Περί Ιθάκης

Σα βγεις στον πηγαιμό για την Ιθάκη,
να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος,
γεμάτος περιπέτειες, γεμάτος γνώσεις.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον θυμωμένο Ποσειδώνα μη φοβάσαι,
τέτοια στον δρόμο σου ποτέ σου δεν θα βρεις,
αν μεν’ η σκέψις σου υψηλή, αν εκλεκτή
συγκίνησις το πνεύμα και το σώμα σου αγγίζει.
Τους Λαιστρυγόνας και τους Κύκλωπας,
τον άγριο Ποσειδώνα δεν θα συναντήσεις,
αν δεν τους κουβανείς μες στην ψυχή σου,
αν η ψυχή σου δεν τους στήνει εμπρός σου.
Να εύχεσαι νάναι μακρύς ο δρόμος.
Πολλά τα καλοκαιρινά πρωϊά να είναι
που με τι ευχαρίστησι, με τι χαρά
θα μπαίνεις σε λιμένας πρωτοειδωμένους,
να σταματήσεις σ’ εμπορεία Φοινικικά,
και τες καλές πραγμάτειες ν’ αποκτήσεις,
σεντέφια και κοράλλια, κεχριμπάρια κ’ έβενους,
και ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής,
όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά,
σε πόλεις Αιγυπτιακές πολλές να πας,
να μάθεις και να μάθεις απ’ τους σπουδασμένους.
Πάντα στον νου σου νάχεις την Ιθάκη.
Το φθάσιμον εκεί ειν’ ο προορισμός σου.
Αλλά μη βιάζεις το ταξείδι διόλου.
Καλλίτερα χρόνια πολλά να διαρκέσει
και γέρος πια ν’ αράξεις στο νησί,
πλούσιος με όσα κέρδισες στο δρόμο,
μη προσδοκώντας πλούτη να σε δώσει η Ιθάκη.
Η Ιθάκη σ’έδωσε τ’ ωραίο ταξείδι.
Χωρίς αυτήν δεν θάβγαινες στον δρόμο.
Άλλα δεν έχει να σε δώσει πια.
Κι αν πτωχική την βρεις, η Ιθάκη δε σε γέλασε.
Έτσι σοφός που έγινες, με τόση πείρα,
ήδη θα το κατάλαβες οι Ιθάκες τι σημαίνουν.

Κων/νος Καβάφης (1911)

Η ανάρτηση αυτή σηματοδοτεί αισίως την πεντακοσιοστή ανάρτηση στο ιστολόγιο αυτό… ή μάλλον ταξίδι θα ήταν καλύτερη περιγραφή. Το σκεπτικό μου δεν άλλαξε όταν αποφάσισα στα τέλη του 2009 να κάνω το μεγάλο βήμα και να ξεκινήσω ένα δικό μου χώρο όπου θα αποθηκεύω σκέψεις, ιδέες, συναισθήματα και, όπως είναι προφανές, τις σκέψεις ανθρώπων με τις οποίες συμφωνώ, αλλά που εκείνοι μπορέσαν να τις εκφράσουν καλύτερα.

Συνολικά, λοιπόν, 500 αναρτήσεις, κάτι παραπάνω από 2000 σχόλια, κατιτίς παραπάνω από 160.000 επισκέψεις και 79 άτομα που τους σπαμάρω το inbox τους κάθε φορά που κάνω νέα ανάρτηση. Για ένα περιορισμένης θεματολογίας ιστολόγιο, γραμμένο σε μια περιορισμένου πληθυσμού γλώσσα, σε μια από τις πιο θρησκευόμενες χώρες της Ευρώπης, τα στατιστικά θα μπορούσαν να είναι άνετα και πολύ χειρότερα.

Ως προσπάθεια ήταν μάλλον καθυστερημένη, αφού όταν μπήκα στο χορό η έννοια του αθεϊστικού ιστολογίου είχε μόλις αρχίσει να φθίνει. Σήμερα παραπαίει και μοιάζει να είναι έτοιμη να κάνει παρέα μαζί με εκείνη την υπέροχη ατμόσφαιρα που υπήρχε στην αθεϊστική κοινότητα του YouTube στα μέσα της δεκαετίας του 2000. Οι συζητήσεις μοιάζουν να έχουν στερέψει και οι περισσότεροι δείχνουν να έχουν μεγαλύτερο ενδιαφέρον πλέον για την πολιτική… και να σούρνουν τα εξ αμάξης στον Dawkins. Τουλάχιστον στην αγγλόφωνη αθεϊστική κοινότητα. Αναμενόμενο, θα μου πείτε, όταν επί χρόνια αμύνεσαι να αποδείξεις πως είσαι αγνότερος και από αγνό, παρθένο μαλλί για να ικανοποιήσεις τους θρησκευόμενους που ήταν έτοιμοι να πιαστούν από την παραμικρή ατασθαλία για να εξαπολύσουν το γνωστό “η ηθική προέρχεται από το Θεό”.

Δίπλα, στο sidebar, ένα από τα πρώτα πράγματα που έκανα ήταν να βάλω ένα εικονίδιο για να περιγράψω εν συντομία τις πεποιθήσεις μου. Κλίμακα Dawkins 6: “Δεν μπορώ να ξέρω στα σίγουρα, αλλά θεωρώ ότι ο Θεός είναι πολύ απίθανο να υπάρχει και ζω τη ζωή μου το σκεπτικό πως δεν υπάρχει.” Σε αυτό το σημείο έφτασα μετά από περίπου 4 χρόνια προσωπικής αναζήτησης και μπορώ να πω μετά βεβαιότητας πως δεν πρόκειται να αλλάξει ποτέ σε 7. Ίσως να πέσει σε 5, ίσως και σε 4 ακόμη, αλλά όχι σε 7. Και δεν το λέω αυτό από ψευτομετριοφροσύνη ή για να μου δώσετε το βραβείο.

Το 7 είναι αντίστοιχο της Ιθάκης του Οδυσσέα στο ποίημα του Καβάφη. Άμα φτάσεις, βγάζεις τα μπαγκάζια σου, βάζεις τα ρούχα στη ντουλάπα, ξεχαρμανιάζεις και με την Πηνελόπη και… μετά; Ο Οδυσσέας του Καζαντζάκη βαρέθηκε τη ζωή στην Ιθάκη, έφυγε για νέα ταξίδια και κατέληξε ασκητής να περιπλανιέται από την Αφρική μέχρι την Ανταρκτική.

Άτιμο πράγμα οι βεβαιότητες, ειδικά όταν ξέρεις ότι έχεις δίκιο. Άντε να ανεχτείς αυτούς που λένε βλακείες μετά. Χώρια ότι όταν κατακτήσεις την Αλήθεια, κινδυνεύεις να καταλήξεις να μην έχεις να της προσφέρεις τίποτα πέρα από την προστασία σου. Η δε εμπλοκή με την πολιτική έχει το επιπλέον ρίσκο να σε αποχαζέψει, ειδικά όταν κατέχεις την Αλήθεια.

Θα μου πείτε, και τι να λέει αυτό; Άλλωστε είμαστε ως Άθεοι δεν είμαστε ανοιχτοί σε αποδείξεις και επιχειρήματα; Πού είναι τα επιχειρήματα; Τουλάχιστον έτσι λέμε. Αλλά για να αξιολογήσεις νέες αποδείξεις και επιχειρήματα, θα πρέπει να τα ψάξεις, να τα βρεις, να τα διαβάσεις και να τα αξιολογήσεις. Και δεν εννοώ, φυσικά, τα ανόητα χριστιανικα άρθρα για ανεπιβεβαίωτα θαύματα και κλισεδιάρικα τσιτάτα και χαριτωμένες χιλιοειπωμένες παραβολές. Εννοώ σοβαρές εργασίες θεολογικού και φιλοσοφικού περιεχόμενου.

Υπάρχουν; Μπορεί. Μερικές μπορεί να μην είναι καν γραμμένες από θεολόγους. Μερικές, παραδόξως, μπορεί να μη φαίνεται καν ότι είναι θεολογικές πραγματείες. Αλλά πρέπει να έχουμε ανοιχτά τα μάτια μας για να τις δούμε. Δεν γίνεται να τρέχουμε να κρυφτούμε πίσω από προκάτ απαντήσεις, όπως η απάντηση του αυλικού (ανάθεμα στον Dawkins που την προώθησε με το βιβλίο του και “νομιμοποίησε” την τεμπελιά). Το “είμαι ανοιχτός σε νέα επιχειρήματα” είναι ευγενές συναίσθημα, αλλά αν περιμένουμε τα επιχειρήματα να πέσουν και να μας βαρέσουν στο κεφάλι ως το μήλο του Νεύτωνος, δεν ξέρω ποιος είναι πιο ξεβράκωτος: εμείς ή ο αυτοκράτωρ; Κι ο Διογένης ζητούσε άνθρωπο, αλλά δεν τον έψαχνε μέσα στο πιθάρι του (χώρια που το πιθάρι δεν έχει και καλή ηχώ).

Φοβάμαι πως το “είμαι ανοιχτός σε νέα επιχειρήματα” είναι κατάλοιπο της εποχής του έντονου διαλόγου με τον “αντίπαλο”, που το είχαμε καραμέλα. Σήμερα νομίζω πως το λέμε από συνήθεια, αλλά δεν το εννοούμε. Η κονκάρδα του Ελευθεροστοχασμού είναι εύκολη. Ανοίγεις την παραμάνα και τη φοράς προσέχοντας να μην σε τσιμπήσει. Η εφαρμογή είναι άλλο ζήτημα και τολμώ να πω τέχνη και θέμα αυτοελέγχου. Το να δαμάσεις τα νοητικά ελαττώματα που σου άφησαν μερικά εκατομμύρια χρόνια εξέλιξης, το να αποφύγεις τις λογικές πλάνες και τις γνωστικές προκαταλήψεις και (ακόμα δυσκολότερο), το να μάθεις να αξιολογείς στοιχεία και πηγές αγνοώντας την εσωτερική κραυγή για επιβεβαίωση, το να πεις “έκανα λάθος” είναι μια διαδικασία σχεδόν ασκητική (Όχι το “δεν ξέρω”. Αυτό είναι ευκολότερο και μια δεκαετία το κάναμε αρκετή πρόβα και βγαίνει αυτόματα).

Ειρωνικά είναι είναι ίσως το μεγαλύτερο σημείο επαφής που οφείλουμε να έχουμε με τους θρήσκους (Θεός φυλάξει): την τιθάσευση των παθών μας. Και στην εποχή του instant gratification (της άμεσης ικανοποίησης των επιθυμιών) είναι πολύ δυσκολότερο από ό,τι ακούγεται. Ίσως επειδή δεν μπορούμε να το παραγγείλουμε έτοιμο προς εγκατάσταση απ’το E-Bay και το Amazon.

Γιατί τα λέω αυτά; Εν μέρει για να τα ακούσει κι η ελληνική αθεϊστική κοινότητα (ας είμαστε ειλικρινείς, λίγη ενδοσκόπηση δεν θα μας έβλαπτε), εν μέρει για να μην τα ξεχάσω κι εγώ. Βαράω το σαμάρι για ν’ακούσει το γαϊδούρι (μη με ρωτήσετε μόνο ποιος είναι ποιος).

Πεντακόσιες αναρτήσεις λοιπόν. Ελπίζω να παραμείνω επαρκώς ενεργός για να σας προσφέρω άλλες τόσες. Κι αν αρχίσω να πέφτω σε λάθη, βάλτε μου μια φωνή. Θα το εκτιμήσω. Και θα κλείσω με μια αιρετική ευχή:

Ο Θεός να μας φυλάει από
τη Σιγουριά,
την Αλήθεια
και την Ιθάκη.