Κικέρωνας, “Περί Προφητείας”
| Ο Κικέρων , αναφέροντας, ότι οι αρχαίοι χρησμοί των Σιβυλλών είχαν αναγγείλει την έλευση ενός Βασιλέα, τον οποίο όφειλαν να αναγνωρίσουν εκείνοι, που ήθελαν να σωθούν , προβλέπει μία εποχή, κατά την οποία “παντού θα κυβερνά του λοιπού ένας Διδάσκαλος και Κυρίαρχος, ο Θεός”. Αλλού δε τονίζει, ότι δεν είναι καθόλου αδύνατο να κατέβει ο Θεός από τον ουρανό, ο Οποίος θα επισκεφθεί τους ανθρώπους και θα συναναστραφεί με αυτούς ως θεάνθρωπος, και ερωτά: “Εάν τούτο υπάρχει στα βιβλία, προς ποιον άνθρωπο και προς ποιον χρόνο υπάρχει;” |
Ο συγγραφέας ξεκινά την ανάλυσή του για την Αρχαία Ρώμη με μια αναφορά στο έργο “Περί προφητειών” του Κικέρωνα. Εκεί μας πληροφορεί τα διπλανά θαυμαστά και μάλιστα με παραπομπή. Βέβαια, μια ανάγνωση του πρωτοτύπου τον αφήνει ξεκρέμαστο. Ας αφήσω τον Κικέρωνα να τα πει μόνος του: |
| Quid vero habet auctoritatis furor iste, quem divinum vocatis, ut, quae sapiens non videat, ea videat insanus, et is, qui humanos sensus amiserit, divinos adsecutus sit? Sibyllae versus observamus, quos illa furens fudisse dicitur. Quorum interpres nuper falsa quadam hominum fama dicturus in senatu putabatur eum, quem re vera regem habebamus, appellandum quoque esse regem, si salvi esse vellemus. Hoc si est in libris, in quem hominem et in quod tempus est? Callide enim, qui illa composuit, perfecit ut, quodcumque accidisset, praedictum videretur, hominum et temporum definitione sublata. |
Αλλά τι βάρος να δοθεί στην μανία σου, την οποία ονομάζεις “θεϊκή” και η οποία επιτρέπει σε έναν τρελό να δει αυτά που δεν βλέπει ένας σοφός και δίνει στον άνθρωπο που έχει χάσει την ανθρώπινη ευφυΐα με την ευφυΐα των θεών; Εμείς οι Ρωμαίοι τιμούμε τους στίχους της Σίβυλλας που λέγεται ότι τους είπε σε μια τέτοια μανία. Πρόσφατα υπήρχε μια φήμη, η οποία είχε γίνει πιστευτή τότε, αλλά προέκυψε πως ήταν λάθος, ότι ένας από τους διερμηνείς των στίχων επρόκειτο να δηλώσει στη Σύγκλητο πως, για την ασφάλειά μας, ο άνδρας που είχαμε ως βασιλιά θα έπρεπε να γίνει βασιλιάς και κατ’όνομα. Αν αυτό υπάρχει στα βιβλία, σε ποιον άνδρας και για πότε αναφέρεται; Γιατί ήταν έξυπνο εκ μέρους του συγγραφέα να φροντίσει ό,τι συμβεί να φανεί προφητευμένο επειδή όλες οι αναφορές στα άτομα ή στο χρόνο είχαν παραληφθεί. |
Κικέρων, De Divinatione II, 54,110
Θα τραβήξω τις κοτσίδες μου, θα ξεσκίσω τα προικιά μου! Όχι μόνο ο Κικέρωνας δηλώνει πως η “προφητεία” στην οποία αναφέρεται ο συγγραφέας είχε αποδειχθεί πλαστή ήδη στον καιρό του, την αμφισβητεί και άμεσα ως ούτως ή άλλως πολύ βολικά ασαφή.
Ο Φιλιππίδης θεωρεί πως η “προφητεία” εδώ ίσως είναι III,651-670 (ή 546-561), αλλά οι δύο περιγραφές δεν φαίνονται να σχετίζονται. Πάντως ο συγκεκριμένος “χρησμός” είναι όντως μεσσιανικός. Ούτως ή άλλως οι Σιβυλλικοί Χρησμοί που υπάρχουν σήμερα δεν μπορούν να θεωρηθούν αξιόπιστο κείμενο για αυτή την ανάλυση καθώς θεωρείται πως οι μισές έχουν αμοιγώς χριστιανική καταγωγή, ενώ οι άλλες έχουν υποστεί χριστιανικές αλλοιώσεις, ήδη από τις αρχές του αιώνα. Το βιβλίο ΙΙΙ θεωρείται εβραϊκό (το οποίο καθιστά διόλου παράδοξο το χρησμό). Πάντως το κείμενο έχει ενδιαφέρον και θα το παραθέσω.
| Ἑλλὰς δή, τί πέποιθας ἐπ᾽ ἀνδράσιν ἡγεμόνεσσιν θνητοῖς, οἷς οὐκ ἔστι φυγεῖν θανάτοιο τελευτήν; πρὸς τί τε δῶρα μάταια καταφθιμένοισι πορίζεις θύεις τ᾽ εἰδώλοις; τίς τοι πλάνον ἐν φρεσὶ θῆκεν ταῦτα τελεῖν προλιποῦσα θεοῦ μεγάλοιο πρόσωπον; οὔνομα παγγενέταο σέβας δ᾽ ἔχε, μηδὲ λάθῃ σε. χίλια δ᾽ ἔστ᾽ ἔτεα καὶ πένθ᾽ ἑκατοντάδες ἄλλαι, ἐξ οὗ δὴ βασίλευσαν ὑπερφίαλοι βασιλῆες Ἑλλήνων, οἳ πρῶτα βροτοῖς κακὰ ἡγεμόνευσαν, πολλὰ θεῶν εἴδωλα καταφθιμένων *θανεόντων*, ὧν ἕνεκεν τὰ μάταια φρονεῖν ὑμῖν ὑπεδείχθη. ἀλλ᾽ ὁπόταν μεγάλοιο θεοῦ χόλος ἔσσεται ὑμῖν, δὴ τότ᾽ ἐπιγνώσεσθε θεοῦ μεγάλοιο πρόσωπον. πᾶσαι δ᾽ ἀνθρώπων ψυχαὶ μεγάλα στενάχουσαι ἄντα πρὸς οὐρανὸν εὐρὺν ἀνασχόμεναι χέρας αὐτῶν ἄρξονται βασιλῆα μέγαν ἐπαμύντορα κλῄζειν καὶ ζητεῖν ῥυστῆρα χόλου μεγάλοιο, τίς ἔσται. |
Ω Ελλάς, γιατί εμπιστεύτηκες θνητούς άνδρες για ηγεμόνες, που δεν μπορούν να αποφύγουν τον θάνατο; Γιατί φέρνεις μάταια δώρα στους νεκρούς και θυσιάζεις στα είδωλα; Ποιος έβαλε το λάθος αυτό στο νου σου να κάνεις αυτά τα πράγματα και να εγκατελείψεις το μεγαλειώδες πρόσωπο του Θεού; Τίμα διαρκώς το όνομα του γεννήτορα των πάντων. Χίλια και πεντακόσια χρόνια πάνε από τότε που αλαζόνες βασιλιάδες κυβερνούν τους Έλληνες. Οι πρώτοι με αίμα άσχημα βασίλεψαν, φτιάχνοντας είδωλα φθαρτά επειδή είναι νεκρά, από τα οποία διδαχθήκαμε να σκεφτόμαστε ματαιότητες. Αλλά όταν πέσει επάνω σας η μεγάλη οργή του Θεού, τότε θα μάθετε το σπουδαίο πρόσωπο του Θεού. Όλες οι ψυχές των ανθρώπων πολύ θλιμμένες σηκώνουν τα χέρια τους προς τον ουρανό και ζητούν κάποιο μεγάλο βασιλιά, αμύντορα, και ζητούν σωτήρα από την μελλοντική οργή του Θεού. |
Σιβυλλικοί Χρησμοί, III,546-561
Βιργίλιος, “Εκλογαί”
Το κείμενο που ακολουθεί είναι από τις “Εκλογές” του Βιργιλίου και είναι κατά τη γνώμη μου το μοναδικό κείμενο που έχει παρουσιάσει μέχρι στιγμής ο συγγραφέας και αρμόζει να βρίσκεται στο δοκίμιό του. Μια ανάγνωση δείχνει γιατί.
| Sicelides Musae, paulo maiora canamus. • non omnis arbusta iuvant humilesque myricae; • si canimus silvas, silvae sint consule dignae. • Ultima Cumaei venit iam carminis aetas; • magnus ab integro saeclorum nascitur ordo. • iam redit et Virgo, redeunt Saturnia regna, • iam nova progenies caelo demittitur alto. • tu modo nascenti puero, quo ferrea primum • desinet ac toto surget gens aurea mundo, • casta fave Lucina; tuus iam regnat Apollo. • Teque adeo decus hoc aevi, te consule, inibit, • Pollio, et incipient magni procedere menses; • te duce, si qua manent sceleris vestigia nostri, • inrita perpetua solvent formidine terras. • ille deum vitam accipiet divisque videbit • permixtos heroas et ipse videbitur illis • pacatumque reget patriis virtutibus orbem. • At tibi prima, puer, nullo munuscula cultu • errantis hederas passim cum baccare tellus • mixtaque ridenti colocasia fundet acantho. | Μούσες της Σικελίας, τραγουδήστε ένα μικρό τραγούδι • Η χαρά όλων των ανδρών δεν βρίσκεται στα δέντρα • και στους ταπεινούς θάμνους. Αν είναι να τραγουδήσουμε για δάση, ας είναι δάση άξια για ύπατο. • Τώρα έφτασε η τελευταία εποχή της προφητείας της Κυμαίας • Ο μεγάλος κύκλος των περιόδων γεννιέται ξανά. • Τώρα γυρνάει ο αστερισμός της Παρθένου, επιστρέφει η βασιλεία του Κρόνου • Αλλά να είσαι, στη γέννηση εκείνου του αγοριού • κατά τον οποίο η σιδερένια φυλή θα αρχίσει να τελειώνει • και η χρυσή να εμφανίζεται σε όλο τον κόσμο • καλοπροαίρετη, Εἰλείθυια· ο Απόλλωνάς σου κυβερνά. • Και στο κυβερνείο, στο δικό σου, ω Πόλλιο, αυτη • η ένδοξη εποχή θα μπει, και οι μεγάλοι μήνες ξεκινούν την πορεία τους. • Υπό την βασιλεία σου ό,τι ίχνη της ενοχής μας μένουν, • θα εξαφανιστούν και θα ελευθερώσουν τη γη από την ανησυχία. • Θα μεγαλώσει στη ζωή των θεών • και θα δει θεούς και ήρωες ανακατεμένους • και θα τον δουν κι εκείνοι και θα κυβερνήσει τον κόσμο • που ειρήνευσαν οι αρετές του πατέρα του. • Και σε σένα, ω αγόρι, η γη ακαλλιέργητη θα προσφέρει • παιδικά παιχνίδια, πλοκάμια του κισσού που περιπλανιούνται και βάκκαρη • και κολοκασία ανάμικτη με την γελώσα άκανθα. |
Βιργίλιος, Εκλογαί, IV, 1-20
Βέβαια, δεν παύει να είναι επίκληση για την ενανθρώπιση του Απόλλωνα και τη σωτηρία των ανθρώπων από το θεό του φωτός, αλλά τουλάχιστον είναι αντάξιο των υποσχέσεων για εντυπωσιακά χωρία. Αυτό είναι όντως εντυπωσιακό. Διαφαίνεται σαφώς η πεποίθηση των Αρχαίων Ρωμαίων πως ο Απόλλωνας (και κατ’επέκταση ο Sol Invictus) θα τους έσωζε.
Βέβαια υπάρχει και η πεζή εξήγηση: ότι η ωδή αυτή (και η επόμενη) αναφέρεται άμεσα στον Οκταβιανό Αύγουστο και στη “χρυσή εποχή” που εγκαινίασε με την Pax Augusta. Άλλωστε και ο Βιργίλιος και ο Οράτιος ήταν σύγχρονοι του Αυγούστου.
Ιδιαίτερα ενδιαφέρον ανάγνωσμα είναι αυτή η υποενότητα της Wikipedia, που αναφέρει περισσότερες λεπτομέρειες για τη λατρεία του αυτοκράτορα στην αρχαία Ρώμη.
Ο συγγραφέας κάνει και μια εκτενή αναφορά στο ότι ο Μ. Κωνσταντίνος και γενικότερα η χριστιανική γραμματεία είχε θεωρήσει το ποίημα αυτό ως προφητικό, αλλά αυτό προφανώς δεν αφορά το κοινό-στόχο της αναδημοσίευσης.
Οράτιος, “Ωδαί”
Τελευταία και ελάχιστα σχολιασμένη αφήνει ο συγγραφέας μια ωδή του Οράτιου, στην οποία μπορεί με αρκετό ζόρισμα να φανεί μεσσιανική, αν και είναι πολύ τραβηγμένη σαν ερμηνεία. Η ίδια η ωδή είναι σχετικά αδιάφορη και ερμηνεύσιμη όπως και η προηγούμεη.
|
quem vocet divum populus ruentis imperi rebus? prece qua fatigent virgines sanctae minus audientem carmina Vestam? cui dabit partis scelus expiandi |
Ποιους θεούς θα επικαλεστεί ο λαός όταν η Αυτοκρατορία καταρρεύσει; Με τι προσευχές θα κουράσουν οι παρθένες την αδιάφορη Εστία; Ποιον θα ορίσει ο Δίας |
Οράτιος, Ωδές, Ωδή ΙΙ, 25-32
(βάσει της αγγλικής μετάφρασης του A. S. Kline)
On the way to Ithaca 
Τα σχόλιά σας είναι ευπρόσδεκτα / Your comments are welcome