ν’αγαπά; Ας δούμε ορισμένα σημεία:
- Κατ’αρχάς, όπως έχω ήδη αναπτύξει, ένα τέλειο Θεϊκό Ον δεν μπορεί να έχει επιθυμίες και μεγαλύτερη επιθυμία από το να αγαπά και να αγαπιέται είναι αμφίβολο αν μπορεί να υπάρχει. Η ίδια λογική εμποδίζει το Θείο από το να είναι Δημιουργός, αλλά αφού οι Χριστιανοί θεωρούν ότι ο Θεός της Αγάπης τους είναι και δημιουργός, θα πρέπει να αφήσω στην άκρη αυτό το σημείο για την ώρα.
- Είναι βέβαιο ότι ένα μοναχικό ον, όπως ο Θεός προ δημιουργίας, δεν μπορεί να αγαπά, εφόσον δεν έχει κάτι ή κάποιον να αγαπά. Βέβαια, ο Θεός των Χριστιανών είναι τριαδικός, οπότε είναι αναμενόμενο να υποστηριχθεί ότι ο Θεός ποτέ δεν υπήρχε χωρίς να έχει αντικείμενο αγάπης (το κάθε πρόσωπο της Τριάδας συνδέεται με τα άλλα με αγάπη). Επιπλέον, θεωρείται άχρονος, οπότε μπορεί να υποστηριχτεί ότι αγαπούσε τα μελλοντικά όντα που θα έφτιαχνε. Βάσει αυτών, ο Τριαδικός Θεός δεν είναι αντιφατικός ακόμη.
Το ερώτημα που προκύπτει είναι, ποιος μπορεί να ήταν ο λόγος για τον οποίο το Θείο αποφάσισε να ξεφύγει από τα όρια της αυτο-αγάπης και να αποζητήσει αυτόν τον ερωτικό δεσμό με κατώτερα όντα που δημιούργησε το ίδιο. (το "ερωτικός" το χρησιμοποιώ με την έννοια του "θείου έρωτος" πάντα). Η συνήθης απάντηση είναι ότι ήθελε να προσθέσει και άλλα όντα σ’αυτό τον κύκλο αγάπης (πρώτα τους αγγέλους και μετά θεωμένους ανθρώπους). Αλλά αυτό δημιουργεί δύο ζητήματα, το καθένα με τα προβλήματά του.
- Μήπως αυτό σημαίνει ότι η αρχική αγάπη στην τριαδική κοινωνία δεν ήταν τέλεια και χρειαζόταν συμπληρωματικά αντικείμενα αγάπης; Αδιανόητο για Χριστιανό να παραδεχθεί κάτι τέτοιο. Οποιαδήποτε νύξη περί ατέλειας προκαλεί πυώδεις φλύκταινες.
- Έστω ότι η αγάπη μεταξύ των προσώπων της Αγίας Τριάδας είναι τέλεια, αλλά με κάποιον τρόπο (αδιάφορο πώς) η δημιουργία νέων αντικειμένων αγάπης αιτιολογείται. Μα η άπειρη αυτή αγάπη του Θείου, τότε, δε θα έπρεπε να έχει πλημμυρίσει τον ορατό και αόρατο κόσμο με άπειρα όντα αποδέκτες-συμμετόχους της Θείας αυτής Αγάπης; Κυριολεκτικά, δε θα έπρεπε να υπάρχει κανένα σημείο του σύμπαντος χωρίς έλλογα όντα με πνευματικά χαρακτηριστικά τουλάχιστον αντίστοιχα με τα ανθρώπινα! (αν όχι αγγελικά· και ας μην ξεχνάμε ότι μπορεί το σύμπαν να είναι άπειρο ως χώρος, αλλά ως κατοικήσιμες πλανητικές επιφάνειες ειναι πεπερασμένες.)
Μη με παρεξηγήσετε… είμαι σχεδόν βέβαιος ότι υπάρχει έλλογη ζωή στο σύμπαν πέρα από εμάς, αλλά, αν ίσχυε η κοσμοθεωρία των Χριστιανών, έλλογη ζωή θα έπρεπε να υπάρχει παντού (και φυσικά συνθήκες που να μπορούν να τη συντηρήσουν)· αλλά κάτι τέτοιο δεν το βλέπουμε. Κυριολεκτικά, οι υλικοί αποδέκτες-μέτοχοι της θείας αγάπης θα έπρεπε να είναι άπειροι (και όχι άπειροι = απλά πάρα πολλοί, αλλά άπειροι = κυριολεκτικά αμέτρητοι.)
Η αντίφαση θα μπορούσε να λυθεί εύκολα με την υπόθεση άπειρων συμπάντων που φιλοξενούν όλα έστω και ένα είδος έλλογης ζωής (ούτως ή άλλως η επιστήμη έχει αρχίσει να καλοβλέπει την υπόθεση του Πολυσύμπαντος, αναπόδεικτη μέχρι στιγμής). Το κακό είναι ότι πολλοί επίδοξοι απολογητές (όπως ο William Lane Craig), στην προσπάθειά τους να στηρίξουν το Κοσμολογικό Επιχείρημα του Καλάμ, έχουν αποφανθεί μετά περισσής σοβαρότητος ότι στον υλικό κόσμο το πράξει άπειρο είναι αδύνατο και ανύπαρκτο και υφίσταται μόνο ως μαθηματική έννοια. Θα το προσυπογράψω κι εγώ αυτό το συμπέρασμα, όχι απλά επειδή με βολεύει, αλλά επειδή είναι σωστό (τουλάχιστον για το δικό μας σύμπαν). Ειρωνικότατο…
Αν είχαμε εν δυνάμει άπειρο χρόνο θα μπορούσαμε να αυξηθούμε και να πληθυνθούμε και να κατακυριεύσουμε το σύμπαν (βέβαια, πάλι δε θα φτάναμε σε άπειρο αριθμό, αφού άπειρο με διαδοχικές προσθέσεις δεν επιτυγχάνεται). Αλλά το σύμπαν, δυστυχώς, σύμφωνα με τη χριστιανική κοσμοθεώρηση, έχει ημερομηνία λήξεως· τη Δευτέρα Παρουσία (η οποία μάλιστα περιορίζει ακόμη περισσότερο τους κοινωνούς αυτής της Θείας Αγάπης). Κάθε προσπάθεια απείρου βρίσκει διαρκώς εμπόδιο το γεγονός ότι ουσιαστική απειρία στο υλικό σύμπαν δεν μπορεί να υπάρξει.
Βέβαια, κάποιος μπορεί να αντιπεί ότι ο Θεός είναι άχρονος, οπότε αυτή η απειρία υλικών όντων δεν είναι ανάγκη να υπάρχει εξ αρχής, αλλά να φτάσει άπειρο αριθμό με την πάροδο του χρόνου, οπότε από θεϊκή οπτική γωνία μπορεί θα μπορούσε να επιτευχθεί ένας πολύ μεγάλος αριθμός, αλλά και πάλι όχι κατ’ουσίαν άπειρος (που είναι και το ζητούμενο).
- Ίσως κάποιος αντιτάξει: "Μα αφού το σύμπαν μας δε μπορεί να έχει άπειρο αριθμό όντων, μήπως η απειρία καλύπτεται από τον άυλο κόσμο; Ποιος μπορεί να ξέρει αν οι άγγελοι δεν είναι άπειροι!" Όντως, αυτό είναι το μόνο σημείο στο οποίο μπορεί να πατήσει πλέον ο Χριστιανός. Την ασφάλεια της άγνοιάς του για την αόρατη και άυλη κομπανία του Θεού. Ισχύουν αυτά που μόλις είπαμε για τους αγγέλους; Ξέρουμε ότι το άπειρο είναι αδύνατο στον υλικό κόσμο. Στον άυλο όμως;
Από τους Πατέρες της Εκκλησίας πληροφορούμαστε ότι οι άγγελοι δεν είναι άυλοι, όπως ο Θεός. Σ’εμάς φαντάζουν άυλοι, αλλά για το Θεό είναι πλήρως υλικά όντα (φιλολογική περικοκλάδα ίσως, αλλά αυτή τη στιγμή αδιάφορο). Αυτό δεν αρκεί για να συμπεράνουμε, όμως, αν ο αριθμός τους μπορεί να περιοριστεί βάσει της μη δυνατότητας ύπαρξης ουσιαστικού απείρου. Θα πρέπει οι άγγελοι να υπόκεινται και στο νόμο του αιτίου-αιτιατού. Ισχύει αυτό; Μα φυσικά! Όπως και το υλικό σύμπαν, έτσι και οι άγγελοι έχουν στιγμή δημιουργίας (δεν είναι εκτός χρόνου και αιώνιοι, όπως ο Θεός του Χριστιανισμού). Επιπλέον, από το πάθημα του Εωσφόρου, γνωρίζουμε ότι υπόκεινται σε παρόμοιους περιορισμούς, όπως οι άνθρωποι: έχουν ελεύθερη βούληση, μπορούν να κάνουν επιλογές, και σίγουρα δεν διαθέτουν παντογνωσία, αλλίως ο Εωσφόρος δε θα έκανε καν τον κόπο να μπει στη λογική να αντιταχθεί στο Θεό. Διαφαίνεται ότι ακόμα κι αν δεν ανήκουν στο δικό μας χρόνο, υπάρχει και για τους αγγέλους κάτι αντίστοιχο του χαρακτηριστικού του υλικού κόσμου, της πράξης-αποτελέσματος, αιτίου-αιτιατού. Άλλωστε, αν υπήρχαν άπειροι άγγελοι, τότε δε θα υπήρχε λόγος για τη δημιουργία του ανθρώπου, αφού η Θεία Αγάπη θα ικανοποιούνταν από τους αγγέλους. Το πρόβλημα για το Χριστιανό παραμένει. ▲
Επίλογος
Ας συνοψίσω: Ένας Θεός με τα χαρακτηριστικά του Χριστιανικού και με την Αγάπη στη φύση του απαιτεί την ύπαρξη άπειρων πλασμάτων, κάτι που οι ίδιοι οι θεολόγοι έχουν αποκλείσει ως αδύνατο. Άλλη μία φορά ο Χριστιανικός Θεός εμφανίζεται εσωτερικά αντιφατικός (και χωρίς να πιαστούμε και με τη Βίβλο κιόλας). Η συζήτηση περί του Θεού-Αγάπης περιορίζεται συνήθως σε αναλύσεις επί αναλύσεων για το τι είναι αγάπη, πώς εκφράζεται η Θεία Αγάπη στον κόσμο, αν την αξίζουμε και για το γιατί υπάρχει κακό στον κόσμο, και παραβλέπονται τα συμπεράσματα που μπορούν να εξαχθούν από τα βασικά χαρακτηριστικά του χριστιανικού Θεού, όταν εισάγεται σ’αυτόν η αγάπη ως μέρος της φύσης του. Για ποιο λόγο εκτρέπεται η συζήτηση; Μάλλον… άλλα λόγια ν’αγαπιόμαστε… ▲
[…] Το άρθρο έχει δημοσιευθεί στο ιστολόγιο On the way to Ithaca, όπου γίνεται ο […]
Θεωρώ αρχικά ότι κανένας άνθρωπος που δεν αποδέχεται καν την ύπαρξη Του Θεού, δεν είναι σε θέση να θεολογεί περί αγάπης. Είναι αδύνατον να καταλήξει σε ορθά συμπεράσματα, όσο και να προσπαθήσει.
Φίλοι μου αγνοούμε πολλές φορές την Θεία χάρη που προσφέρετε μόνο από τον Θεό. Με αυτή τη Χάρη λοιπόν – και εάν την είχαμε έστω σε κάποιο βαθμό – θα μπορούσαμε εύκολα και γρήγορα να απαντήσουμε στα διάφορα ερωτήματα που μας απασχολούν. Δίχως αυτή όμως και με επιφανειακή εξέταση των γραφών η ερμηνεία της αγάπης από την πλευρά του Θεού φαντάζει αδύνατη, πόσο μάλλον εάν έχουμε και στο μυαλό μας όλα αυτά που σκέπτεται ένας άθεος για τον Θεό!
Τουναντίον, φίλτατε Ορθόδοξε. Εγώ σχολιάζω καθαρά τις χριστιανικές απόψεις περί θείου, όπως αναπτύσσονται από χριστιανούς θεολόγους, ψάχνοντας σφάλματα στην όλη λογική τους. Και όπως είδες, δεν καταπιάστηκα καθόλου με Γραφές, αφού στον εν λόγω ζήτημα δεν τίθεται θέμα. Αν θες, μπορείς να εκλάβεις το εν λόγω άρθρο ως εντοπισμό των αδυναμιών των θεωριών σας για να τις κάνετε καλύτερες. Αυτό είναι, άλλωστε, και το νόημα του διαλόγου.
Το να βάζεις στη συζήτηση κάτι όπως η Θεία Χάρη, που αμφιβάλλω κι εσύ αν ξέρεις τι είναι (και πώς την καταλαβαίνεις αν την έχεις, ανάμεσα στον υπόλοιπο κυκαιώνα των ανθρώπογενών συναισθημάτων), έχει μηδαμινή φιλοσοφική αξία. Προσωπικά, την εντάσσω στην κατηγορία “άλλα λόγια να αγαπιόμαστε”.
Αλλά δε σε βλέπω να σχολιάζεις και επί των ζητημάτων που θέτω. Γιατί;
Το μακροσκελές copy-paste αντικαταστάθηκε από τον παρακάτω δεσμό:
http://www.oodegr.com/oode/dogmat1/doc_gn4b.htm
Αγαπητέ Σάββα, θα το εκτιμούσα αν στο μέλλον απέφευγες να αντιγράφεις τόσο μεγάλα κομμάτια στα σχόλια. Επίσης καλό θα ήταν να αναφέρεις από πού προέρχεται η αντιγραφή και ποιανού απόψεις είναι (του θεολόγου Κου Ζηζιούλα εν προκειμένω). Η εσκεμμένη αντιγραφή χωρίς αναφορά πηγής είναι κάτι που αντιπαθώ ιδιαιτέρως.
Επίσης, η αναφορά σου δεν αναιρεί τα λεγόμενά μου, αφού το άρθρο ασχολείται αποκλειστικά με την αγάπη του Θεού προς τον άνθρωπο και καθόλου με το αντίστροφο. Τα πατερικά χωρία που αναφέρει δεν άπτονται καθόλου του θέματος εδώ.
Άσχετο, αλλά ο κος καθηγητής υποπίπτει σε σφάλμα λέγοντας “Έναν καλό άνθρωπο δεν μπορεί παρά να τον αγαπάς.” Προφανώς μπορείς και να τον μισείς και να τον φθονείς.
Επίσης γράφει: “Το ν’ αγαπάς όμως τον αμαρτωλό και να πεθαίνεις για τον αμαρτωλό, όπως κάνει ο Χριστός, αυτό είναι πια τρέλα, ανοησία, ελευθερία όμως.” Δεν είναι τρέλα και ανοησία αν υφίσταται υπαιτιότητα και ευθύνη (βλ. περί Πρωτοπλάστων)
Τέλος “ο Θεός δεν είναι υποχρεωμένος να μας αγαπά.” Ταυτοσημία. Αν ο Θεός υποχρεούται να κάνει το ο,τιδήποτε, δεν είναι Θεός.
Ο θεός δεν είναι πρόσωπο αλλά κίνηση της έκρυξης του χρόνου προς όλες τις κατευθύνσης! Δεν υπάρχει ως πρόσωπο, δεν είναι, γίνεται! Δονείται. Και εμείς μαζί του.
Καθαρή ενέγρεια… Φτερούγισμα στην καρδιά έτοιμη να πετάξει σε όλα τα περιστέρια του Κόσμου.
Σύλβια Οκαλιόβα
+1 συμφωνώ.
Γεια σου Σύλβια. Καλωσήρθες στο τσαρδί μου.
Εσύ, ρε Αντρίκο, πότε έγινες πανθεϊστής και μου το έκρυβες; 😀
Evan T
Δεν είμαι πανθεϊστής,απλώς πιστεύω πως ο θεός δεν είναι πρόσωπο,είναι λάθος να προσωποποιούμε το θεό,ο θεός είναι μέσα στο σύμπαν σε χαώδη κατάσταση,μπορεί να είναι ταυτόχρονα και εδώ και εκεί και παρα-εκεί.
Βασικά δεν ξέρω τι ακριβώς υποστηρίζουν οι πανθεϊστές,μήπως υπάρχει κάποιο άρθρο που αναφέρει κάποια πράγματα;
Google is your best friend. 😛
Evan T
Το ξέρω,το Google με έχει βοηθήσει πάρα πολύ,απλώς ρωτάω μήπως έχεις κάνα άρθρο σχετικά.
H Αγάπη έχει ως αντικείμενο το Σύμπαν σαν φύση και κατεύθυνση προς όλες τις κατευθύνσεις του χρόνου. Το Σύμπαν διαστέλλεται όπως ξέρουμε. Η Αγάπη είναι η Ενέργεια αυτή που κινεί όλη τη Ύλη.
Αυτή την αγάπη που μας στέλνει κάτι αστεροειδείς ΝΑ (με το συμπάθιο), κατά καιρούς, ποτέ δεν την κατάλαβα.
LOL Αντώνη!
Πάντως, βρε Σύλβιά μου, με τέτοιες ρομαντικές γενικούρες δεν μπορεί να γίνει σόι συζήτηση.
Να το επικαιρο-ποιήσω.
Αυτή την αγάπη που μας κάνει κάτι σεισμούς 9 Ρίχτερ και στέλνει κάτι τσουνάμι 10 μέτρα πάνω σε πυρηνικά εργοστάσια ποτέ δεν την κατάλαβα :Ρ
@EvanT
νομίζω στο παρόν άρθρο το “Ο” του «Ο θεός ως αγάπη» πρέπει να είναι αγγλικό αντί ελληνικό, και μπερδεύει το google 🙂 το ίδιο έχει μεταφερθεί και στο blog.atheia.gr
Λες; Άντε να το ελέγξεις αυτό. Απλά ξαναέγραψα το “Ο” Thanks!
Ο Θεός είναι αγάπη… αλλά “σαδομαχιστικού” χαρακτήρα….
Οι περισσότερες γυναίκες που έχω γνωρίσει δεν έχουν σχηματίσει μια στοιχειωδώς ευκρινή εικόνα για την θρησκεία αλλά πάντοτε συγκινούνται από την λέξη «αγάπη» και αφού ο Χριστιανικός Θεός υποτίθεται ότι είναι αγάπη, δέχονται ενστικτωδώς – με τυφλό ρομαντισμό- την παράλογη “κομφορμιστική” του ύπαρξη. Το γεγονός αυτό το θεωρώ μια διεστραμμένη παραδοξότητα, διότι υπό την θεάρεστη σκιά και κάτω από καθαγιασμένα προσχήματα της πίστης, έχει διενεργηθεί- για τουλάχιστον 1500 χρόνια – μια κακοηθέστατη τυραννία σε βάρος των γυναικών από τους θρησκευόμενους πιστούς. ( Το αναφέρω απλώς, γιατί μου έκαναν εντύπωση οι πιο πάνω ρομαντικοί ακροβατισμοί της αγαπητής Σύλβιας.)
Θα ήταν προτιμότερο να λέγανε οι χριστιανοί, ότι ο Θεός είναι νοσηρός και ασίγαστος Έρωτας και τότε θα είχε κάποια εύλογη βάση η νοητική σύλληψη του. Θα μπορούσαν να προφασιστούν, ότι λόγω των αισθαντικών του φλεβών, ορισμένες φορές εξάπτονται τα πάθη του και κάνει πράγματα παρά την θέληση του. Μέσα του λαμβάνει χώρα ένα ψυχικό ζιου ζίτσου, η λογική του εξασθενίζει και ένα χείμαρρος από ψυχωτικές επιθυμίες τον κατακυριεύει και κατά συνέπεια προβαίνει σε μανιώδεις τρέλες. Όπως για παράδειγμα με τους ιλιγγιώδεις τυφώνες, τα ουρανομήκη τσουνάμι και τα συμπόσια των γυπών- προϊόν, των θρησκευτικών πολέμων. Ποιό είναι το αντικείμενο του έρωτα εγείρεται αστραπιαία μια αμήχανη απορία; Μα η δημιουργία αυτή καθ’ αυτή και ο άνθρωπος κατά κύριο λόγο. Έχετε παρατηρήσει όταν ερωτευόμαστε, ότι σπάνε αυτομάτως οι κρίκοι της αλυσίδας της λογικής και γινόμαστε επικίνδυνα παρορμητικοί; Το ίδιο ακριβώς παθαίνει και ο Θεός. Η σκέψη του διαταράσσεται κατά απρόβλεπτο τρόπο, η ψυχική του ηρεμία εκλείπει φευγαλέα … και υπό το καθεστώς του παράφορου σκιρτήματος αποφασίζει να χρωματίσει τον χάρτη της γης, ποτίζοντάς τον… με ανθρώπινο πορφυρό κελαρυστό αίμα.
Πέρα από τα αστεία, το να αντιπαρατάσσεις εκφυλισμένες δοξασίες και φτιασιδωμένες πλάνες στον ορθό λόγο και την επιστήμη- εν έτει 2012- είναι από τα πιο ιλαροτραγικά επιτεύγματα του ανθρώπινου είδους. Δεν αναφέρομαι στην έννοια του ανώνυμου Θεού, όπως τον προσεγγίζει η φιλοσοφία (εκείνος είναι αξιοπρεπέστατος), αλλά στον Τριαδικό αγαπησιάρη Θεό. Η πίστη στο εν λόγω φρικαλέο φάντασμα του παροξυσμού, δεν εκφράζει τίποτα άλλο παρά αγνοία του κοινού νου και των φυσικών μηχανισμών του αιτίου-αιτιατού .
Υ.Γ. Πάντως εμένα πάλι μου φαίνεται τόσο ανιαρός και μαλθακός ένας Θεός που έχει βασικό γνώρισμα την αγάπη. Θα τον σεβόμουν πολύ περισσότερο αν ήταν ο Θεός των Σκιών, του Παιγνίου ή και της Ψευδαίσθησης… μια υπόθεση που θα ήταν πιο συναρπαστική και εξωφρενικά πιο συμβατή με τα εμπειρικά μας δεδομένα.
Το ορθογραφικό λάθος, που τόσο γλαφυρά περιέγραψες, διορθώθηκε.
Ευχαριστώ πολύ φίλε Evan. Ήταν από εκείνα τα “αντιαισθητικά” λάθη, γι’ αυτό ένιωσα και την ανάγκη να απολογηθώ. Η αλήθεια είναι ότι έχω έναν ανερμάτιστο τρόπο γραφής, και μου διαφεύγουν αναρίθμητα γραμματικά ολισθήματα. Κάτι άσχετο, σε κάποια άρθρα γράφεις ότι τα καλύτερα επιχειρήματα, κατά και υπέρ της ύπαρξης του Θεού, δεν έχουν διατυπωθεί ακόμη. Θέλω να κάνω μια απόπειρα να συλλάβω νοερά ένα προσωπομορφικό νοήμονα θεό, που είναι απαλλαγμένος από τον σκόπελο των “επιθυμιών”. Σε ποιό άρθρο να καταχωρήσω το σχόλιο μου; ( μου φαίνεται η Θεϊστική Κοσμογονία θα ήταν μια καλή επιλογή)
Δεδομένου πως εκείνο το άρθρο κλείνει με αυτό το ερώτημα, προφανώς είναι το καταλληλότερο μέρος.