Το κείμενο συνεχίζει με τον Βουδισμό και στερείται τελείως πηγών σε αυτή την ενότητα.
Ομοίως με την προηγούμενη περίπτωση του Ινδουισμού, η ενότητα για τον Μαχαγυάνα Βουδισμό ξεκινά με ένα μεγάλο κομμάτι (άνευ υποσημείωσης στο δακτυλογραφημένο κείμενο) που, ευτυχώς, παραπέμπει όμως εμμέσως σε πηγή.
| Στον Μαχαγυάνα Βουδισμό, που διαμορφώθηκε στις Β. Ινδίες κατά ουσιώδη παραλλαγή από τον αρχηγό Χιναγυάνα Βουδισμό, ο Βούδας δεν είναι πλέον το γνωστό ιστορικό πρόσωπο, αλλά θεωρείται ως η ενσάρκωση ενός αιώνιου ύψιστου. Όντος, απόλυτης τελειότητας και σοφίας. Το ουράνιο και αιώνιο αυτό Ον, το οποίο δήθεν ενανθρώπησε στον ιστορικό Βούδα, ονομάζεται Dhyani-Buddha [ουράνιος Βούδας] ή Amitabha [απροσμέτρητο φως] ή Amita-ayus [απροσμέτρητη ζωή]. |
Χαρακτηριστικό σημείο εδώ είναι η αναφορά στον “Dhyani-Buddha”. Μια σύντομη αναζήτηση στο ίντερνετ παράγει άφθονες αναφορές σε “Five Dhyani-Buddhas” αλλά όχι σε έναν “Dhyani-Buddha”. Μάλιστα το αντίστοιχο άρθρο της Wikipedia αποδίδει την εμφάνιση του όρου στον εθνολόγο Brian Houghton Hodgson του 19ου αιώνα και αναφέρει πως ο όρος δεν απαντάται σε πρωτεύουσες πηγές. |
Το ενδιαφέρον είναι ότι και ο ίδιος ο Hodgson κάνει επανειλημμένες αναφορές στο σχετικό βιβλίο του “Essays on the languages, literature, and religion of Nepál and Tibet” στους “5 Θεϊκούς Βούδες” και δεν μπορώ να βρω έστω κι αυτή την μία αναφορά στον “Dhyani-Buddha”.
Εν πάσι περιπτώσει, διαβάζω πως οι “5 Θεϊκοί Βούδες” είναι αναπαραστάσεις των 5 ιδιοτήτων του Βούδα. Τα ονόματά τους και οι ιδιότητές τους είναι αδρομερώς:
- Vairocana: Το σώμα ευδαιμονίας του Βούδα
- Akṣobhya: Η συνείδηση ως άποψη της πραγματικότητας
- Amitābha: (ή Amitāyus) Ο Βούδας του Απείρου Φωτός/ της κατανόησης
- Ratnasaṃbhava: Το αίσθημα σε σχέση με τη συνείδηση
- Amoghasiddhi: Ολοκλήρωση της βουδιστικής οδού και καταστροφή του φθόνου.
Ο Akṣobhya, θιβετιανή απεικόνιση του 13ου αι. Στο φόντο υπάρχουν πολλαπλές απεικονίσεις και των πέντε Dhyani Buddha. (Πηγή: Wikipedia)
Το παράδοξο είναι ότι από τους 5 Βούδες, όταν τοποθετούνται σταυρωτά, στο κέντρο μπαίνει ο πρώτος, ο Vairocana (“πρωτεύουσα θεότητα/μεσολαβητής” όπως αναφέρει το διάγραμμα της Wikipedia). Η επικέντρωση στον “Βούδα του Άπειρου Φωτός” μάλλον ήταν προτιμητέα λόγω ορολογίας, αλλά αμφίβολο κατά πόσο η επιλογή στέκει θεολογικά (ειδικά έχοντας υπ’όψιν αυτήν την ξένη για τα ευρωπαϊκά δεδομένα θεολογία). Πολύ θα ήθελα να ξέρω από πού αντλείται αυτή η σιγουριά περί της ύπαρξης ενός “Dhyani-Buddha”, αλλά για την ώρα δεν είμαι σε θέση να βρω την πηγή.
| Μετά την είσοδο, κατά τη διάρκεια της ζωής, του ιστορικού Βούδα στη Νιρβάνα [=”σβέση”], αυτός, όπως και όλοι οι κατά το πρότυπο αυτού εισερχόμενοι σ’ αυτή τη ζωή, θεωρούνται ως ανύπαρκτοι πλέον στην πραγματικότητα και νοούνται ως να μην υπήρξαν ποτέ πραγματικά. Αυτοί ήταν ακτινοβολίες μόνο του υψίστου Ενός, του Dhyani-Buddha. Από αυτά γίνεται φανερό, ότι οι φερόμενες δήθεν ενανθρωπήσεις του Dhyani-Buddha είναι στην πραγματικότητα ανύπαρκτες και φανταστικές, αφού και τα ιστορικά πρόσωπα, στα οποία δήθεν ενανθρώπησε αυτός, όχι μόνο σβήνουν με την είσοδό τους στη Νιρβάνα, αλλά και θεωρούνται ως να μην υπήρξαν στην πραγματικότητα ποτέ. |
Η αναφορά στην Νιρβάνα σ’αυτό το σημείο είναι παράδοξη εν μέρει γιατί κατ’αρχάς φαίνεται να μπλέκει το “θεωρούνται ως ανύπαρκτοι” με το “είναι ανύπαρκτοι” (το οποίο δεν ξέρει από πού προκύπτει, καθώς εγώ διαβάζω απλά για “σβέση” του εαυτού, του ατόμου, των επιθυμιών και όχι της ύπαρξης). Σημαντικό είναι να θυμόμαστε πως στον Μαχαγιάνα Βουδισμό η Νιρβάνα ταυτίζεται με την Σαμσάρα, τον καρμικό κύκλο θανάτου και αναγέννησης. Το επιχείρημα αυτό είναι αδύναμο, αλλά ούτως ή άλλως αδιάφορο γιατί το punchline είναι το ακόλουθο: |
Αμφιβάλλω ότι πολλοί Βουδιστές θα συμφωνούσαν με αυτό το συμπέρασμα. Ας προχωρήσουμε.
|
Κατά τα πηγαία κείμενα του ινδικού Βουδισμού, ήδη ο Βούδας Gotama, ο ιστορικός Βούδας, απέκρουσε επανειλημμένως και κατηγορηματικώς ισχυρισμούς οπαδών του, ότι η διδασκαλία του είναι ανυπέρβλητη και ότι, συνεπώς, δεν πρόκειται να υπάρξει στο μέλλον ανώτερη διδασκαλία κάποιου άλλου. Αντίθετα ο Βούδας, ο οποίος, ως γνωστό έδρασε τον Ε’ αι. π.Χ., προείπε τα εξής: “μετά 500 έτη θα χρεωκοπήσει η διδασκαλία μου” [24]
[24] Cullavaga X., 1 του Βου. Κανόνος, στο: όνος, στο: Germann Olbenberg, Buddha, sein Leben, seine Lehre, seine Gemeinde, Stuttgart – Berlin 1903, σ.187.
|
Χοντρή προφητεία και ευτυχώς εδώ έχουμε αναφορά σε αρχική πηγή. Η αναφορά είναι πάνω-κάτω σωστή, με εξαίρεση το ότι έχει αφαιρεθεί από τα συμφραζόμενα και έχει δεχθεί και μια μεταφραστική φιοριτούρα. Λέει ο Βούδας σε ένα μαθητή του σχετικά με το νεοσύστατο τάγμα γυναικών μοναχών: |
Cullavagga, 10η Khandhaka, κεφ.1, στ.6
από την αγγλική μετάφραση των
T.W. Rhys Davids και Hermann Oldenberg (1885)
Το πρόβλημα είναι διπλό. Πρώτα ο Βούδας μιλά για αλλοίωση της διδασκαλίας του και όχι “χρεοκοπία” (εξαιρετικά φορτισμένος όρος). Δεύτερο, η σύγχρονη βουδιστική άποψη για το στίχο είναι ότι μάλλον πρόκειται για προσθήκη, λόγω του δεν εμφανίζεται πουθενά αλλού στα βουδιστικά κείμενα, ενώ όσες φορές γίνεται αναφορά στην παρακμή της διδασκαλίας του Βούδα σε διαστήματα των 500 ετών, αυτή δεν είναι από τον ίδιο το Βούδα.
Επίσης να πω πως ο Βούδας εδώ μιλάει για γενική αρχή. Αλλά δεν φαντάζομαι να αρχίσει κανείς να αναθεωρεί και τα γυναικεία μοναστήρια στο Χριστιανισμό, ε;
Ένα μεγάλο τμήμα της ενότητας για το Βουδισμό αναλώνεται και στη μορφή του Maitreya. Αυτό δεν είναι παράδοξο μιας και ο Maitreya εμφανίζεται στον Μαχαγιάνα Βουδισμό ως ένα είδος μεσσία. Για παράδειγμα στη Digha Nikaya διαβάζουμε:
Με την υπερ-γνώση του θα γνωρίζει τέλεια και θα διακηρύττει αυτό το σύμπαν, με τα ντέβα και τα μάρα και τα βράχμα και τους ασκητές και τους βραχμίν, και σε αυτή τη γενιά με τους πρίγκηπες και τους ανθρώπους, όπως κάνω κι εγώ τώρα. Θα διδάξει το Dharma, υπέροχα στην αρχή, υπέροχα στη μέση, και κατά γράμμα και κατά νόημα, και θα διακηρύξει, όπως κάνω κι εγώ τώρα, την άγια ζωή με την πληρότητα και την αγνότητά της. Θα ακολουθείται από μια συντροφία χιλίων μοναχών, όπως κι εγώ ακολουθούμαι από εκατοντάδες.
Έπειτα ο Βασιλιάς Sankha θα ξαναχτίσει το παλάτι που είχε χτίσει κάποτε ο Βασιλιάς Maha-Panada και έχοντας ζήσει εκεί, θα το παραδώσει στους ασκητές και στους βραχμίν, στους ζητιάνους, στους οδοιπόρους, στους άπορους. Έπειτα θα ξυρίσει τα μαλλιά και τα γένια του, θα φορέσει κίτρινο μανδύα και θα εγκαταλείψει τη σπιτική ζωή και θα γίνει άστεγος υπό τον υπέρτατο Βούδα Metteya.
Sutta Pitaka, Digha Nikaya 26:
Cakkavattisihanada Sutta 25-26
Αυτό το σημείο είναι αδιαμφισβήτητα μεσσιανική προσμονή, οπότε μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εφαπτομενικό σημείο συνάφειας μεταξύ Χριστιανισμού και Βουδισμού (και όχι μόνο). Φυσικά όλες οι λεπτομέρειες διαφέρουν. Π.χ. παρόλο που ο Maitreya ως bodhisattva δεν είναι απαραίτητα θεϊκό ή καν υπερφυσικό ον (“bodhisattva” σημαίνει απλά “φωτισμένο ον”), αναμένεται σε μια περίοδο μεγάλης μακροζωίας για τους ανθρώπους, την περίοδο εκείνη θα έχει ξεχαστεί τελείως η βουδιστική οδός κ.λπ. Αλλά αυτό είναι αδιάφορο, αφού μιλάμε για την γενικότατη μεσσιανική ιδέα.
Διόλου παράδοξο δεν είναι και το γεγονός ότι και οι Μουσουλμάνοι έχουν προσπαθήσει να οικειοποιηθούν τον Maitreya.
Για το Θιβετιανό Βουδισμό δεν έχω να κάνω σχόλιο καθώς δεν υπάρχει κάποια ιδιαίτερη αναφορά, πέρα από την ξερή δήλωση ενός Γερμανού θεολόγου, του Alfred Jeremias, που λέει πως “Όσες φορές Θιβετιανός γίνεται χριστιανός βλέπει την παλαιά αυτή προσδοκία λυτρωτή να έχει εκπληρωθεί στον Χριστό”. Ούτε παράδοξος ως ισχυρισμός, αλλά ούτε και στοιχείο άξιο ανάλυσης.
Σημαντικό είναι να σημειωθεί πως δεν γίνεται αναφορά στον αρχαιότερο κλάδο του Βουδισμού, τον Θεραβάδα Βουδισμό. Δεν ξέρω γιατί, αλλά ίσως επειδή στον Θεραβάδα Βουδισμό οι Βούδες, όπως ο Maitreya, γεννιούνται ως απλοί αφώτιστοι άνθρωποι και δεν κυβερνούν κάποιον επίγειο παράδεισο, αλλά απλά κατακτούν τη φώτιση και περνούν στη Νιρβάνα όταν έρθει η ώρα τους· οπότε δεν ενισχύεται η θέση του κειμένου.
On the way to Ithaca 
Τα σχόλιά σας είναι ευπρόσδεκτα / Your comments are welcome