|
Politics and Awful Art
20.12.2007 © Eliezer Yudkowsky |
Μία από τις χειρότερες αναμνήσεις μου είναι μια πανηγυρική ομιλία του Προέρδου επί τη εκλογή του, κατά την οποία ένας νομπελίστας, με μια φορερά σοβαρή φωνή, απήγγειλε μια πολιτικά ορθή διατριβή για το πόσο δεκτικό έθνος είμαστε όλοι μας -“οι Αφροαμερικανοί, οι Αιθίοπες, οι Ετρούσκοι” ή κάτι τέτοιο τελωσπάντων. Το “ποίημα”, ο Θεός να το κάνει, ήταν απαίσιο. Για τα αυτιά μου τουλάχιστον δεν είχε ούτε ένα θετικό σημείο για δείγμα.
Μια στο τόσο κάποιος άθεος έχει τη φαεινή ιδέα πως οι άθεοι θα πρέπει να έχουν ύμνους, όπως και οι θρήσκοι, και παίρνουν ένα θρησκευτικό τραγούδι και παράγουν μια αθεϊστική βερζιόν. Και σχεδόν πάντα αυτός ο “αθεϊστικός ύμνος” είναι χάλια. Αλλά ο συγγραφέας δεν μπορεί να δει πόσο χάλια είναι είναι οι στίχοι ως στίχοι. Είναι πολύ απασχολημένοι να αυτο-συγχαίρονται επειδή είπαν “η θρησκεία είναι μπούρδα, αμήν”. Είναι τόσο ευχάριστο το ότι κατάφεραν πλήγμα κατά του Μισητού Εχθρού που παραβλέπουν την απουσία οποιασδήποτε άλλης αρετής. Οι αντίστοιχοι στίχοι για κάτι μη πολιτικοποιημένο, όπως η βρύση η βουνίσια, θα έμοιαζε με τα ποιήματα από ημερολογίο που κολλάνε οι μαμάδες με μαγνητάκια στα ψυγεία τους.
Στη χθεσινή μου Λιτανεία κατά των Γκουρού, υπάρχουν μόνο δύο γραμμές που θα χαρακτήριζα “ποίηση” και όχι απλά “στίχους”. Όταν συνέθετα το τέλος της λιτανείας, οι πρώτες γραμμές που μου ήρθαν στο μυαλό ήταν:
Δεν ήμουν ο προορισμός σου,
μόνο ένα σκαλοπάτι στο δρόμο σου.
Που δεν μου έκανε και πολύ καλό. Αν αντικαθιστούσα ίσως το “σκαλοπάτι” με το “βήμα” για να είναι ίσες οι συλλαβές; Αλλά αυτό ήταν χειρότερο γιατί δεν κάθονταν καλά η προσωδία, η σειρά τονισμένων συλλαβών.
Το πρόβλημα ήταν ότι ο προ-ο-ρι-ΣΜΟΣ ήταν μια άτσαλη τετρασύλλαβη λέξη. Οπότε, ξου! “Δεν ήμουν το τέλος σου” ήταν η πρώτη εναλλακτική· ωραία και σύντομη, αλλά ήταν πολύ αιθέρια και αφηρημένη. Και μετά σκέφτηκα τη λέξη “πόλη” και μου έκανε κλικ.
Το “Δεν ήμουν η πόλη σου” προέκυψε όχι όταν σκεφτόμουν για τη λογική, αλλά για την προσωδία. Οι περιορισμοί της τέχνης μας αναγκάζουν να απορρίψουμε την πρώτη, τετριμμένη φράση που μας έρχεται στο μυαλό και να αναζητήσουμε τη λιγότερο προφανή, που συχνά μας οδηγούν σε λιγότερο προφανείς σκέψεις.
Αν είχα πει, “Δεν πειράζει, αυτή είναι μια τόσο υπέροχη σκέψη για τη λογική, που δεν χρειάζεται να ανησυχώ για την προσωδία”, τότε δεν θα είχα αντλήσει το ώφελος του αισθήματος περιορισμού.
Η άλλη ποιητική γραμμή ξεκινούσε “Γέλα μιας και μην κοιτάς πίσω ξανά” που είχε προβλήματα και λογικής και προσωδίας. Το “γέλα μιας” ήταν λάθος είδος γέλιου, πολύ κοροϊδευτικό. Το “μην κοιτάς πίσω ξανά” είναι ακόμα πιο λάθος, αφού η ανάμνηση παλιών λαθών είναι χρήσιμη για πολλά χρόνια. Άρα… “Κοίτα πίσω, γέλα μιας χαμογέλα, και μετά”, εμ…, “κοίταξε εμπρός”; Αν είχα μαγευτεί από τα θαύματα της λογικής θα είχα πει “Ω, ‘κοίταξε εμπρός’! Τι προοδευτικό συναίσθημα!” και θα είχα ξεχάσει τις εξτρά συλλαβές.
“Μάτια μπροστά!” Λιγότερες συλλαβές και είναι σαφές και απότομο, σαν έναν λοχία που σε διατάζει να συνέλθεις και να στρωθείς στη δουλειά! Καμιά σχέση με τα κλισεδιάρικα “κοίτα εμπρός, κοίτα πάνω, κοίτα προς στο μέλλον σαν να το θαυμάζεις…”
Μάτια μπροστά! Είναι καλύτερη σκέψη για τη λογική και δεν θα την είχα σκεφτεί αν είχα ξεχάσει τα περί προσωδίας επειδή είχα μαγευτεί από το γεγονός ότι έγραφα για τη λογική.
Αν επιτρέπεις στη Αγαπημένη-Σου-Ιδέα να υποκαταστήσει την έλλειψη ρυθμού σε ένα τραγούδι, την έλλειψη ομορφιάς σε έναν πίνακα, την έλλειψη σαφήνειας σε ένα διήγημα, τότε η τέχνη σου θα είναι, αναπόφευκτα, αίσχος. Όταν παράγεις τέχνη για την Αγαπημένη-Σου-Ιδέα, τότε θα πρέπει να το κάνεις λες και παράγεις τέχνη για μια πεταλούδα.
Υπάρχει ισχυρή πολιτικοποιημένη τέχνη, όπως υπάρχει και σπουδαία θρησκευτική τέχνη. Αλλά η καλή πολιτικοποιημένη τέχνη είναι η εξαίρεση και όχι ο κανόνας. Τις περισσότερες φορές το αποτέλεσμα είναι ο Νέος Άνθρωπος των Σοβιέτ Σκοτώνει Ηρωικά τα Καπιταλιστικά Φίδια. Μεγάλη άνεση. Αν κάποιος κριτικάρει την τέχνη σου ότι είναι χάλια, θα εκτελεστεί ως συνεργάτης των καπιταλιστικών φιδιών.
Η ανοχή για την χάλια τέχνη, μόνο και μόνο επειδή πλήττει τον Εχθρό ή επειδή επαναλαμβάνει τη Μεγάλη Αλήθεια είναι επικίνδυνο σημάδι: Σηματοδοτεί το γεγονός πως μια θανάσιμη συναισθηματική κατρακύλα φτάνει σε υπερκρίσιμη φάση, όπου δεν μπορείς πλέον να κριτικάρεις ένας επιχείρημα που έχει το “σωστό” συμπέρασμα.
Και πριν καλά-καλά το καταλάβεις, συνθέτεις απαίσιους ύμνους ή εισάγεις τεράστιες φιλοσοφικές διαλέξεις στην επική κλιμάκωση του μυθιστορήματός σου…
Καλά τα ψιλοέχασα με αυτό το άρθρο… όπως και με τα περισσότερα του Eliezer… μερικές φορές νομίζω ότι διαβάζω μια εκδοχή του William Burroughs υπο την επήρεια της θεΪκης σκόνης. (αλλά χωρίς αμφιβολία είναι ιδιοφυΐα)
Προσοχή μόνο μην πέσεις στη λούμπα να χαρακτηρίζεις ιδιοφυή όποιον δεν καταλαβαίνεις. Κάτι ξέρει και ο Daniel Dennett που προειδοποιεί κατά των ανούσιων δηλώσεων που απλά μοιάζουν πως λένε κάτι βαθύ (πρβλ. deepity)