[BC] Ποικιλίες Μυστικισμού

Varieties of Mysticism 30.10.2012 © Benjamin Cain

Ευρετήριο κειμένων του Benjamin Cain

Μυστικισμός είναι το δόγμα πως η κρυμμένη σοφία της μονιστικής θεολογίας, σύμφωνα με την οποία όλες οι ψυχές είναι ενωμένες με το Θεό, μπορεί να αποδειχθεί με άμεση εμπειρία αυτής της ενότητας μέσω διαλογισμού ή μιας διαφοροποιημένης κατάστασης συνείδησης. Αν ορίσουμε το “Θεό” αρκετά χαλαρά για να καλύψουμε τον πανθεϊσμό, που ορίζει το Θεό ως την απρόσωπη δημιουργικότητα της φύσης, μπορούμε να δούμε πως ένας αθεϊστικός μυστικισμός είναι δυνατός. Πράγματι, ο Βουδισμός είναι ένα άλλο είδος αθεϊστικού μυστικισμού. Αλλά πέρα από τη διαφορά θεϊστικών και αθεϊστικών μυστών, υπάρχει και μια διαφοροποίηση μεταξύ αισιόδοξων και απαισιόδοξων μυστών. Οι πρώτοι υπόσχονται ένα χαρούμενο τέλος για όλους, ενώ οι δεύτεροι θρηνούν το γεγονός ότι ο χρόνος μας στο πάλκο της ζωής είναι “γεμάτο βουή και αντάρα χωρίς νόημα” και πως το μεγάλο μας φινάλε είναι η ντροπιαστική εξαφάνιση μαζί με τα υπόλοιπα άλογα ζώα. Εδώ θα διερευνήσω τις συνέπειες της δεύτερης διάκρισης.

Αισιόδοξοι Μύστες

Οι μύστες ισχυρίζονται πως έχουν μυστική γνώση της ενότητας του κόσμου. Οι Βουδιστές, για παράδειγμα, λένε πως τα πάντα είναι αλληλοεξαρτώμενα και έτσι συνδεδεμένα, από μία πεφωτισμένη οπτική, ενώ χωρίς αυτή την οπτική τα πάντα μοιάζει ανεξάρτητα και αυτή η ψευδαίσθηση αποκοπής είναι το συνολικό αίτιο της οδύνης. Όταν αναγνωρίζουμε πως αυτό που μοιάζει με έναν πλήρως ετερογενή κόσμο στην πραγματικότητα συνδέεται με αιτιακές και λογικές σχέσεις, για παράδειγμα, δεν κάνουμε πλέον απόλυτες διακρίσεις μεταξύ του εαυτού και του υπόλοιπου κόσμου ή μεταξύ διαφορετικών εαυτών. Αυτές οι προφανείς διαφορές είναι απλές ψευδαισθήσεις και όταν ο μύστης αντικαθιστά την αφελή οπτική με μια εμπειρία της ενότητας της πραγματικότητας, νιώθει ευδαιμονία αντί για απογοήτευση, αποξένωση ή κάποιου άλλου είδους οδυνηρό συναίσθημα.

Όμως στην πράξη ο αισιόδοξος μυστικισμός παίρνει δύο μορφές, ανάλογα με το αν η ενότητα της πραγματικότητας ταυτίζεται με το εγώ ή με το υποκείμενο ασυνείδητο. Στην πρώτη περίπτωση ο μυστικιστικός μονισμός μετατρέπεται σε ένα είδος απεχθούς σολιψισμού, όπως βρίσκουμε στις ευχάριστες, υλιστικές, νεο-εποχικές ιδεολογίες. Για παράδειγμα οι ακόλουθοι της Oprah Winfrey, που βασίζουν την ιδεολογία τους στον υποτιθέμενο πνευματικό νόμο της έλξης, σύμφωνα με τον οποίο παίρνουμε αυτό που θέλουμε (επειδή οι επιθυμίες είναι σαν μαγνήτες που έλκουν αυτά που τις ικανοποιούν) είναι ατομιστές, με την δυτική, αμερικάνικη έννοια. Σε αυτόν τον κωμικό μυστικισμό η πραγματικότητα αποτελείται από το παιδαριώδες εγώ και τα παιχνίδια του, ενώ όλα τα άλλα είναι ενοχλητικές ψευδαισθήσεις. Οπότε η κύρια αξία είναι ο ραντιανός εγωισμός και αυτή η ψευδο-πνευματικότητα μετατρέπεται σε προπαγάνδα στην υπηρεσία του τερατώδους οικονομικού ανταγωνισμού που φυσικά παράγει την ολιγαρχία.

Ένας Ανατολίτης μύστης (Ινδουιστής ή Βουδιστής) θα έλεγε πως ένας “υλιστικός μυστικισμός” είναι σχήμα οξύμορο, ότι οι ατομιστές, σολιψιστές γκουρού είναι τσαρλατάνοι που εκμεταλλεύονται τις πνευματικές τάσεις των ανθρώπων για να πλασάρουν τα βιβλία τους και τα λοιπά εμπορεύματά τους και πως ο πραγματικός μυστικισμός, που βασίζεται στην πραγματική εμπειρία της ενότητας του κόσμου, οδηγεί στον εντελώς αντίθετο τρόπο ζωής, τον ασκητισμό. Σύμφωνα με αυτή την πιο παραδοσιακή μορφή ασκητισμού το εγώ είναι μια ψευδαίσθηση, όχι με την έννοια ότι ο νους μας ή η προσωπικότητά μας δεν υπάρχει, αλλά με την έννοια ότι δεν είναι αυτό που φαίνεται· συγκεκριμένα κανείς δεν είναι ένας αυτάρκης, ραντιανός υπερήρωας. Οπότε όταν ικανοποιούμε την όρεξή μας για πλουτισμό και προβολή, προδίδουμε μια έλλειψη μυστικιστικής σοφίας και ο υλιστικός μυστικισμός είναι διπλά κωμικός αφού στο τέλος ο πνευματικός καπιταλιστής αποκαλύπτεται ως απατεώνας. Αντί να εκλογικεύει τον παιδαριώδη εγωισμό, ο μύστης θα πρέπει να απομονώνεται από τα ένστικτά του και τις επιθυμίες του για την ατομική του ευμάρεια, αφού αυτές οι νοητικές καταστάσεις (γενετικά προσδιορισμένες και συχνά κοινωνικά ενσταλλαγμένες) παγιδεύουν τον ανυποψίαστο σε μια αφώτιστη κατάσταση συνείδησης. Επιπλέον, ο πραγματικός μύστης είναι αλτρουιστής, βοηθά τους άλλους να ξεφύγουν από τον πόνο που παράγει η άγνοιά τους. Ο λόγος για αυτό τον αλτρουισμό είναι ότι ο μύστης θεωρεί μεταφυσικά ως ένα, οπότε όπως δεν θα ήθελε να βλάψει τον εαυτό του ή ένα μέλος του σώματός του, δεν θέλει να βλέπει και τους άλλους να υποφέρουν.

Θέλω να τονίσω εδώ το κύριο μυστικιστικό επιχείρημα κατά του υπαρξιακού άγχους και την τραγική οπτική για τη ζωή. Ξανά, το επιχείρημα υποθέτει ριζοσπαστικό μονισμό, την ενότητα των πάντων μέσω της αλληλεξάρτησης των μορφών. Σύμφωνα με αυτό το επιχείρημα το άγχος είναι μια μορφή άλγους που παράγεται από την άγνοια αυτής της ενότητας· δηλαδή ο πάσχων μπερδεύεται από την φαινομενική διαφορά μεταξύ του εαυτού και του υπόλοιπου κόσμου, το οποίο προκαλεί μοναξιά, αποξένωση και φόβο. Και αυτά δεν τελειώνουν με τον βιολογικό θάνατο, ούτε και με την πιθανή εξαφάνιση του είδους μας, αφού είμαστε όλοι ένα με την υποκείμενη ροή των φυσικών δυνάμεων που παράγουν μέσα τους όλο και περισσότερα πλασματικά στάδια, επίπεδα και μοτίβα.

Απαισιόδοξοι Μύστες

Τι είναι λοιπόν ο απαισιόδοξος μυστικισμός; Εκεί που ένας πνευματικός οπτιμιστής λέει πως οι αξίες που καλύτερα αντιστοιχίζονται στη μεταφυσική πραγματικότητα είναι η αγάπη, η ειρήνη κ.λπ., ο πεσιμιστής λέει πως η κρυμμένη σοφία είναι πηγή μελαγχολίας. Αντί να αγαπάμε χαρωπά τον πλησίον μας ως εαυτόν ή να προφητεύουμε την υπέρτατη δικαίωση των ανθρώπινων αξιών, ο πεσιμιστής μύστης αποτραβιέται από έναν κόσμο που δεν πληροί τα μελαγχολικά ιδεώδη του.

Θα πρέπει να είμαστε προσεκτικοί να μην υπερτονίσουμε τη διαφορά μεταξύ των δύο ειδών. Οι πνευματικοί οπτιμιστές πρέπει να παραδεχθούν δύο σημεία: πρώτον, τα πάντα μπορούν να γίνουν ένα μόνο μεταφυσικά, το οποίο επιτρέπει για τις πολλές λογικές διακρίσεις μεταξύ φαινομενικών διαφορών· δεύτερον, είναι εμπειρικό γεγονός πως η φώτιση είναι σπάνια και πως οι περισσότεροι άνθρωποι βρίσκονται παγιδευμένοι από την άγνοια και τον πόνο. Ο οπτιμιστής απαντά πως η λογική δεν είναι πάντα τόσο αξιόπιστη όσο η άμεση εμπειρία και ο πεσιμιστής συμφωνεί πως η λογική είναι κατάρα που μας φέρνει τη θλιβερή γνώση αυτού που ο μύστης αποκαλεί “απλά φαινόμενο κόσμο”. Αλλά ο πεσιμιστής υπενθυμίζει στον οπτιμιστή πως, σύμφωνα με την δεύτερη παραδοχή, ακόμα και οι μύστες είναι σπάνια πλήρως πεφωτισμένοι, το οποίο σημαίνει πως σχεδόν κανείς δεν απελευθερώνεται από τα ένστικτα και τον πολιτισμό που μας καθοδηγούν στον κόσμο των λογικά διακριτών ψευδαισθήσεων. Για παράδειγμα, ακόμα και ο μύστης έχει σεξουαλικό ένστικτο που τον κάνει να διακρίνει μεταξύ ανδρών και γυναικών. Ένα φωτισμένο άτομο υπερνικά τη δύναμη αυτού του ενστίκτου, το οποίο με τη σειρά του απαιτεί αποκόλληση από ένα πολιτισμικό πλαίσιο με εμμονή στο σεξ.

Το βασικό σημείο όμως είναι πως η πλήρης, μόνιμη φώτιση είναι τόσο σπάνια που ακόμα και οι πνευματικοί οπτιμιστές έχουν μόνο φευγαλέες εμπειρίες της μεταφυσικής ενότητας προτού βρεθούν πάλι μέσα στον ανόσιο κόσμο όπου όλα μοιάζουν να είναι τραγικά διαχωρισμένα, οπότε ο οπτιμιστής πρέπει να παραδεχθεί πως ένας μύστης θα πρέπει να θρηνεί για την πλειοψηφία εκείνων των αυταπατών που τον κάνουν να αποτυγχάνει, να υποβαθμίζεται και να πονά. Ο οπτιμιστής μπορεί να απαντήσει πως ό,τι συμβαίνει στο αφελές επίπεδο συνείδησης, όπου ο κόσμος μοιάζει κατακερματισμένος, είναι ανούσιο σε σχέση με ό,τι συμβαίνει στο βαθύτερο επίπεδο όπου οι διαφορές αυτές διαλύονται. Αυτή η μοιρολατρεία είναι ανάλογη του να πούμε πως η οδύνη δεν μετράει επειδή ούτως ή άλλως δεν υπάρχει, που φυσικά εγείρει το ερώτημα γιατί θα πρέπει κάποιος να προσπαθήσει να ξεφύγει από μια εικονική κατάσταση πόνου μέσω της φώτισης.

Όχι, ο μυστικισμός εν γένει υποθέτει πως η φώτιση είναι καλύτερη από την αφέλεια που προκαλεί πόνο και ότι η ευδαιμονία είναι καλύτερη από τις απογοητεύσεις που παράγει η προσπάθεια να αδράξουμε ανόητα και εγωιστικά ψευδαισθήσεις μέσα στο μάτριξ. Αλλά και πάλι αυτό σημαίνει πως ακόμη και ο οπτιμιστής πρέπει να παραδεχθεί πως οι περισσότερες ώρες που είναι ξύπνια τα έλλογα όντα είναι τραγικές και παράλογες, δηλαδή γεμάτες πόνο άνευ νοήματος και που δεν οδηγούν στη φώτιση (αφού οι περισσότεροι πεθαίνουν αφώτιστοι, δηλαδή η συνείδησή τους ποτέ δεν εναρμονίζεται με τη μεταφυσική πραγματικότητα). Η τελευταία ευκαιρία του οπτιμιστή, όπως το βλέπω, είναι να πει πως η μετενσάρκωση φροντίζει ώστε όλοι στο τέλος να είναι φωτισμένοι, οπότε τέλος καλό, όλα καλά. Αυτό όμως είναι υπαναχώρηση από το εμπειρικό κριτήριο του μύστη, το οποίο δηλώνει πως η άμεση εμπειρία είναι πιο αξιόπιστη από την αφηρημένη σκέψη· η μετενσάρκωση είναι ένα αμφίβολο θεολογικό δόγμα που πρέπει να ανταγωνιστεί τις επιστημονικές θεωρίες.

Θα πρέπει να είμασε αισιόδοξοι τουλάχιστον για εκείνους τους λίγους που είναι πλήρως πεφωτισμένοι ή που βιώνουν ψήγματα ελευθερίας από την άγνοια και τον πόνο; Ναι, αλλά όχι με τρόπο που θα βοηθούσε την πλειοψηφία με τις ανόσιες αυταπάτες τους. Η φώτιση σημαίνει πλήρη αποστασιοποίηση από την προσωπικότητα, τον χαρακτήρα και τη λογική με την οποία ταυτιζόμαστε ενστικτωδώς και συναισθηματικά. Ένας απελευθερωμένος μύστης δεν ταυτίζεται με τίποτα για το οποίο ενδιαφέρεται η πλειοψηφία, συμπεριλαμβανομένων της μοίρας του ιδίου, τις πολιτισμικές δια-σκεδάσεις, τα κοινωνικά δίκτυα ή τις πολιτικές ή εργασιακές υποχρεώσεις. Όπως λέω στο άρθρο για το Βουδισμό, αυτό το χαρούμενο τέλος για το μύστη μοιάζει αρκετά με παταγώδη αποτυχία. Στον Ινδουισμό η προετοιμασία για την μόκσα υποτίθεται πως είναι η προτεραιότητα για τον κάτοικο του δάσους που αποστρέφεται την κοινωνία, αλλά μόνο αφού πρώτα έχει κάνει δικό του σπίτι, έχει συνεισφέρει στην κοινωνία και έχει επιτύχει με τα ανόσια κριτήρια. Αυτό μοιάζει με τον ροκ σταρ που γλεντάει κάθε βράδυ με δεκάδες γυναίκες, κάνει το συκώτι του τουρσί από το οινόπνευμα, μέχρι που στο τέλος στα γεράματα δεν του περισσεύουν λεφτά για τέτοιες κρεπάλες, βλέπει το φως, γίνεται ξαναγεννημένος Χριστιανός και κηρύττει τον ασκητισμό ως το υπέρτατο ιδανικό. Η λογική, υποθέτω, είναι ότι δεν θα εκτιμήσεις τον ασκητισμό, αν δεν εξαντλήσεις πρώτα όλες τις λανθασμένες ορέξεις σου για τα επίγεια. Αλλά παραμένει εδώ η υποψία υποκρισίας: όλα αυτά μοιάζουν πολύ βολικά για τον μύστη, αφού απολαμβάνει την ανοησία του και μετανοεί στο νεκροκρέββατό του. Επιπλέον, η πνευματική του αναγέννηση δεν μπορεί να δοκιμαστεί, αφού δεν μπορεί να αναιρέσει τον πρότερο άσωτο βίο του. Φυσικά αυτή η υποκρισία είναι αδιάφορη από την πεφωτισμένη οπτική γωνία, αφού σχετίζεται μόνο με την αξία του ατόμου, η οποία είναι άνευ σημασίας για την συμπαντική ενότητα.

Εν πάσι περιπτώσει, αναφέρομαι σε αυτό το διπλό στάνταρ του γηραιού μύστη για να δείξω πως ενώ η ανόσια επιτυχία θεωρείται ασήμαντη από την πεφωτισμένη οπτική γωνία, το συναίσθημα είναι αμοιβαίο: μια ζωή πενίας και αποκήρυξης των εγκόσμιων απολαύσεων είναι καταφανώς αποτυχημένη από την αφώτιστη οπτική γωνία. Οπότε η φώτιση δεν είναι ακριβώς και λόγος για πανηγυρισμούς. Η φώτιση είναι αυτό που ο Σοπενχάουερ αποκαλεί άρνηση της θέλησης για ζωή, δηλαδή την απαξίωση οτιδήποτε πιεζόμαστε φυσικά και πολιτισμικά να εκτιμούμε· αυτή η φώτιση δεν είναι ελευθερία να κάνει ό,τι θέλεις ή να απολαμβάνεις μια αιωνιότητα ευχαρίστησης στον παράδεισο, αλλά είναι το τέλος του ατομικού εαυτού και η αντικατάστασή του με το τίποτα, δηλαδή μια κατάσταση νιρβάνας. Εδώ η ελευθερία σημαίνει διαφυγή από τις επίγειες ηδονές, σε αντίθεση με την εγωιστική, παιδαριώδη ελευθερία του φιλελεύθερου με στόχο το άνευ περιορισμών κυνήγι των ορέξεών του. Το θετικό είναι ότι ακόμη και η φώτιση έχει κάτι το τραγικό, που είναι το υπέρτατο αγαθό του μύστη. Όχι μόνο η επιτυχία του μύστη μοιάζει με αποτυχία στην ευρύτερη κοινωνία, αλλά η λεγόμενη ευδαιμονία ή πνευματική ευχαρίστηση του μύστη είναι τελείως αρνητική: ο απελευθερωμένος μύστης νιώθει την ειρήνη που προέρχεται από την πλήρη απουσία υποχρεώσεων, από την έλλειψη επαφής με οτιδήποτε στον φαινόμενο κόσμο προκαλεί άγχος. Η πνευματική ευδαιμονία ή η νοητική γαλήνη που εξαρτάται από μια πεφωτισμένη θέαση της μεταφυσικής μας κατάστασης, είναι το πώς νιώθει κανείς ότι χάνει τα πάντα που μπορούν να κατηγοριοποιηθούν.

Ο Τρόμος του Μυστικισμού

Ας επιστρέψουμε εν τέλει στην κύρια αντίρρηση προς τον πεσιμιστικό μυστικισμό· ότι δεν μπορεί να υπάρξει πεσιμιστικός μυστικισμός, αφού ο πεσιμισμός απαιτεί μια περιορισμένη, εγωιστική οπτική και κατά συνέπεια άγνοια της ενότητας των πάντων. Θεωρώ ότι είναι αλήθεια πως για το στάνταρ υπαρξιακό άγχος, τρόμο και επαναστατικότητα απαιτείται η διάκριση μεταξύ του εαυτού και ενός κόσμου που είναι αδιάφορος προς τον εαυτό. Οπότε, αν ο μυστικισμός δεν έχει χώρο για αυτή τη διάκριση, ο υπαρξιακός μυστικισμός στερείται νοήματος. Ωστόσο, όπως είπα, ο οπτιμιστικός μονισμός όντως συμπεριλαμβάνει τη διάκριση και απλά την επανορίζει ώστε αντί να χρειάζεται να ασχολείται με το χάσμα ανάμεσα στο πώς θα προτιμούσαμε να είναι τα πράγματα και στο πώς πράγματι είναι, ο οπτιμιστής μπορεί να καθησυχάσει τον εαυτό του πως αυτό είναι “ψευδαίσθηση” που μπορεί να υπερκεραστεί με την ενότητα ουσίας όλων των ψευδαισθήσεων. Και όπως ήδη είπα, η υπέρτατη υπέρβαση μπορεί μόνο να γίνει από κάποιον που έχει φωτιστεί εντελώς και έχει αποκοπεί πλήρως από κάθε κοινωνικά και βιολογικά αποδεκτή μορφή ζωής. Οι υπόλοιποι είμαστε υποχρεωμένοι να ταυτιζόμαστε τουλάχιστον εν μέρει με το μυαλό μας και την προσωπικότητά μας και είμαστε καταδικασμένοι να ακολοθούμε αυτή τη λογική μέχρι το υπαρξιακό της αδιέξοδο, να υποχωρήσουμε σε κάποια δειλή αυταπάτη ή να υπερκεράσουμε το άγχος με κάποιο μέσο πέραν της φώτισης, όπως με την προσκόλληση σε κάποια συμπαντιστική θρησκεία.

Όπως έχω αναλύσει και στον Βουδισμό και στο Μεταμοντέρνα Θρησκεία, αμφιβάλω πως ο μοναδικός δρόμος για το άγχος είναι μέσω της καρτεσιανής διάκρισης μεταξύ του σκεπτόμενου εαυτού και του άλογου κόσμου. Αν υποθέσουμε πως η εμπειρία του μύστη για την ενότητα των πάντων είναι δυνατή, γιατί αυτή η εμπειρία θα πρέπει να παρηγορεί το μύστη και όχι να τον τρομοκρατεί; Η αντίδρασή μας στην εμπειρία θα πρέπει να εξαρτάται από αυτή την υποκείμενη ολότητα. Αν και ο συμπαντισμός του Λάβκραφτ δεν είναι ανάγκη να είναι μονιστικός, περιγράφει γλαφυρά πως η υπερβατική σοφία μπορεί να τρομοκρατήσει τον αποδέκτη και να τον καταστήσει παράφρονα. Σίγουρα αυτό που θα πρέπει να έχει μάθει ο μύστης είναι ότι όλοι οι στόχοι που νομίζουμε ότι αιτιολογούνται από το γενετικό μας ένστικτο και τον προσηλυτισμό μας από τη μέινστρημ κουλτούρα είναι φτιχτά στενόμυαλό και διαμετρικά αντίθετα σε αυτά που θα έπρεπε να θέλουμε. Για παράδειγμα, αντί να διαιωνίζουμε την κυριαρχία της φύσης επάνω μας με το να αναπαραγόμαστε και να φέρνουμε στον κόσμο και άλλα θύματα για τις δυνάμεις της φύσης, θα έπρεπε να αρνούμαστε την επιθυμία για ζωή σε όλες της τις εκφάνσεις. Αντί θα γαληνεύει τον μύστη, η καταδίκη της άγνοιας που παράγει ολόκληρο τον κόσμο των ψευδαισθήσεων, θα έπρεπε να τον τρομοκρατεί, αφού στην πράξη εγκαταλείπει ό,τι τον κάνει άνθρωπο και εμπιστεύεται αυτή τη διαφοροποιημένη κατάσταση συνείδησης, ενώ βρίσκεται ακόμα φυλακισμένος στην κοιλιά του κήτους, δηλαδή είναι ακόμα φυλακισμένος σε ένα σώμα που είναι ρυθμισμένο να του παρουσιάζει τον ψεύτικο κόσμο του μάτριξ.

Εν πάσι περιπτώσει, παραμένει μια αντίφαση μεταξύ του να θες να είσαι πεφωτισμένος, να ξεφύγεις από την οδύνη, και από το να μάθεις όταν φωτιστείς πως τα ένστικτα να προτιμάς την ικανοποίηση από τον πόνο και να νιώθεις ενσυναίσθηση για εκείνους που υποφέρουν είναι τμήματα του κόσμου που θα πρέπει να εγκαταλειφθούν. Υποθέτω πως από την πεφωτισμένη οπτική γωνία δεν υπάρχει φυσική ενσυναίσθηση, οίκτος ή το ωφελιμιστικό ζύγισμα υπέρ της ηδονής και κατά του πόνου· αντίθετα υπάρχει ένα όραμα του κόσμου που υπερβαίνει όλες τις φυσικές και πολιτικά ορθές επιθυμίες μας. Ξαναρωτώ, γιατί αυτό το όραμα θα πρέπει να μας καθησυχάζει αντί να μας τρομοκρατεί. Γιατί, όταν ανακαλύπτουμε πως η πενιχρή προσωπικότητά μας είναι ανούσια· ότι οι φυσικές και πολιτισμικές δυνάμεις μας ξεγέλασαν αν και βασιζόμασταν σε αυτές από τη γέννησή μας· όταν η μεταφυσική πραγματικότητα του μύστη πρέπει να είναι απρόσωπη και απάνθρωπη, αλλιώς πώς θα είχε εξελίξει τον καταστροφικό κόσμο των ψευδαισθήσεων (σαμσάρα) ―ρωτώ, γιατί θα πρέπει να μας γαληνεύουν αυτά τα γεγονότα; Γιατί να στρεφόμαστε στη νεοεποχική γλώσσα της ευτυχίας αντί θα σκούζουμε από τις στέγες, δηλώνοντας τον αποτροπιασμό μας για αυτό το όραμα; Αν πράγματι υπάρχει η μουσική των σφαιρών, γιατί η μουσική αυτή να φαντάζει ευχάριστη στα ανθρώπινα αυτιά, ασχέτως πόσο φωτισμένος ο νους που ακούει;

Φυσικά, ο μύστης μπορεί πάντα να πει πως ποτέ δεν θα μάθεις στα σίγουρα, αν δεν νιώσεις την εμπειρία της ενότητας ο ίδιος. Αλλά επειδή κάθε μυστικιστική εμπειρία πρέπει να υποστεί επεξεργασία από το ανθρώπινο σώμα και επειδή το σώμα έχει εξελιχθεί για να εξυπηρετεί τα γονίδια και όχι με ευφυή σχεδιασμό με βάσει κάποια φιλάνθρωπη ατζέντα, δεν προτίθεμαι να δώσω τον τελευταίο λόγο στον πνευματικό οπτιμιστή. Άλλωστε υπάρχει και η σκεπτικιστική ερμηνεία της πνευματικότητας, όχι μόνο της αισιόδοξης πνευματικότητας του τσαρλατάνου, αλλά και της γνήσιας, κυρίως του ανατολίτικου είδους. Πώς μπορούμε να ξέρουμε πως ο μύστης μεταφέρει με ειλικρίνεια και ακρίβεια την υπερβατική του εμπειρία; Ίσως ο οπτιμισμός του δεν είναι παρά άλλη μια αυταπάτη στην οποία κατατρέχει για να αρνηθεί την βαθύτερη σοφία του κοσμικού τρόμου. Και ίσως η ασκητική απομάκρυνση είναι ένα δείγμα υπαρξιακού μουδιάσματος και ψυχολογικού τραύματος, μετά από μια επαφή με μια ετερότητα που υποσκάπτει όλες τις ανθρώπινες κριτικές δυνατότητας και έχει ως αποτέλεσμα την επιθυμία να εξαφανίσει κάθε συναίσθημα αυταξίας ως φυσικό ον με σάρκα και οστά. Ίσως ο ασκητής να απομακρύνεται από τις φυσικές και κοινωνικές έγνοιες όχι μόνο επειδή προκαλούν πόνο, αλλά επειδή μαθαίνει ότι η ανθρώπινη φύση είναι αηδιαστική από την οπτική γωνία της μυστικιστικής αιωνιότητας. Και αντί να αντιμετωπίζει με ειλικρίνεια και δημιουργικότητα αυτή την αποκάλυψη, υποφέρει ακόμη περισσότερο και αποφεύγει το φυσιολογικό άγχος που αυτό παράγει πρακτικά λοβοτομώντας τον εαυτό του μέσω υπερβολικής νοητικής αποστασιοποίησης. Σε αυτή την περίπτωση ο πανθεϊστικός υπαρξιακός συμπαντισμός που επεξεργάζομαι στο ιστολόγιο αυτό θα ήταν μια πιο αυθεντική μεταφυσική εκδοχή μυστικισμού, που απαιτεί, τουλάχιστον αρχικά, μια μελαγχολική εκτίμηση της τραγωδίας και του παραλογισμού της φυσικής μας υπαρξιακής κατάστασης.