|
Pragmatism as a Dead End for New Atheism 14.04.2014 © Benjamin Cain |
Σε έναν πολιτισμικό πόλεμο, συχνά οι ιδέες υπεραπλουστεύονται για λαϊκή κατανάλωση. Στην Εποχή του Τουίτερ ειδικά, ο στόχος δεν είναι να υπάρξει κατανόηση από μια ουδέτερη, φιλοσοφική σκοπιά, το οποίο απαιτεί έρευνα και ενασχόληση με επιχειρήματα. Αντίθετα είναι ένας αγώνας να αποδοθεί μια ιδέα με όσο το δυνατόν λιγότερες λέξεις, ώστε να μπορεί να χωρέσει σε ένα φέιγ-βολάν. Ο χρόνος είναι χρήμα και στο μυαλό του πολύ κόσμου η επιστήμη και η ελεύθερη αγορά έχουν αντικαταστήσει τη φιλοσοφία, οπότε θεωρεί πως οι ιδέες πρέπει να πωλούνται ως σλόγκαν και διαφημίσεις και όχι να ερμηνεύονται ή να στηρίζονται με λογική διάλογο. Οπότε στη σύγκρουση μεταξύ Νέας Αθεΐας και θρησκευτικού φονταμενταλισμού, ακόμα και άθεοι που υποτίθεται πως είναι πιο λογικοί καταλήγουν να χρησιμοποιούν το σλόγκαν που έχει γίνει σχεδόν μιμίδιο πλέον, δηλαδή ότι “Η Επιστήμη κερδίζει επειδή δουλεύει”. Οι Άθεοι απλά ακολουθούν το νικητή, που εν γένει είναι η επιστήμη και η λογική, ενώ οι θεϊστές είναι κολλημένοι στο παρελθόν. Αυτή είναι η συνήθης σύγχρονη οπτική της προόδου, η οποία, όπως το θέτει ο John Gray, επαναχρησιμοποιεί την χριστιανική τελεολογική ερμηνεία της ιστορίας. Πολλοί άθεοι θα ήθελαν πραγματικά να μιλήσουν για τις πλάνες της επιστήμης ή για τις αποδείξεις για τη φυσιοκρατική κοσμοθεωρία, αλλά η νέα μέινστρημ δημοφιλία της αθεΐας, μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου, έφερε ορισμένους ηγέτες του κινήματος στο προσκήνιο, όπου είναι αναγκασμένοι να ικανοποιήσουν τις χαμηλές προσδοκίες των ΜΜΕ. Επιπλέον αυτοί οι ηγετικοί άθεοι, συμπεριλαμβανομένων των Jerry Coyne και Richard Dawkins, υποπίπτουν σε διθυραμβική ρητορική, λες και η διαμάχη βασίζεται στο ερώτημα ποια πλευρά έχει την περισσότερη αυτοπεποίθηση, λες και επρόκειτο για μάχη ισχυρογνωμοσύνης και όχι ιδεών.
Ο Coyne παρουσιάζει μερικά σκίτσα στο ιστολόγιό του με το παραπάνω σλόγκαν, ενώ ο Dawkins, εξηγώντας πως αιτιολογούμε την επιστημονική μέθοδο, απαντά δημόσια πως η επιστήμη δουλεύει και κάνει μια παύση πριν προσθέεσει μια θριαμβευτική φιοριτούρα: “σκρόφες”. Το νόημα του σλόγκαν είναι πως οι επιστημονικές θεωρίες εφαρμόζονται με επιτυχία, οπότε είναι αυταπόδεικτες, ενώ ο θεϊσμός και η ψευδοεπιστήμη είναι σχετικά άχρηστες. Όπως λέει ο Dawkins, “τα αεροπλάνα πετάνε, τα αυτοκίνητα τρέχουν, οι υπολιγιστές υπολογίζουν”. Οπότε η επιστήμη αιτιολογείται με πραγματιστικά κριτήρια, χάρη στις τόσες τεχνολογικές εφαρμογές της. Μπορείς να διαφωνήσεις με ένα μάτσο μαθηματικά σύμβολα σε ένα χαρτί, ειδικά αν δεν τα πολυκαταλαβαίνεις κιόλας, αλλά δεν μπορείς να διαφωνήσεις με τη μηχανή ενός αυτοκινήτου ή την αποτελεσματικότητα ενός πυρηνικού πυραύλου. Η επιστήμη δουλεύει και η θρησκεία όχι. Αυτό είναι ένα από τα αθεϊστικά συναισθήματα που ενθαρρύνει τους ευαγγελίζοντες άθεους. Για την ακρίβεια, η πάλαι ποτέ επικράτηση του Χριστιανισμού κάποτε ενθάρρυνε τους Χριστιανούς σε παρόμοιες εκδηλώσεις παθητικο-επιθετικής συμπεριφοράς. Οι θρησκευόμενοι φονταμενταλιστές παραδόξως ακόμα μένουν προσκολλημένοι στην παιδαριώδη μυθολογία τους, λες και έχουν μεταφερθεί στο παρόν από το παρελθόν με κάποια χρονομηχανή. Προτιμούμε να είμαστε με τη νικητήρια ομάδα και συχνά περνάμε σε άρνηση όταν η ομάδα μας χάνει το αβαντάζ και δεν μπορεί να κατατροπώσει τους εχθρούς της. Ο μοντερνισμός ορίζεται φυσικά από το τέλος των θεοκρατιών στη Δύση και στη μεταφορά των δυνάμεών τους και των δικαιωμάτων τους στις κοσμικές δυνάμεις, ιδιαίτερα στους επιστήμονες, τους εκλεγμένους πολιτικούς, τους καπιταλιστές σε έναν σχετικά ελεύθερο συναγωνισμό για κέρδος και ιδιοκτησία, τις γυναίκες, τα παιδιά και τις μειονότητες.
Ο κομπασμός πως η επιστήμη δουλεύει λειτουργεί ως αμυδρή υπενθύμιση πως η επιστήμη και οι επιστημοκεντρικές βιομηχανίες είναι που έχουν σήμερα τη δύναμη και πως το φιλοσοφικό ζήτημα της Αλήθειας είναι έτερον εκάτερον. “Ελάτε στην ομάδα που κερδίζει”, αυτή είναι η πρόσκληση του Νέου Άθεου. Ως προς αυτό, ο Νέος Άθεος είναι πραγματιστής. Φυσικά αυτοί οι άθεοι επίσης πιστεύουν πως η φυσιοκρατία είναι αληθινή και ο Θεός δεν υπάρχει ως μέρος της πραγματικότητας, αλλά ο πραγματισμός είναι η βασική θέση υπαναχώρησης. Αγανακτισμένοι από την ανοησία ενός θρήσκου, ένας άθεος συχνά θα επικαλεστεί την ορατή χρησιμότητα της επιστήμης και της λογικής γενικότερα, συγκρίνοντας τα έργα της αθεϊστικής ομάδας με εκείνα της θρήσκας. Η επιστήμη δουλεύει υπό την έννοια ότι βελτιώνει δραματικά τη ζωή μας και όλων όσων ζουν στις ανεπτυγμένες βιομηχανικές κοινωνίες. Η επιστήμη καθιστά δυνατή την τεχνολογία και η τεχνολογία επιτελεί το στόχο που της θέσαμε· οι μηχανές εκτελούν τις λειτουργίες τους επειδή συνδέονται με τις φυσικές διεργασίες, δείχνοντας έτσι την ακρίβεια των επιστημονικών μοντέλων. Εν τω μεταξύ, οι θεϊστικοί μύθοι και οι ψευδοεπιστήμες, όπως η αστρολογία και η μαντεία, δεν δουλεύουν. Μπορείς να βγάλεις λεφτά με αυτά, αλλά μόνο κοροϊδεύοντας τον κόσμο. Η επιστήμη είναι προφανές πως δεν είναι απάτη.
Το ένοχο μυστικό του Πραγματισμού
Αυτός ο πραγματισμός όμως έχει ένα ένοχο μυστικό. Αν το στάνταρ είναι χρηστικότητα, τότε μιλάμε για την ικανότητα επίτευξης στόχων. Η επιστήμη είναι χρήσιμη επειδή οι τεχνολογικές εφαρμογές της μας επιτρέπουν να ελέγχουμε τις φυσικές διεργασίες· για παράδειγμα η πρόσβαση στην ιατρική επιστήμη αυξάνει τη ζωή μας. Το να πούμε, λοιπόν, πως η επιστήμη δουλεύει σημαίνει πως υλοποιεί τους στόχους της. Αλλά αν οι στόχοι είναι αυτό που μετράει εδώ, αναδύεται το ερώτημα αν η θρησκεία δουλεύει με τον ίδιο ακριβώς τρόπο, αλλά για διαφορετικούς στόχους. Η επιστήμη εξυπηρετεί δημόσια και κρυφά συμφέροντα. Για παράδειγμα, πολλοί επιστήμονες θα έλεγαν πως το κύριο όφελος της επιστήμης είναι το ότι έχει καταστήσει δυνατά πράγματα όπως το ίντερνετ και τα κινητά τηλέφωνα, πράγματα που πλουτίζουν τη ζωή μας. Όμως η αρχική ελπίδα για τη σύγχρονη επιστήμη ήταν η πρόοδος που θα οφειλόταν στην αντικατάσταση των δογματικών κοινωνικών δομών, όπως ο Χριστιανισμός, με κοσμικούς θεσμούς. Οι πρώτοι σύγχρονοι στοχαστές διαλαλούσαν τις ριζοσπαστικές ιδέες τους, αλλά καθώς η αθεϊστική ουτοπία δεν έλεγε να πραγματοποιηθεί και μετά την άνοδο και πτώση του φασισμού και του κομμουνισμού τον τελευταίο αιώνα, οι σύγχρονοι ηγέτες έμαθαν να καλοπιάνουν τον θρησκευόμενο όχλο, να παριστάνουν πως η επιστήμη δεν σημαίνει απαραίτητα πως η επιστήμη καθιστά τους αγαπημένους τους μύθους απελπιστικά αναχρονιστικούς.
Ομοίως, η θρησκεία είναι αποτελεσματική στην επίτευξη διαφόρων στόχων. Οι θρησκευτικές παραδόσεις παρέχουν αλληλεγγύη στον περισσότερο κόσμο, καθορίζοντας τις ενδο-ομαδικές σχέσεις τους. Παρόλο που υπάρχουν και κοσμικά κλάμπ, αθλήματα, χολυγουντιανοί μύθοι κ.λπ. οι κοσμικές δυνάμεις εν γένεις μας διασπούν σε άτομα και παράγουν δυσφορία, απάθεια και κυνισμό για τα οποία φημίζονται οι μεταμοντέρνες κοινωνίες. Η θεϊστική πίστη ικανοποιεί το συναίσθημά μας πως η ζωή και το σύμπαν είναι μυστηριώδη και υπέροχα και αυτή η πεποίθηση αιτιολογούσε τις ηθικές αρχές για χιλιάδες χρόνια. Οι σύγχρονοι φιλόσοφοι αναζήτησαν μη θρησκευτικές αιτιολογήσεις για την ηθική, αλλά τα επιχειρήματά τους τείνουν να υποπίτουν σε φυσιοκρατικές και γενετικές πλάνες ή υποβαθμίζουν τις ηθικές επιταγές σε πραγματιστικές και τελεοκεντρικές, οι οποίες είναι στην πράξη είναι ουδέτερες για τους στόχους μας, οπότε ένας κατά συρροήν δολοφόνος είναι το ίδιο “ηθικός” (δηλ. επιτυγχάνει τους στόχους τους) με έναν άγιο. Οι θρησκευτικοί μύθοι αποσπούν την προσοχή των μαζών από τις σπαραξικάρδιες αποκαλύψεις της επιστημονικής γνώσης, επιτρέποντάς τους να πραγματοποιήσουν την επιθυμία τους για ευτυχία. Για παράδειγμα, η πίστη στο επέκεινα καθιστά τον υλικό θάνατο ανεκτό για πολλούς ανθρώπους, παρά το φόβο μας για το θάνατο και την ξένη αδιαφορία με την οποία οι φυσικές δυνάμεις διαγράφουν τον εσωτερικό μας κόσμο, όταν πεθαίνει ο εγκέφαλός μας. Επιπλέον οι θρησκευτικές τελετουργίες, όπως η ταφή των νεκρών και η λατρεία της τέχνης και της φύσης ήταν απαραίτητα στοιχεία στην ανάδυση του είδους μας από τον πιο περιορισμένο κύκλο της ζωής ως ζώα. Οι αρχαιολόγοι βρίσκουν αποδείξεις θεϊστικών πεποιθήσεων όπου βρίσκουν ίχνη ανθρώπινου πολιτισμού.
Συνεπώς, το “Η επιστήμη δουλεύει!” θα πρέπει να γίνεται κατανοητό ως “η επιστήμη δουλεύει σε ορισμένα πεδία, το οποίο επιτρέπει την πιθανότητα η θρησκεία να δουλεύει σε άλλα. Η επιστήμη δουλεύει στα διανοητικά πεδία, ενώ η θρησκεία στα κοινωνικά. Η επιστήμη μας λέει εμπειρικά δεδομένα, ενώ η θρησκεία λειτουργικά για τον εξανθρωπισμό και εξημέρωση του είδους μας. Η επιστήμη μας επιτρέπει να ελέγξουμε τη φύση, ενώ η θρησκεία επιτρέπει τις κοινωνικές τάξεις να ελέγχουν άλλες με τη δημαγωγία. Ομοίως η επιστήμη στηρίζει τη δύναμη της ελίτ και υποδουλώνει τις μάζες με τα όπλα και τις ευφυείς τεχνολογίες, αλλά αυτές απειλούν να μας απανθρωποποιήσυν αναγκάζοντάς μας να προσαρμοστούμε σε τεχνητά περιβάλλοντα γεμάτα κυρίως με μηχανές. Η θρησκεία στηρίζει την πεποίθηση πως οι άνθρωποι έχουν αξιοπρέπεια και πως αξίζει να ζούμε τη ζωή παρά του ό,τι ξέρουμε για την υλική μας φύση. Το ζήτημα είναι ότι αν το γυρίσουμε στον πραγματισμό, η αλήθεια γίνεται τουλάχιστον δευτερεύον ζήτημα, οπότε πρέπει να κρίνουμε την τεχνοεπιστήμη και τη θρησκεία με όρους αποτελεσματικότητας. Και η επιστήμη και η θρησκεία είναι διεργασίες που θέτουμε σε κίνηση για να μας υπηρετήσουν. Αντί η επιστήμη να καταφέρει σημαντικό πλήγμα κατά της θρησκείας, η θρησκεία είναι μαζί μας από τις απαρχές της ανθρωπότητας και εξακολουθεί να παραμένει ισχυρή σε ΗΠΑ, Νότιο Αμερική, Αφρική και τον Ισλαμικό κόσμο. Επιπλέον οι κοσμικές ουτοπίες έφαγαν τα μούτρα τους και οι σύγχρονες κοινωνίες καταφέρνουν να κρατιούνται ζωντανές παρά τη ζημιά που τους έχει προκαλέσει η τεχνοεπιστήμη με το να μιμούνται τους θρησκευτικούς θεσμούς, αντικαθιστώντας τις πιο παραδοσιακές μορφές αφοσίωσης και είδωλα όπως το χρήμα, τη φήμη, τα όπλα ή την υπεροχή σε κάποιο άθλημα. Ένας πραγματιστής πρέπει να παραδεχθεί λοιπόν πως η θρησκεία δουλεύει το ίδιο καλά με την επιστήμη. Δεκτόν, ο παραλογισμός της φονταμενταλιστικής θρησκείας απειλεί να καταστρέψει τον σύγχρονο κόσμο, αλλά μόνο με τη βοήθεια των όπλων μαζικής καταστροφής που κατέστησε δυνατά η τεχνοεπιστημονική πρόοδος.
Το δίλημμα του Νέου Άθεου
Εν πάσι περιπτώσει, ο Νεός Άθεος θα απαντήσει πως ο πραγματισμός μπορεί να συνδυστεί με τον ρεαλισμό, ότι η χρησιμότητα της επιστήμης είναι σημάδι της αλήθειας των επιστημονικών θεωριών. Ίσως λοιπόν αυτό είναι το μεγάλο πλεονέκτημα της Λογικής έναντι της θρησκευτικής Πίστης: η χρηστικότητα της φυσιοκρατίας δείχνει προς την γνωστική της αξία, ενώ τα κοινωνικά οφέλη της θρησκείας δεν έχουν τέτοια γνωστική σημασία. Όπως λέει ο Dawkins, το αν μια ιδέα είναι ευχάριστη δεν σημαίνει πως εγγυάται πως είναι αληθινή. Οπότε το “Η επιστήμη νικάει επειδή δουλεύει” θα πρέπει να εκληφθεί ως “η επιστήμη νικά στο γνωστικό πεδίο επειδή νικά στο πραγματιστικό”. Η επιστήμη φτάνει στην αλήθεια, όπως αποδεικνύεται από τις τόσες εφαρμογές της. Αν η τι άλλο, η συγκεκριμένη χρηστικότητα της θρησκεία δείχνει πως ο θεϊσμός είναι αυταπάτη, αφού οι αυταπάτες είναι πλέον αποτελεσματικές στο να μας αποσπούν την προσοχή από τα σκληρά νατουραλιστικά ευρήματα.
Ωστόσο παραμένει τουλάχιστον ένας σκελετός στη ντουλάπα. Αυτή η νεο-αθεϊστική ρητορική είναι ορθή. Αλλά ο συσχετισμός της δύναμης της τεχνολογίας και της γνωστικής αξίας της επιστημονικής μεθόδου καταστρέφει όχι μόνο την θεϊστική υπόθεση, αλλά και την κοινωνική χρηστικότητα της επιστήμης. Με το να έρχεται σε αντίθεση με τη θεϊστική θρησκεία, η επιστήμη κάνει τη ζωή δυσκολότερη, όχι ευκολότερη. Για παράδειγμα, αποτυγχάνοντας να αντικαταστήσει τους θεϊστικούς μύθους με βιώσιμα υποκατάστατα, η επιστήμη καθιστά τις κοσμικές κοινωνίες κούφιες. Πράγματι, η άνοδος του φονταμενταλισμού είναι αντίδραση όχι μόνο στην προφανή σύγκρουση του μοντερνισμού με τις θρησκευτικές γραφές, αλλά στην απειλή που παριστά στις αρχαίες παραδόσεις με έναν καταναλωτισμό που είναι φανερός ακόμα και σε πολλούς καταναλωτές πως δεν αξίζει τον κόπο. Η αλήθεια της φυσιοκρατίας εμποδίζει την επιστήμη από το να δουλέψει στο κοινωνικό πεδίο. Πράγματι η επιστήμη καθίσταται αντιπαραγωγική επειδή εκθέτει τους μοντερνιστές στο υπαρξιακό δίλημμα. Όπως το έθεσε ο Νίτσε, το ερώτημα είναι πώς θα πρέπει να ζούμε μετά το θάνατο του Θεού. Η λογική μας ελευθερώνει από θεϊστικά δόγματα, αλλά μας στερεί και την πίστη σε κάποιο σκοπό και τη χρήση τον ταλέντων μας στην επίτευξή τους. Όσο πιο πολύ χρησιμοποιούμε τη λογική για να μετατρέψουμε ένα φαινόμενο σε μοντέλο, τόσο το διαιρούμε σε απρόσωπους μηχανισμού και όλο και περισσότερο αποκαλύπτεται η αφελής εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας, ότι η ζωή είναι γεμάτη νόημα, σκοπό και ηθική αξία. Τι αξία έχει ο Διαφωτισμός και η Ελευθερία αν η αντικειμενοποιητική λογική που μας διαφωτίζει και μας ελευθερώνει, μας αναγκάζει να αποδεχθούμε και ένα απέθαντο σύμπαν, όπου δεν είναι παράλογη μόνο η θεϊστική πίστη, αλλά και επιλόλαια κάθε έννοια ηθικής, ευτυχίας και προσωπικότητας;
Το εν λόγω πραγματιστικό σλόγκαν προδίδει τον στενόμυαλο Επιστημονισμό των Νέων Άθεων. Γενικότερα η επιστήμη δεν δουλεύει καθόλου. Ομολογουμένως το κόστος της χρηστικότητας της επιστήμης είναι πολύ μικρό σε σχέση με οφέλη της, ειδικά αν ενδιαφέρεται κανείς μόνο για το γνωστικό πεδίο όπου έχει επικρατήσει η επιστήμη, οπότε δεν θα ενδιαφερθείς καθόλου για τις κοινωνικές προεκτάσεις της φυσιοκρατίας. Αλλά ο επιστημονισμός δεν τελειώνει εκεί, αφού ο νατουραλιστής πρέπει να αναλύσει και την έννοια του ενδιαφέροντος σε κάποιο νευρολογικό μηχανισμό. Επιπλέον πρέπει να ερμηνεύσει όλες τις έννοιες και όλα τα σύμβολα στις επιστημονικές θεωρίες ως τελείως άνευ νοήματος, αφού δεν υπάρχει χώρος για μια τέτοια προσωπική ιδιότητα όπως η σκοπιμότητα σε αυτή την αποκλειστική εκδοχή της φυσιοκρατικής οντολογίας, η οποία αποτελείται μόνο από όλο και πιο περίπλοκες διατάξεις αιτιακών σχέσεων μεταξύ σωματιδίων. Ο επιστημονιστικός νατουραλισμός μετατρέπεται έτσι σε ουροβόρο όφι.
Εναλλακτικά, αν ο Νέος Άθεος θέλει να υπερασπιστεί τη δήλωση ότι η επιστήμη έχει συνολικά θετική χρηστικότητα, μπορεί να απαλύνει τον επιστημονισμό του με το να υιοθετήσει μια ευρύτερη, πιο συλλεκτική, μη απλουστευτική εκδοχή της φυσιοκρατίας, στην οποία είναι δυνατά αυτόνομα πεδία έρευνας μέσω εξέλιξης και περιπλοκοποίησης. Για παράδειγμα, η έννοια του προσώπου μπορεί να προκύψει από ζωώδη μοτίβα συμπεριφοράς. Οποιοδήποτε τέτοιο είδος φυσιοκρατίας πάντως σημαίνει πως η ριζοσπαστική αντίδραση του αθέου προς τη θρησκεία είναι μάλλον ανόητη. Αν οι άνθρωποι έχουν περισσότερα ζητήματα πέραν εκείνων που μας λεν οι βιολόγοι, συμπεριλαμβανομένων ηθικών, αισθητικών και πνευματικών, ο πλουραλιστής νατουραλιστής μπορεί να χρειαστεί να παραδεχθεί πως και η θρησκεία έχει τη χρησιμότητά της, ειδικά αν ο ίδιος πρόκειται αν προωθήσει τον πραγματισμό που περιλαμβάνει το σλόγκαν ότι η επιστήμη είναι σπουδαία επειδή “δουλεύει, καθίκια”. Όποιο μονοπάτι και να ακολουθήσει ο Νέος Άθεος στην μάχη του με τη θρησκεία, ο πραγματισμός είναι αδιέξοδο. Ο πραγματιστικός νατουραλισμός (στοχο-κεντρικός) είτε υπονομεύει τον εαυτό του με τον επιστημονισμό (αν υποθέσουμε πως ο Άθεος ενδιαφέρεται μόνο για την εμπειρική γνώση), είτε είναι συμβατός με έναν πλουραλισμό που μπορεί να ευνοεί τη θρησκεία και όχι τις κοσμικές κοινωνίες που προκύπτουν από την τεχνοεπιστημονική πρόοδο.
On the way to Ithaca 
Ωραίο άρθρο. Διαφωνώ ωστόσο σε κάποια σημεία, κυρίως ως προς το τι είναι αυτό που κάνει τον πραγματισμό πολύ χρήσιμο επικοινωνιακό εργαλείο, αν όχι το μοναδικό διαθέσιμο, στη συγκεκριμένη διαμάχη, θρησκείας και αθεΐας.
Έχει να κάνει με τον τρόπο που μαθαίνει το ανθρώπινο είδος: βιώνοντας καινούριες εμπειρίες και συνδέοντας τις με τις παλιές. Προσπαθώντας να εξηγήσω στους μαθητές μου τι είναι η βαρύτητα και πως δουλεύει, είναι απίθανο να το καταλάβουν κοιτώντας τύπους στο χαρτί. Πρέπει να τους το εξηγήσεις δείχνοντας τους ένα στυλό που πέφτει, εξηγώντας τους ότι εξαιτίας της πρέπει να βάλουν δύναμη να σηκωθούν από την καρέκλα. Μιλάμε για μαθητές 1ης λυκείου, που είναι στην καλύτερη τους φάση από άποψη ικανότητας μάθησης, μέχρι και την ηλικία των 25 περίπου, μετά φθίνουν οι ικανότητες τους αν δεν εξασκούνται συστηματικά.
Σκέψου τώρα ότι πρέπει να εξηγήσεις ότι λόγω της ραδιοχρονολόγησης ξέρουμε ότι τα απολιθώματα είναι όσο είναι, και όχι όσο λέει το αγαπημένο τους βιβλίο. Τι είναι η ραδιοχρονολόγηση για όποιον δεν έχει ιδέα από πυρηνική φυσική; μια περίεργη λέξη, ανευ κατανοητού περιεχομένου, που περιγράφει μια διαδικασία, την οποία ξέρουν και την κάνουν κάτι τύποι λίγο ακατανόητοι τις περισσότερες φορές. Απευθύνεσαι στον μέσο απόφοιτο υποχρεωτικής εκπαίδευσης (αν όχι σπιτικής εκπαίδευσης όπως στην αμερική) ο οποίος έχει χάσει σημαντικό τμήμα της ικανότητα του να μαθαίνει, και το σημαντικότερο: δεν έχει πραγματικά όρεξη να μάθει.
Έχει χάσει πριν καν ξεκινήσει στην ικανότητα επιρεασμού ο επιστήμονας σε σχέση με τον παθιασμένο πάστορα που μιλά για εύπεπτα παιδικά παραμύθια. Εκτός αν ο επιστήμονας επικυρώσει την ικανότητα του επιστρατεύοντας παραδείγματα που είναι κατανοητά απο πρίν (!) στο target audience. Υγεία, αυτοκίνητα, κινητό, απλά καθημερινά πράγματα με τα οποία ο άλλος αισθάνεται ήδη οικεία.
Προφανώς το καλύτερο θα ήταν να μάθουμε σε όλο τον κόσμο τι είναι ραδιοχρονολόγηση. Εγώ ξέρω, γιατί έχω κάνει στο εργαστήριο καταμέτρηση των παραγώγων της διάσπασης ζωντανά και έχω “δει” να μειώνονται. Εκτός από τους πόρους που χρειάζεται για να το κάνεις αυτό σε όλους, χρειάζεται και η συμμετοχή τους, η θέληση τους, η οποία πρέπει να επιτευθεί και πάλι με πράγματα που είναι ήδη οικεία σε αυτούς… ξαναγυρίζουμε στον πραγματισμό.
Δεν θα φέρω αντίρρηση στο ότι ο ρεαλισμός/πραγματισμός (το γράφω σαφώς γιατί κάποιοι στο facebook μπερδεύτηκαν ότι το άρθρο μιλάει για τον μεταφυσικό πραγματισμό) είναι χρήσιμο επικοινωνιακό εργαλείο. Έχεις απόλυτο δίκιο. Το ζήτημα είναι αν είναι προβληματικός όταν τον χρησιμοποιείς για να κερδίσεις πόντους σε μια φιλοσοφική διαμάχη, όπως το επιστήμη/θρησκεία. Είναι παρεμφερές ζήτημα με τη χρήση της επίκλησης επιπτώσεων στο ερώτημα “υπάρχει Θεός”. Κάτι στο οποίο δεν αναφέρεται ο Cain, αλλά είναι δική μου παρατήρηση είναι ότι η χρήση τέτοιων ρητορικών σχημάτων δημιουργούν ασταθείς φιλοσοφικές μετακυλίσεις.
Τι θέλω να πω: Έχω διαβάσει deconversion stories όπου άτομα γίναν από Φονταμενταλιστές Προτεστάντες απ’ευθείας Άθεοι επειδή πείστηκαν ότι η Βίβλος δεν είναι 100% αληθής επειδή περιέχει ανακρίβειες επιστημονικές. Ή επειδή πείστηκαν ότι η Θεωρία της Εξέλιξης όντως περιγράφει ορθά τον κόσμο και ο Δημιουργισμός είναι μια μπούρδα ολκής. Αυτές είναι για μένα ασταθείς φιλοσοφικές μετακινήσεις ΕΚΤΟΣ και αν ο μόνος λόγος που κάποιος ήταν Χριστιανός ήταν η πίστη του στην 100% ακρίβεια της Βίβλου και κανένας άλλος απολύτως.
Γιατί; Γιατί προφανώς αυτό δεν επιλύει τις υποβόσκουσες αιτίες για τις οποίες κάποιος είναι πιστός και μοιάζει περισσότερο με σπασμωδική αντίδραση λόγω απογοήτευσης ή αισθήματος προδοσίας. Η ισορροπημένη αντίδραση θα ήταν η μεταστροφή σε κάποια χριστιανική ομολογία που δεν δέχεται ότι η Βίβλος δεν είναι 100% αληθής σε όλες τις λεπτομέρειες (η Ορθοδοξία συμπεριλαμβάνεται σε αυτές, παραδόξως) και που δέχονται την Εξέλιξη (π.χ. Καθολικισμός ή Ουνιταριανισμός).
Οι πιστοί, ειδικά οι Φονταμενταλιστές, μπορεί να χτυπιούνται κατά της Επιστήμης, αλλά ουσιαστικά ο μόνος λόγος είναι επειδή κλονίζεται το τμήμα της κοσμοθεωρίας που πραγματικά τους ενδιαφέρει (π.χ. παράδεισος, αθανασία ψυχής) κι αυτό επειδή τα έχουν συνδέσει αυθαίρετα με πράγματα πλέον καταφανώς λανθασμένα. Θέλουν απλά να πάνε στον παράδεισο, ουσιαστικά χέστηκαν πριν από πόσο καιρό δημιουργήθηκε ο κόσμος. Αν δεν αλλάξει το πρώτο, η θέση ισορροπίας για αυτούς θα είναι μια κοσμοθεωρία που το επιτρέπει, ακόμη κι αν είναι μια μπούρδα του στυλ: “είμαι άθεος, αλλά πιστεύω στην αθανασία της συνείδησης μέσω της διατήρησης της ενέργειας μέσω των κβαντικών διακυμάνσεων”.
Βέβαια, ως στρατηγική για να αποκτήσεις, έστω και προσωρινά, επαρκή μάζα για πολιτικές διεκδικήσεις, είναι αρκετά αποτελεσματική μέθοδος (όπως και η επίκληση επιπτώσεων). Αλλά, για να χρησιμοποιήσω το στυλ γραφής του Cain, αν ένας άνθρωπος δεν έχει συνειδητά συμφιλιωθεί με την ιδέα ότι η Φύση είναι ένα απρόσωπο κτήνος που δεν έχει το παραμικρό ενδιαφέρον για τα ενσυνείδητα όντα που κατοικούν σε αυτόν τον πλανήτη, είναι ευάλωτος σε οποιαδήποτε κοσμοθεωρία που καλύπτει/αποκρύπτει/απαλύνει αυτό το ωμό, συμπαντικό γεγονός.
Νομίζω ότι το άρθρο κάνει μια εύστοχη προσέγγιση στο να καταδείξει την φιλοσοφική και λειτουργική αδυναμία του σύγχρονου νεοαθεϊστικού κινήματος στην προσπάθειά του να καταδείξει τις ανεπάρκειες της θρησκείας. Πράγματι σε πρακτικό επίπεδο το επιχείρημα ότι η θρησκεία είναι συνολικά ένα μη λειτουργικό κοινωνικό-ιδεολογικό φαινόμενο είναι ανακριβές. Πράγματι σε φιλοσοφικό επίπεδο αν και ο νατουραλισμός είναι σαν γνωσιολογική μεθοδολογία αναντικατάστατος είναι από παντελώς ανεπαρκής ως και απογοητευτικά σιωπηλός ως οδηγός της κοινωνικής πράξης και δράσης και σε προσωπικό επίπεδο στην αναζήτηση της θέσης του υποκειμένου στον κόσμο και σε σχέση με τον κόσμο,φυσικό και κοινωνικό.
Αυτή την εξέλιξη την είχα εντοπίσει και εγώ όταν μίλαγα για το περιορισμένο πεδίο αναφοράς του αθεϊστικού κινήματος.Κάποιοι θα έλεγαν ότι ο αθεϊσμός δεν έχει ανάλογες φιλοδοξίες με την θρησκεία και θα είχαν δίκιο.Ο αθεϊσμός είναι ουσιαστικά μια θέση αφετηρίας και οι φιλοσοφικές του αναφορές περιορίζονται αφενός μεν σε έναν γνωσιολογικό ρεαλισμό και αφετέρου σε μια κατά τη γνώμη μου άκρως δογματική αντίληψη του ορθολογισμού που αγνοεί ότι μια ορθολογιστική ανάλυση προϋποθέτει πάντα μια στοχοθεσία που δεν έχει καθαυτή καμία σχέση τον ίδιο τον ορθολογισμό (που είναι στην ουσία μεθοδολογία) αλλά με ηθικά και πολιτικά αξιώματα που η αποδοχή τους καθοδηγεί την ορθολογική επεξεργασία εκ των υστέρων (a posteriori λατινιστί).
Και επειδή αυτή η ανεπάρκεια του ορθολογισμού και του ρεαλισμού είναι νομίζω σιωπηλά τουλάχιστον προφανής στους περισσότερους υπάρχει μια σαφής προσπάθεια να στηριχτεί το σύγχρονο αθεϊστικό εγχείρημα με το να θεωρεί ότι έχει ως σημείο αναφοράς του τον ανθρωπισμό,ένα ουσιαστικό μεταφυσικό σύστημα ηθικών και οντολογικών αξιωμάτων.Να επισημάνω εδώ ότι δεν θεωρώ τον όρο “μεταφυσικό” ως αδυναμία ή ψόγο.Κάθε ηθικό σύστημα είναι εξ ορισμού μεταφυσικό εφόσον βασίζεται σε αξιολογικές παραδοχές και όχι σε αντικειμενικά,παρατηρησιακά δεδομένα.
Το πρόβλημα όμως του ανθρωπισμού είναι αυτό που αποτελεί και τη μεγάλη δύναμή του:Όσο σημαντικό ήταν το να καταδειχτεί ως θεμελιώδες ελάχιστο ο κοινός τόπος της ανθρώπινης εμπειρίας (σημαντικό γιατί στην εποχή μας τα ανθρώπινα δικαιώματα ή έστω η αφήγηση για αυτά,θεωρούνται ως θεμελιώδες κεκτημένο ιδεολογικά και ζητούμενο στην πράξη) άλλο τόσο αποδείχτηκε “λίγο” και ανεπαρκές όσο περισσότερο εστιάζαμε στην συγκεκριμένη ανθρώπινη εμπειρία. Όταν καλούμαστε να ερμηνεύσουμε ή να αντιμετωπίσουμε τα πραγματικά δρώμενα τόσο της κοινωνίας όσο και του ανθρώπινου ψυχισμού τόσο αυτή η γενική εικόνα του Ανθρώπου διαχέεται και ξεθωριάζει μέσα σε ένα κυκεώνα δομών,σχέσεων,ομαδοποιήσεων και λειτουργιών που παράγουν φαινόμενα τα οποία ο Ανθρωπισμός αδυνατεί να ερμηνεύσει ή πολύ περισσότερο να απαντήσει στο δέον γενέσθαι με αυτά.
Και εδώ έρχομαι στην αδυναμία του άρθρου:Προσπερνά πολύ επιπόλαια την ανάγκη των ιδεολογιών ως συνεκτικών ερμηνευτικών αφηγήσεων που α)παρέχουν κάποιες επιπρόσθετες αξιωματικές παραδοχές ηθικού και δεοντολογικού χαρακτήρα που μας επιτρέπουν να αποπειραθούμε να δώσουμε κάποιες απαντήσεις σε φαινόμενα και προβλήματα απέναντι στα οποία ο Ανθρωπισμός στέκεται αμήχανα και β) μπορούν να λειτουργήσουν ως ψυχοκίνητρα για τους ανθρώπους,να τους εμψυχώσουν,να τους κινητοποιήσουν ώστε να δράσουν ως ενεργά υποκείμενα,όπως εν μέρει μπορούν να κάνουν και οι θρησκείες.
Ο συντάκτης του άρθρου το προσπερνά το πρόβλημα βαφτίζοντάς τις συλλήβδην ως “ουτοπίες” (όρος που ούτως ή άλλως σηκώνει πολλή συζήτηση) και ουσιαστικά ισχυρίζεται πως η αποιδεολογικοποίηση είναι τετελεσμένο γεγονός και πως ο χώρος αυτός νομοτελειακά τείνει να επανακαταληφθεί από την θρησκεία.
Και όμως αυτό είναι το στοίχημα.Η θρησκεία μόνο τότε μπορεί να γίνει πραγματικά ξεπερασμένη,απαρχαιωμένη (obsolete) αν υποκατασταθεί από κοσμικού χαρακτήρα ιδεολογίες. Και θα ήταν ιδανικό αν αυτές οι ιδεολογίες μπορούσαν να ενσωματώνουν τα στοιχεία που κάνουν την επιστήμη τόσο αποτελεσματική στο δικό της πεδίο:Οντολογικά τον ρεαλισμό και μεθοδολογικά τον ορθολογισμό.Οι βασικές τους όμως παραδοχές δηλαδή οι αξιολογικές και δεοντολογικές αναγκαστικά θα είναι μεταφυσικές.
Γεια σου, Γιατρέ μου. Χρόνια και ζαμάνια!
Δεν μπορώ να πω πως διαφωνώ στα περισσότερα από όσα λες (ειδικά η τελευταία πρόταση με βρίσκει απόλυτα σύμφωνο). Ούτε και ο συγγραφέας διαφωνεί, καθώς στην αντίρρησή σου στην τελευταία παράγραφο, μάλλον σε ξεγελά η έλλειψη συμφραζομένων: η αναφορά του σε ουτοπίες διευκρινίζεται περισσότερο σε άλλα άρθρα του και αναφέρεται συνήθως σε πολύ συγκεκριμένα παραδείγματα (π.χ. την ουτοπική πεποίθηση πως ο άνθρωπος είναι ένα φύσει λογικό ζώο ή πως η τεχνολογική πρόοδος αναγκαστικά μεταφράζεται και ως κοινωνική πρόοδος).
Πάντως σίγουρα ο συγγραφέας δεν έχει ζήτημα με τις κοσμικές ιδεολογίες (άλλωστε, ο βασικός στόχος της ιστοσελίδας του είναι να προωθήσει την ιδεολογία του Λαβκραφτιανού Συμπαντισμού). Το ότι θεωρεί τη θρησκεία ως αναπόφευκτη είναι γεγονός, αν και όχι αναγκαστικά με την έννοια του θεϊσμού, αλλά με την ευρύτερη έννοια της διάκρισης του “ιερού” από το “ανόσιο”.
Η αλήθεια είναι ότι διάβασα και το άλλο άρθρο του για τον Επιστημονισμό ως θρησκεία και εκεί νομίζω ότι κατανόησα καλύτερα την θέση του.Αυτό που λες για την διάκριση “ιερού” και “ανόσιου” είναι ουσιαστικά η άποψη του Émile Durkheim,άποψη που θεωρώ ότι δεν είναι ακριβής καθώς επεκτείνει υπερβολικά τα ιστορικά όρια του τι σημαίνει θρησκεία ενώ ταυτόχρονα αφήνει εκτός φαινόμενα που είναι μάλλον σαφώς θρησκευτικά.Εγώ νομίζω ότι χωρίς διάκριση “ιερού” και “ανόσιου” δεν μπορεί να υπάρξει καν κοινωνία,όχι απλά θρησκεία.Το μόνο ερώτημα είναι αν αυτό που δεχόμαστε ως “ιερό” και “ανόσιο” έχει υπερβατική και αποκαλυπτική προέλευση ή όχι.Μεταφυσική σίγουρα,αλλά δεν είναι καθόλου το ίδιο.Υπάρχουν ένα σωρό μεταφυσικές αντιλήψεις που όμως τις δεχόμαστε όχι με “επιστημονικά” κριτήρια αλλά μέσα από την εμπειρία και την κοινή λογική (απλούστερη-οικονομικότερη ερμηνεία-ακόμη ένα μεταφυσικό κριτήριο παρεμπιπτόντως.Γιατί η απλούστερη-οικονομικότερη ερμηνεία να είναι και η ορθότερη;).
Λαβκραφτιανού Συμπαντισμού εννοείς αυτό; http://en.wikipedia.org/wiki/Cosmicism
• Λαβκραφτιανού Συμπαντισμού εννοείς αυτό;
Yup. Είναι λινκαρισμένο στο δικό μου σχόλιο όπου το αναλύει όπως το αντιλαμβάνεται ο ίδιος.
• …καθώς επεκτείνει υπερβολικά τα ιστορικά όρια του τι σημαίνει θρησκεία ενώ ταυτόχρονα αφήνει εκτός φαινόμενα που είναι μάλλον σαφώς θρησκευτικά.
Για πες κανένα παράδειγμα, γιατί έχει ψωμί το πράγμα. Ειδικά για το δεύτερο. Το πρώτο δεν το θεωρώ και τόσο τραγικό, δεδομένου ότι η έννοια του “ιερού/ανίερου” εμπεριέχει τη δυναμική για θρησκειοποίηση (μάλιστα αναρωτιέμαι αν υπάρχουν παραδείγματα όπου ΔΕΝ έχουν εν τέλει θρησκειοποιηθεί στην πράξη, αν όχι τυπικά).
• Το μόνο ερώτημα είναι αν αυτό που δεχόμαστε ως “ιερό” και “ανόσιο” έχει υπερβατική και αποκαλυπτική προέλευση ή όχι.
Να πω την αλήθεια, αν και προφανώς δεν τη συμμερίζομαι, μπορώ να κατανοήσω απόλυτα βέβαια την επιθυμία για μια υπερβατική αιτιολόγηση, καθώς προσφέρει την πιο “αντικειμενική” έδραση για ένα αξιακό σύστημα. Ομολογουμένως οι διάφορες μορφές σχετικισμού και μηδενισμού μπορεί να είναι ορθότερες φιλοσοφικά, αλλά είναι μάλλον ασταθέστερες για ευρύτερη κοινωνική κατανάλωση.
• Γιατί η απλούστερη-οικονομικότερη ερμηνεία να είναι και η ορθότερη;
Όντως, δεν είναι απαραίτητο. Το ξυράφι του Όκαμ άλλωστε εργαλείο για την αποτελεσματική παραγωγή υποθέσεων είναι, όχι καθ’εαυτό για την αξιολόγηση της αλήθειας τους (αν και το βλέπω να χρησιμοποιείται έτσι συχνά τον τελευταίο καιρό).
> Φαινόμενα που είναι σαφώς θρησκευτικά:Υπάρχει ολόκληρη σχολή του βουδισμού που στο συμβολικό του σύστημα δεν εμπεριέχει την έννοια του ιερού.Το πρόβλημα βρίσκεται στο τι εννοεί κανείς με τον όρο “ιερό”.Ας πούμε για παράδειγμα μπορεί να πει κανείς ότι στο πλαίσιο του ανθρωπισμού η έννοια της ανθρώπινης ζωής θεωρείται ιερή,με την έννοια του ότι θεωρείται απαράδεκτη η αφαίρεσή της ή η αδιαφορία μπροστά στην απώλειά της.
Αντίστοιχα μπορεί και ο χριστιανισμός να πει ότι η ανθρώπινη ζωή είναι ιερή γιατί είναι δώρο του θεού.
Στην πράξη και στις δύο περιπτώσεις πρόκειται για κωδικοποίηση της πρακτικής γνώσης ότι αν η διαφύλαξη της ανθρώπινης ζωής εντός της κοινότητας δεν συνδεθεί με συναισθηματική αποστροφή απέναντι στην αφαίρεση ζωής η κοινωνική ζωή θα ήταν αδύνατη.
Η διαφορά είναι ότι στα κοσμικά ηθικά συστήματα οι κανόνες θεωρούνται αποτέλεσμα είτε της ανθρώπινης διάνοιας είτε της κοινωνικής συναίνεσης και επιπλέον δεν υπάρχει ο τελετουργικός-τοτεμικός χαρακτήρας του ιερού που δεν ιεροποιεί μόνο έννοιες αλλά και αντικείμενα ή χώρους.Για να είμαστε ειλικρινείς βέβαια ανάλογα φαινόμενα φετιχισμού βλέπουμε και σε κοσμικά συστήματα όπως στο θέμα του σεβασμού της σημαίας ή στο θέμα της προσωπολατρίας ηγετών κλπ.
>Νομίζω ότι και εσύ καταλαβαίνεις ότι εφόσον μιλάμε για κοινωνική σταθερότητα του αξιακού συστήματος εκείνο που μετράει είναι η πραγματικότητα,όχι η θεωρητική δυνατότητα.Στην πράξη λοιπόν η υπερβατικής προέλευσης ηθική διαμεσολαβείται και ερμηνεύεται από ανθρώπους.Αυτό στην πράξη παράγει τόση αμφισημία και απόκλιση όσο και τα κοσμικής προέλευσης ηθικά συστήματα.Άλλωστε ο ηθικός σχετικισμός αφορά κυρίως την ιστορία της φιλοσοφίας και όχι την λειτουργία της ηθικής μέσα στην κοινωνία στην πράξη.Καμιά κοινωνία δεν έχει θεμελιωθεί ηθικά πάνω στον μηδενισμό ή τον σχετικισμό.Αυτό που νοείται ως μηδενισμός ή σχετικισμός από κάποιους είναι οι “βαθμοί ελευθερίας” που εμπεριέχει το ηθικό σύστημα πάνω στο οποίο είναι θεμελιωμένη κάθε επιμέρους κοινωνία.Βέβαια ακόμη και η θρησκευτικής προέλευσης ηθική απέχει πολύ από το δίνει στην πράξη μονοσήμαντες και καθολικά αποδεκτές (ακόμη και μέσα στο πλαίσιο της κοινότητας) απαντήσεις στα ηθικά ερωτήματα.
Το πρόβλημα βρίσκεται στο τι εννοεί κανείς με τον όρο “ιερό”.
Ομολογουμένως η έννοια είναι αρκετά φλου, αλλά φαίνεται να καλύπτει επαρκώς ακόμη και κοσμικά φαινόμενα τοτεμισμού/φετιχισμού. π.χ. η έννοια των Ανθρωπίνων Δικαιώματων μοιάζει να έχει αρχίσει να γλιστράει σε αυτή την κατηγορία την τελευταία δεκαετία.
Πρέπει κάποια στιγμή να ασχοληθώ περισσότερο με το ζήτημα. Ενδιαφέρουσα είναι και η άποψη του Γιανναρά περί θρησκευτικού συναισθήματος και θρησκευτικής πρακτικής. Πρέπει να την παρουσιάσω κάποια στιγμή.
Αυτό στην πράξη παράγει τόση αμφισημία και απόκλιση όσο και τα κοσμικής προέλευσης ηθικά συστήματα.
Ναι, ναι, έχεις δίκιο. Μάλλον θα πρέπει να το εντοπίσουμε περισσότερο. Αυτό που φαίνεται να ισχύει είναι πως η έννοια της “ηθικής αυθεντίας” (ασχέτως πηγής) είναι πιο… συμπαγής… (να το πω;) σε πρακτικό επίπεδο από τη σχετικιστική ή μηδενιστική προσέγγιση της ηθικής. π.χ. http://reasoninglab.psych.ucla.edu/KH%20pdfs/Rai_Holyoak.2013.pdf
Ιδιαίτερα ενδιαφέρον, ειδικά αν σκεφτείς πως ο σχετικισμός είναι έντονα εμφανής στους αριστερίζοντες κύκλους, ιδιαίτερα του εξωτερικού και ακούω συχνά κατηγορίες πως λειτουργεί διαβρωτικά.