Αφήνουμε στην άκρη τώρα την Άπω Ανατολή και πλησιάζουμε στα καθ’ημάς. Σειρά έχει ο Ζωροαστρισμός, μια θρησκεία που είναι βέβαιο πως θα έχει πολύ ψωμί. Ως θρησκεία είναι παλαιότερη του Χριστιανισμού, γεννήθηκε και επικράτησε στην ευρύτερη γεωγραφική περιοχή της Μέσης Ανατολής και ομολογουμένως επηρέασε όλες τις μεγάλες θρησκείες εκεί, συμπεριλαμβανομένου και του Χριστιανισμού, μέινστρημ και γνωστικιστικού, του Ιουδαϊσμού, του Ισλαμισμού κ.λπ.
Βέβαια, εκεί που ένας αρχαιολόγος βλέπει ενδεχομένως πολιτισμική αλληλεπίδραση, ο θεολόγος βλέπει μεσσιανική προσμονή και προτύπωση (αν όχι προφητεία). Εύλογο και επίσης μη επιλύσιμο, ειδικά στην περίπτωση του Ζωροαστρισμού.
Ο Ζωροαστρισμός είναι μια μανιχαϊστική θρησκεία με δύο αντιμαχόμενες θεότητες του Καλού (Ahura Mazda/Ohrmazd/Ωρομάσδης) και του Κακού (Angra Mainyu/Ahriman/Αριμάν) και με ιδιαίτερη εσχατολογική μυθολογία που θυμίζει έντονα τη χριστιανική εσχατολογία. Συγκεκριμένα έχουμε έναν καλό θεό που φτιάχνει ένα καλό σύμπαν, το οποίο όμως διαφθείρεται από το κακό, αλλά στο τέλος θα έρθει ένας σωτήρας για να επαναφέρει τον κόσμο στην αρχική του κατάσταση. Σε αυτόν τον σωτήρα επικεντρώνεται η απολογητική απόπειρα του Φιλιππίδη και εύλογα καθώς οι παραλληλισμοί βγάζουν μάτι.
Υπάρχει ένα σημαντικό πρόβλημα όμως: η εσχατολογία του Ζωροαστρισμού εντοπίζεται κυρίως σε κείμενα που είναι γνωστό ότι ήλθαν στην τελευταία τους μορφή κατά τον 9ο αιώνα μ.Χ..
Πηγή: Wikipedia (κλικ για μεγέθυνση)
| Η προσδοκία του Saoshyant βρίσκεται στις Gathas της Avesta , σε στενότατη συνάρτηση προς την έκβαση του τελικού αγώνα μεταξύ του Δικαίου και της Αλήθειας [Asa] αφ’ ενός, και του Κακού, της Αδικίας, του Ψεύδους [Drui ή Drug] αφ’ ετέρου, μετά την οποία θα προκύψει η δυνατότητα της ίδρυσης της αιώνιας βασιλείας [xsadra]. |
Παρά το γεγονός ότι στο πλαϊνό απόσπασμα ο Φιλιππίδης ή καλύτερα, οι πηγές του επικαλούνται ως πηγή τις Gathas της Αβέστα, το αρχαίο ιερό κείμενο του Ζωροαστρισμού, για ένα μακροσκελέστατο κείμενο για τον ζωροαστρικό αποκαλυπτισμό (θα πρέπει να το διαβάσετε στο αρχείο) οι μόνες αναφορές στον εσχατολογικό αυτό σωτήρα (που εμφανίζεται ως Saoshyant ή Soshyant ή Astvat-ereta) είναι οι ακόλουθες. |
Τα κείμενα έχουν μεταφραστεί στα Ελληνικά από την Αγγλική μετάφραση του L. H. Mills (“Sacred Books of the East”, Αμερικανική Έκδοση, 1898, όπως εμφανίζονται στην ιστοσελίδα http://www.avesta.org/)
Στο βιβλίο “Yasna”
(λειτουργικά κείμενα και οι ύμνοι του Ζαρατούστρα)
Συνολικά τέσσερις αναφορές (12.7, 26.10, 48.12, 59.28) όπου γίνεται επίκληση στην πίστη στον Saoshyant. Δεν μεταφέρω τα χωρία διότι το μόνο που αναφέρεται εδώ είναι ότι ο Saoshyant είναι νικητής/νικηφόρος.
Στο βιβλίο “Khorda Avesta”
(Το βιβλίο των κοινών προσευχών)
| 11§4 .17 |
[Προσφέρουμε θυσία…] …στους φίλους των εαυτών μας, τους Saoshyant, το δίποδο μέρος της αγίας δημιουργίας… |
Η λέξη εδώ χρησιμοποιείται στον πληθυντικό για να δηλώσει τους βοηθούς του Saoshyant στο έργο του.
| 13§9 .37-8 |
Λατρεύουμε τους Fravashi [=προστάτες-άγγελοι] […] Εκεί καταστρέφετε τη νικητήρια δύναμη της φυλής Danus του Τουράν· με σας οι αρχηγοί έχουν μεγάλη ευφυΐα και είναι επιτυχείς· αυτοί, οι γενναίοι ήρωες, οι γενναίοι Saoshyant, οι γενναίοι κατακτητές των απογόνων των αρχηγών των μυρίων της φυλής Danus που πληγώνουν με πέτρες. |
| 13§22 .74 |
Λατρεύουμε την αντίληψη· λατρεύουμε την ευφυΐα· λατρεύουμε τη συνείδηση· λατρεύουμε εκείνους που ανήκουν στους Syoshyant· τα ήμερα ζώα· τα άγρια ζώα· τα ζώα που ζουν στο νερό· τα ζώα που ζουν κάτω από το έδαφος· εκείνα που πετάνε· εκείνα που τρέχουν· εκείνα που βοσκούν. Λατρεύουμε τους Fravashi τους. |
Γενική χρήση της λέξης ως “σωτήρας” χωρίς εσχατολογική αναφορά.
| 13§28 .128-9 |
[…] Λατρεύουμε τον Fravashi του αγίου ASTVAT-ERETA. [=εκείνου που κάνει τα υλικά όντα να ανυψώνονται] Και το όνομά του θα είναι ο νικηφόρος SAOSHYANT [=ο Φιλάνθρωπος], επειδή θα ευνοήσει όλο τον υλικό κόσμο· θα είναι ο ASTVAT-ERETA, επειδή όπως ένα υλικό πλάσμα και ένα ζωντανό πλάσμα θα σταθεί ενάντια στην καταστροφή των υλικών πλασμάτων για να αντισταθεί στο Druj [=Ψέμα] της δίποδης φυλής, για να αντισταθεί στο κακό που κάνουν οι πιστοί. |
Η πρώτη εσχατολογική αναφορά στον Saoshyant (αν και δεν είναι σαφές από το κείμενο, αν δεν γνωρίζεις ήδη την εσχατολογική μυθολογία του Ζωροαστρισμού (παρόμοιες αναφορές στο 110 και 117).
| 13§30 .145 |
Λατρεύουμε όλους τους καλούς, τρομερούς, φιλάνθρωπους Fravashi των πιστών, από τον Gaya Mareta Gayomard μέχρι τον νικηφόρο Saoshyant. Είθε οι Fravashi των πιστών να έλθουν γρήγορα σε μας! Ας μας προστρέξουν! |
Απλή αναφορά, αν και δείχνει πως ο Saoshyant δεν είναι παντοδύναμος, αφού χρειάζεται προστάτες-αγγέλους.
| 17§1 .2 |
Η κόρη του Ahura Mazda, η αδελφή των Amesha-Spenta [=αθάνατος της ευμερίας], που προικίζουν όλους τους Saoshyant με τη ζωοφόρο ευφυΐα· επίσης με τη θέλησή της φέρνει ουράνια σοφία και βοηθά εκείνον που την επικαλείται από κοντά και εκείνον που την επικαλείται από μακριά και τη λατρεύει με αφιερώσεις σπονδών. |
Γενική χρήση της λέξης ως “σωτήρας” για να υποδηλώσει τους βοηθούς και συμμάχους του Saoshyant.
| 19§15 .88-9 |
Προσφέρουμε θυσία στην τρομερή, βασιλική Δόξα, που έπλασε ο Mazda… Που θα μείνει γαντζωμένη στο νικηφόρο Saoshyant και τους βοηθούς του, όταν θα αποκαταστήσει τον κόσμο, ο οποίος (από εκείνη τη στιγμή) δεν θα γεράσει ποτέ, ούτε θα πεθάνει και δεν θα αποσυντίθεται, ούτε θα σαπίζει, πάντα θα ζει και πάντα θα ακμάζει και θα είναι εξουσιαστής της επιθυμίας του, όταν οι νεκροί θα αναστηθούν, όταν θα έρθει η ζωή και η αθανασία και ο κόσμος θα αποκατασταθεί βάσει της επιθυμίας του [Mazda]. |
Η πλέον περιγραφική αποκαλυπτική περιγραφή του Saoshyant με αρκετές, αλλά αδρές περιγραφές της επαναφοράς του κόσμου στην αρχική τελειότητα που τον έπλασε ο Ahura Mazda.
| 19§16 .88-9 |
Όταν ο Astvat-ereta βγει από τη λίμνη Kasava [Kasaoya], φίλος του Ahura Mazda, γιος της Vispa-taurvairi, κάτοχος της νικητήριας γνώσης. |
Μια λεπτομέρεια για τον Saoshyant: θα γεννηθεί από τη λίμνη Kasaoya, γιος μιας γυναίκας που εδώ αναφέρεται ως Vispa-taurvairi (=καταστροφέας των πάντων) επειδή ο γιος της θα καταστρέψει το κακό. Στο 142 αναφέρεται και ως “αγία παρθένα” (=eredat-fedhrî) και υποτίθεται πως συλλαμβάνει τους Saoshyant ενώ κάνει μπάνιο στη λίμνη και μπαίνει μέσα της το σπέρμα του Ζαρατούστρα, που έχει διατηρηθεί εκεί ζωντανό για 1500 χρόνια (δεν κατάφερα να εντοπίσω πάντως αυτό το σημείο της διήγησης).
Συνολικά εννιά αναφορές, πρακτικά μόνο μία χρήσιμα αποκαλυπτική· αρκετά ασαφής μεν, αλλά περιέχει τα σημεία-κλειδιά της νεκρανάστασης και της αποκατάστασης του κόσμου στο αρχικό σχέδιο της αγαθής θεότητας.
Στο βιβλίο “Visperad”
(προσθήκες στις τελετές)
| 2.5 | Και με αυτό το zaothra [=προσφορά] με αυτό το baresman [=τελετουργικό εργαλείο] επιθυμώ να πλησιάσω τον άνθρωπο που απαγγέλει αυτήν την τελετουργία με τον έπαινό μου, ο οποίος συντηρεί έτσι την καλή σκέψη και τον καλό λόγο και την καλή πράξη και την άφθονη Ευσέβεια, κι εκείνον ακόμη ο οποίος συντηρεί το mathra [=συλλογισμός, περισυλλογή] του Saoshyant, με του οποίου τις πράξεις οι οικισμοί προοδεύουν στην δικαιοσύνη. |
Πιθανώς αναφορά στον αποκαλυπτικό Saoshyant, καθώς η λέξη είναι στον ενικό.
| 3.5 | Ναι, σας καλούμε, όποιοι και αν είστε, αρκεί να είστε άρχοντες των ακολούθων του Mazda· και καλούμε τους Αθανάτους της Ευημερίας και τους ευσεβείς Saoshyant [=προφήτες προς όφελός μας], τους πιο ορθούς και αληθείς στο λόγο, τους πιο ένθερμους, τους πιο ένδοξους στην σκέψη, τους μέγιστους, τους ισχυρούς […] |
Απλή αναφορά σε μια επίκληση με την έννοια του “προφήτη”.
| 5.1 | Έρχομαι σε Σας, ω Αθάνατοι της Ευημερίας! Ως εξυμνών ιερέας, ως επικαλεστής, ως αποστηθητής, απαγγέλοντας [την τελετή Σας] και ως ψάλτης για τη θυσία και τoν φόρο τιμής Σας, για τον εξευμενισμό Σας, για τη δόξα Σας· [ναι, για τη δική Σας] ω Αθάνατοι της Ευημερίας και για την προετοιμασία μας, [ω άγιοι Saoshyant] και για την έγκαιρη προσεύχη σας για ευλογία και τον καθαγιασμό σας και το νικηφόρο πάταγμα των εχθρών μας, αγαθό (καθώς είναι) για τις ψυχές μας, των δικών μας, των Saoshyant, (με εσάς) αγίων. |
Αναφορά στους Saoshyant, αλλά με την έννοια του “καλού ανθρώπου”, “αγίου”.
| 11.13(4) | Και κάνουμε γνωστούς αυτούς τους εορτασμούς ως ευνοϊκούς για αυτό το σπίτι, για την ευημερία αυτού του σπιτιού, όπως αρμόζει για αυτό το σπίτι, λόγω της αύξηση αυτής της οικογένειας καθώς ξεπερνά τους περιορισμούς που την περιορίζουν και καθώς ξεπερνά την κακία που μπορεί να βλάψει αυτό το σπίτι, για να ευλογήσει τα κοπάδια του και τους βοσκούς του, γεννημένους και αγέννητους, για τους αγίους αυτού του σπιτιού όπως ήταν παλιά και στέκει ίδιο και σήμερα και που και εμείς σήμερα ανήκουμε στους Saoshyant των επαρχιών [και είμαστε κι εμείς Saoshyant για τους αγίους που κάνουν καλές πράξεις και για τις αγίες που κάνουν καλές πράξεις και για τους αγίους που κάνουν πράξεις κρυφά καλές και για τις αγίες επίσης και για τους αγίους που κάνουν απανωτά καλές πράξεις και για τις αγίες επίσης]. |
Διπλή αναφορά στους Saoshyant σε αυτή την ευχή, αλλά με την έννοια του “καλού ανθρώπου”.Άλλη μια αναφορά στο 11.20 απλά αναφέρει ότι οι Saoshyant είναι “άγιοι”.
| 22.1 | Έχοντας ολοκληρώσει αυτόν τον ψαλμό και ο οποίος είναι για τους Αθανάτους της Ευημερίας και τους αγίους Saoshyant [που είναι οι προφήτες που θα μας υπηρετήσουν] και μέσω αυτών των τελετουργικών πράξεων, που είναι (από όλες) οι καλύτερες, επιθυμούμε να εκφράσουμε την επίκλησή μας για την Kine [=Πλάση, Ενότητα στην οποία ανήκουν και οι άνθρωποι]. Είναι ο ψαλμός που ο άγιος έχει αναγνωρίσει ως καλό και ευνοϊκό για ευλογημένα δώρα και τον οποίο ο αμαρτωλός δεν γνωρίζει. Πότε ας μην φτάσουμε στην ατυχία ο αμαρτωλός να μας ξεπεράσει στην ψαλμωδία, ούτε στο σχεδιασμό, ούτε στα λόγια, ούτε στις τελετές, ούτε στις προσφορές, όταν μας πλησιάζει (για κακό). |
Και πάλι, απλή αναφορά στους Saoshyant σε επίκληση με την έννοια “προφήτης”.
Συνολικά επτά αναφορές, εκ των οποίων οι 4 σημαίνουν απλά “καλός άνθρωπος”, οι 2 χρησιμοποιούν με νέο τρόπο τη λέξη ως “προφήτης” και μόνο μία μάλλον είναι αναφορά στον αποκαλυπτικό Saoshyant.
Στο βιβλίο “Vendidad”
(“Νόμοι κατά Δαιμόνων”
συλλογή μύθων, προσευχών και τελετών)
| 19§Ιa.5 |
Έτσι απάντησε ο Ζαρατούστρα στον Angra Mainyu: “Ο κακοποιέ, Angra Mainyu! Θα πατάξω τη δημιουργία των Daeva· [1] θα πατάξω την ακαθαρσία, πλάσμα των Daeva· θα πατάξω τον Pairika Knathaiti [2] μέχρι ο νικητής Saoshyant να επιστρέψει στη ζωή [3] από τη λίμνη Kasava, από την περιοχή της ανατολής, από τις περιοχές της αυγής.”
[1] Κακοποιά πνεύματα
[2] Προσωποποίηση της ειδωλολατρίας [3] μεταφορικά, δεδομένου πως η ειδωλολατρία είναι ο θάνατος της ψυχής |
Μονάχα μία αναφορά που προσθέτει μερικές επιπλέον μυθολογικές πληροφορίες για τον αποκαλυπτικό χαρακτήρα του Saoshyant.
Όσο τις είδατε εσείς τις λεπτομέρειες που παρατίθενται για την αποκαλυπτική ανακαίνιση του κόσμου και τη νίκη του Ahura Mazda, άλλο τόσο τις είδα κι εγώ.
Εκτός ότι ανακαλύψαμε την πολλαπλή χρήση της λέξης “Saoshyant”, το μόνο που βρήκαμε ουσιαστικά χρήσιμο είναι στο Khorda Avesta, 19§15.88-89, όπου μας παρουσιάζεται ένας μετα-αποκαλυπτικός κόσμος παρόμοιος με τον χριστιανικό. Ομολογουμένως πολύ ενδιαφέρον. Αυτό το κομμάτι σίγουρα κολλάει στο έργο που εξετάζουμε.
Και οι υπόλοιπες λεπτομέρειες που αναφέρονται; Απλή περίπτωση λανθασμένης απόδοσης. Τέτοιες πολύχρωμες λεπτομέρειες περιέχονται σε Μεσαιωνικά Περσικά και Παχλαβικά κείμενα τα οποία γνωρίζουμε πως συντάχθηκαν κάποια στιγμή τον 9ο με 10ο αιώνα μετά Χριστόν, οπότε είναι άγνωστο πόσο συγκριτισμό με τις χριστιανικές δοξασίες μπορεί πράγματι να περιέχουν.
Εν πάσι περιπτώσει, φαίνεται πως τα πολύχρωμα που περιέχει το κείμενο έχουν αντληθεί από το μεσαιωνικό έργο Bundahishn (=Δημιουργία) το οποίο πρέπει να ολοκληρώθηκε μετά το 1178 μ.Χ. και το “Zand-i Vohuman Yasht” (ZVY) (=Σχόλια για το Vohuman Yasn -κοινώς το έργο μπορεί και να το βρείτε και ως “Ζωροαστρική Αποκάλυψη”). Η μεταφορά είναι εν γένει ορθή, με τις συνήθεις μεταφραστικές επιλογές:
| Η εποχή προ της ελεύσεως του Saoshyant χαρακτηρίζεται ως κακή εποχή με παντοειδή δεινά με ολοένα προϊούσα επιδείνωση […] Θλίψη και πόνος και ερήμωση θα κυριαρχήσει στην γη. Όσο προσεγγίζει το τέλος του Κακού, τόσο αυτό θα γίνεται ισχυρότερο και βασανιστικότερο. |
Αυτό το απόσπασμα του Φιλιππίδη περιέχει μια αδρομερή μετάφραση υλικού από το Zand-i Vohuman Yasht 2.31-54 |
|
| Τότε θα γεννιόταν ο Saoshyant, ο ηγεμόνας του σύμπαντος, ο οποίος θα διαμόρφωνε την ανθρωπότητα εκ νέου, ώστε να μην παλιώνει ούτε να πεθαίνει, αλλά πάντοτε να ευημερεί […] Μετά την ανάσταση των νεκρών, οι άνθρωποι, όσοι θα εξακολουθούν να είναι προσηλωμένοι στην Αλήθεια και το Δίκαιο [Asa], δεν θα πεθαίνουν πλέον και η ανθρωπότητα θα διαμορφωθεί και πάλι εκ νέου. |
Αυτό το απόσπασμα περιέχει υλικό από το Zand-i Vohuman Yasht 3.13-63 |
|
| Σε ερώτηση του Ζωροάστρη προς τον Ύψιστο Θεό [Ahura Mazda], πως θα καταστεί δυνατή η ανάσταση των νεκρών, πως τουτέστι, θα ανασυγκροτηθεί ο νεκρός που έχει διαλυθεί στα στοιχεία του, ο Θεός υπενθυμίζει σ’ αυτόν ως απάντηση: πόσο πιο δύσκολο υπήρξε να δημιουργηθούν τα πλάσματα εκ του μηδενός από του να εγερθούν πάλι σε νέα ζωή μετά τον θάνατό τους! |
Το κομμάτι αυτό που κάνει ιδιαίτερη εντύπωση στον Φιλιππίδη προέρχεται από το Bundahishn 30.4-6 |
|
| Πρώτοι θα αναστηθούν οι πρωτόπλαστοι [Gayomart] και έπειτα όλοι οι άλλοι• μετά από αυτό όλοι θα εμφανιστούν προ της τελικής Κρίσης […] Ο κόσμος θα ζει χωρίς θάνατο αιώνια, η γη θα είναι χωρίς ακαθαρσία, βουνά και φαράγγια θα ισοπεδωθούν. |
Αυτό το απόσπασμα περιέχει υλικό από το Bundahishn 30.7-33 |
Μετά την σωστή σε γενικές γραμμές περίληψη του ζωροαστρικού αποκαλυπτισμού από τον Φιλιππίδη ακολουθούν οι παρακάτω δύο παράγραφοι, όπου περιλαμβάνεται μια “συναρπαστικη” περικοπή.
|
Και χαρακτήρισε μεν ο Ζωροάστρης τον εαυτό του ως την εκπλήρωση της προσδοκίας αυτής, η δε μαζδαϊκή θεολογία δημιούργησε μύθους για την θεϊκή προέλευσή του, την υπερφυσική γέννησή του και παγκόσμια επικράτησή του, σε αυτά όμως όλα έθεσε τέρμα ο θάνατος, χωρίς καμμία περαιτέρω συνέχεια ή συνέπεια του έργου του, το οποίο χάθηκε μαζί μ’ αυτόν. Αλλά στο κείμενο των παραδόσεων αυτών προβάλλει ανάγλυφη η θεανθρώπινη προσδοκία του ιρανικού λαού μαζί με όλα τα αρμόζοντα σ’ αυτήν χαρακτηριστικά ως προς την θεότητα και το έργο του Προσδοκώμενου. Κάποια μάλιστα περικοπή αυτού του κειμένου προέλεγε ως επικείμενη την γέννηση βασιλέως, ο οποίος θα θεμελίωνε την από τον Ζωροάστρη εγκαινιασθείσα τάξη και θα επανέφερε στην γη την νοσταλγούμενη παραδείσια κατάσταση. Ιδού η καταπληκτική αυτή περικοπή: “Κατά την εποχή αυτή θα φανεί ένας βασιλέας, ο οποίος θα αποκαταστήσει πάλι τον αγαθό Νόμο. Θα είναι ο αγωνιστής για τον νόμο του Ζωροάστρη, ο Υπέρμαχος της Αλήθειας, και θα επανεγκαινιάσει την τάξη των πραγμάτων. Μακάριο το δένδρο, το οποίο αφήνει ο Θεός να φέρει τέτοιο καρπό . Από το άσπιλο αυτό διαμάντι, από το καθαρό αυτό Παιδί, θα προέλθει μεγάλη ανάβλεψη πάνω στη γη και μέχρι τον ουρανό. Ο παράδεισος θα αμείβει αυτούς που τον ακολουθούν [τον Προσδοκώμενο], οι εχθροί θα γκρεμίζονται στην κόλαση. Ω! να μπορούσα να ζω μέχρι την μακάρια αυτή ημέρα. Σ’ Αυτόν θα προσέφερα τα αγαθά μου και την ψυχή μου ως θυσία” . Πιο κάτω δε στο ίδιο κείμενο Αυτός ο Προσδοκώμενος ονομάζεται “δίκαιος βασιλέας”. |
Έκανα μια αναζήτηση στο Google συνολικά στη σελίδα που περιέχει όλα τα ιερά κείμενα του Ζωροαστρισμού με λέξεις-κλειδιά “king, law, tree, fruit, diamond/perl, child” και δεν κατάφερα σημείο που να περιέχει αυτές τις λέξεις και να ανταποκρίνεται στο κείμενο που μεταφέρει ο Φιλιππίδης. Ευτυχώς ο συντάκτης έχει αφήσει ανέπαφη την πηγή. Το απόσπασμα προέρχεται από το βιβλίο “Die ausserbiblische Erlösererwartung” του Alfred Jeremias (σελ. 140). Ομολογουμένως η γνώση μου της Γερμανικής είναι εξαιρετικά περιορισμένη, αλλά δεν βλέπω ούτε ο Jeremias να κάνει αναφορά σε συγκεκριμένο σημείο στις ζωροαστρικές γραφές ή να δίνει παραπομπή. Οπότε θα πρέπει να χαρακτηρίσω το χωρίο αυτό ως αστήρικτο. |
Συνεχίζουμε και φτάνουμε προς το τέλος της ενότητας για το Ζωροαστρισμό.
| Χαρακτηριστικό είναι, ότι, λίγο προ της εμφανίσεως του Χριστιανισμού, κατά την εποχή του θρησκευτικού συγκρητισμού, οι Πέρσες συγχώνευσαν όλα τα στοιχεία της θεανθρώπινης προσδοκίας τους στον θεό του φωτός Μίθρα. Αυτόν, όπως είδαμε πιο πάνω, τον περινόησαν ως τον Προσδοκώμενο Saoshyant [αυτός που θα σώσει, σωτήρα], ως μεσίτη μεταξύ του θεού Ahura Mazda και των ανθρώπων, ο οποίος είναι θεός εκ θεού, δημιουργός και λυτρωτής, θα γεννιόταν από Παρθένα και θα εμφανιζόταν ως θεάνθρωπος εξ ανατολών, για να λυτρώσει τον κόσμο από την φθορά και τον θάνατο. |
Αυτό το κομμάτι είναι αρκετά παράδοξο. Αν και ο Μίθρας υπάρχει στην Avesta, ως yazata (=ον άξιο λατρείας), εκεί εμφανίζεται κυρίως ως θεότητα των οικόσιτων ζώων, των λιβαδιών και των επαρχιών και όχι ως μορφή με σωτηριολογικό περιεχόμενο. |
Η γέννηση του Μίθρα από την πέτρα, από το ρωμαϊκό Μιθραίο στο Victorinus, Aquincum (Πηγή: Wikipedia)
Όντως μεταγενέστερα, μέσω συγκριτισμού, η λατρεία του Μίθρα αποκτά μεγαλύτερη σημασία, ταυτίζεται με τον Απόλλωνα ως θεός του ήλιου, αλλά εκεί πλέον δεν εντοπίζονται τα χαρακτηριστικά που του αποδίδει το κείμενο εδώ. π.χ. είναι πασίγνωστο πως στα Μιθραϊκά Μυστήρια ο Μίθρας γεννιέται ενήλικας από μια πέτρα και όχι από γυναίκα. Η μόνη αναφορά που βρίσκω για παρθενογένεση είναι στην γνωστή “ερευνήτρια” Murdock (μια πλήρως απαξιωμένη φιγούρα που σχετίζεται με το φιάσκο του Zeitgeist). Επίσης δεν γνωρίζω από πού προκύπτουν και τα υπόλοιπα που αναφέρονται, ελλείψει υποσημειώσεων, αλλά δεν τα βρίσκω σε μέινστρημ αναγνώσματα για το Μίθρα.
Συνεχίζοντας να διαβάζω το κείμενο του Φιλιππίδη είμαι αρκετά πεπεισμένος πως διαβάζει ο ίδιος ή χρησιμοποιεί πηγές που που χρησιμοποιούν την αγγλική μετάφραση του West, το οποίο καθιστά ακόμη πιο παράδοξο το γεγονός ότι επιλέγει να παρουσιάσει παράξενα το ακόλουθο σημείο:
|
Όταν θα ερχόταν το πλήρωμα του χρόνου, θα γεννιόταν αυτός από παρθένα. Την γέννησή του θα ανάγγελλε η εμφάνιση αστέρα, ο οποίος διακρινόμενος από τους υπόλοιπους, θα ήταν “ο αστέρας του” [= του προσδοκώμενου Σωτήρα] [29].
[29] Πρβλ. Ματθ. 2, 2
|
Αυτό είναι ένα χτυπητό σημείο που προβάλει ο συγγραφέας στην αρχή-αρχή για να τονίσει τις ομοιότητες του Saoshyant και του Χριστού. Όμως δεν προκύπτουν αβίαστα από το κείμενο. |
Η παρθενία προκύπτει από το όνομα της μητέρας των Saoshyant, “αγία παρθένα” (=eredat-fedhrî) και έχει μικρή ομοιότητα με τη σύλληψη του Ιησού, αφού εδώ η σύλληψη γίνεται κανονικά με σπέρμα, αλλά χωρίς σεξουαλική επαφή (όπως προαναφέρθηκε).
Το “αστέρι” δεν είναι παρόμοιο με το αστέρι της Βηθλεέμ όπως το θέλει η χριστιανική παράδοση, αλλά ένα τετριμμένο πεφταστέρι. Η ομοιότητα περιορίζεται στο ότι ο ερχομός του Saoshyant σηματοδοτείται με αστρονομικό/αστρολογικό φαινόμενο, όπως σχεδόν συνέβαινε με όλα τα σημαντικά γεγονότα σε όλο τον πλανήτη.
Zand-i Vohuman Yasht 3.15-18
Θα κλείσω σχολιάζοντας πως μου φαίνεται επίσης παράδοξο πως δεν αναφέρεται καθόλου πως στον Ζωροαστρισμό αποκαλυπτισμό, οι σωτήρες της ανθρωπότητας θα είναι ΤΡΕΙΣ. Αυτός που σχολιάζαμε μέχρι στιγμής, ο Saoshyant είναι ο τελευταίος. Προβλέπεται όμως πως από την ίδια γυναίκα θα γεννηθούν τρεις Saoshyant, ο καθένας με διαφορετική αρμοδιότητα:
- Ο Uxshyat-Ereta (ή Ushedar) θα επαναφέρει τον κόσμο στην ορθή λατρεία του Ahura Mazda και θα κυνηγήσει τους αιρετικούς
- Ο Uxshyat-Nemah (ή Ushedarmah) θα επαναφέρει τον κόσμο στην αρετή και θα νικήσει τις συγκεντρωμένες δυνάμεις του σκότους
- Ο Astvat-Ereta (ή Saoshyant) θα οργανώσει την τελική κρίση των ανθρώπων και την ανακαίνιση του κόσμου.
Λεπτομέρειες για τους τρεις Saoshyant μπορείτε να διαβάσετε στο βιβλίο Rivayat, κεφ.48 (A.V. Williams, “The Pahlavi Rivayat, Accompanying the Dadestan i Denig”, τόμος Β΄,σελ.79)
Όπως έλεγα, μου κάνει εντύπωση που ο Φιλιππίδης δεν αναφέρει τους τρεις Saoshyant, μιας και το τρία είναι αρκετά χτυπητό νούμερο στο χριστιανικό συμβολισμό. Επίσης χτυπητό είναι ότι ο Saoshyant έρχεται σε κοινωνία με το Θεό για 30 χρόνια, πριν ξεκινήσει τη δράση του. Επίσης (στο προηγούμενο χωρίο) αναφέρεται πως η κυριαρχία του ξεκινά στα 30 του χρόνια, άλλο ένα χτυπητό σημείο που παραλείπεται, ενώ θα ενίσχυε το κείμενο. Οπότε μάλλον πρέπει να υποθέσουμε πως ο συγγραφέας δεν είχε πρόσβαση σε αυτό το βιβλίο.
Πάντως, το σωστό, σωστό. Ο Ζωροαστρισμός είναι κατ’εξοχήν αποκαλυπτική και σωτηριολογική θρησκεία, οπότε μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τους σκοπούς του κειμένου, έστω κι αν υπάρχουν οι αντιρρήσεις που έχω ήδη αναφέρει στον πρόλογο της ανάλυσης αυτής.
On the way to Ithaca 
Τα σχόλιά σας είναι ευπρόσδεκτα / Your comments are welcome