[ScS] Το αλφαβητάρι του Επιστημονισμού

Το παρακάτω άρθρο είναι μια πρακτική συνεργασία του Massimo Pigliucci και του John Shook, του νέου ιστολογίου Scientia Salon και αποτελεί ταυτόχρονα μια εισαγωγή στο ζήτημα του επιστημονισμού και διασαφήνιση διαφόρων επιστημονιστικών πεποιθήσεων, πολλές από τις οποίες ταλανίζουν έντονα και την αθεϊστική κοινότητα.

Τα άρθρα του Scientia Salon καλύπτονται από την άδεια Creative Commons, Attribution-NonCommercial 3.0 Unported, ενώ η μετάφραση καλύπτεται από την γενική άδεια του ιστολογίου μου, που είναι συμβατή με αυτή.

Ο Massimo Pigliucci είναι βιολόγος και φιλόσοφος στο Πανεπιστήμιο Σίτυ της Νέας Υόρκης, με ενδιαφέρον στη φιλοσοφία της επιστήμης και την ψευδοεπιστήμη.

Ο John Shook είναι απόφοιτος Φιλοσοφίας από το Πανεπιστήμιο του Μπάφαλο και έχει χρηματίσει καθηγητής Φιλοσοφίας στο προαναφερθέν πανεπιστήμιο και στο Πανεπιστήμιο της πολιτείας της Οκλαχόμα, ενώ έχει συνεργαστεί με πληθώρα κοσμικιστικών και ουμανιστικών οργανώσεων, όπως το Center for Inquiry, η Αμερικανική Ανθρωπιστική Ένωση, το Ινστιτούτο Ανθρωπιστικών Σπουδών, το Ανθρωπιστικό Ινστιτούτο και την Ένωση Ανθρωπιστών Φιλοσόφων.

Staking positions
amongst the varieties of scientism
28.04.2014 © Massimo Pigliucci @ Scientia Salon

Ποτέ δεν κατάλαβα γιατί υπάρχει τόση σύγχυση γύρω από τον ορισμό του επιστημονισμού. Μόλις τον τσέκαρα το λεξικό μου και είναι σαφέστατος: “Υπερβολική πίστη στη δύναμη της επιστημονικής γνώσης και επιστημονικών τεχνικών”. Φυσικά, σε τέτοιες συζητήσεις ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες. Πότε αυτή η πίστη στη δύναμη της επιστήμης και των τεχνικών της γίνεται “υπερβολική”; Τι περιλαμβάνει η επιστημονική προσέγγιση ή κοσμοθεωρία; (Προσοχή: Αν νομίζεται πως οι ερωτήσεις αυτές στερούνται νοήματος επειδή εξυπακούεται πως δεν υπάρχουν όρια στη δύναμη της επιστήμης, τότε σίγουρα ο συλλογισμός σας είναι επιστημονιστικός).

Όπως θα θυμούνται οι αναγνώστες μας, ο John Shook πρόσφατα μας έδωσε ένα χρήσιμο “αλφαβηταρι” του επιστημονισμού —πάνω στην ώρα κιόλας, επειδή σύντομα διοργανώνω ένα εργαστήρι για το ζήτημα στο Κέντρο Αποφοίτων του Πανεπιστημίου Σίτυ της Νέας Υόρκης, από το οποίο ίσως προκύψει και ένα βιβλίο στο μέλλον. Ακολούθως θα μεταφέρω το αλφαβητάρι του John (σε αλφαβητική σειρά, προφανώς) και θα σχολιάσω εν συντομία το κάθε σημείο. Ελπίζω στο τέλος να φτάσουμε σε μια σαφέστερη και ενδεχομένως συνεκτική άποψη περί επιστημονισμού — ή τουλάχιστον να δώσω τροφή για σκέψη για το όλο ζήτημα.

Α.	Υπάρχει κάτι ονόματι “επιστήμη” με τα δικά της χαρακτηριστικά γνωρίσματα που τη διακρίνουν από τις υπόλοιπες ανθρώπινες δραστηριότητες.
	Ναι, υπάρχει. Αν και είναι γεγονός πως με τη γενικότερη έννοια η επιστημονική σκέψη είναι συνέχεια της ανθρώπινης σκέψης (και πώς θα γινόταν διαφορετικά;), θα έπρεπε να είναι αδιαμφισβήτητο (αν και δεν είναι) πως αυτό το είδος έμφασης στα εμπειρικά δεδομένα, την κατασκευή θεωριών και τη σχέση μεταξύ των δύο είναι που καθιστά την επιστήμη ως “επαρκώς διακριτή”, ώστε να μπορούμε να μιλάμε με σαφήνεια για τη δραστηριότητα που γνωρίζουμε ως “επιστήμη” και να τη διακρίνουμε από, π.χ. την υδραυλική, την λογοτεχνική κριτική ή τα μαθηματικά.
Β.	Πολύ γνώση για ένα θέμα μπορεί να αποκτηθεί με την πρακτική μέθοδο “πειραματισμός-σφάλμα”, αλλά η επιστημονική γνώση για το θέμα είναι πιο χρήσιμη και αξιόπιστη.
	Και πάλι, ναι. Εκτός κι αν κάποιος θέλει να πει —κάπως αναχρονιστικά— πως ο Homo sapiens κάνει “επιστήμη” από την αρχή της εξελικτικής του ιστορίας, μπορούμε να διακρίνουμε με σαφήνεια την επιστήμη ως τη μεθοδολογία που μορφοποιήθηκε πλήρως περί τον 16ο αιώνα, με άτομα σαν τον Βάκωνα και τον Γαλιλαίο, αν και στοιχεία της μπορούν να εντοπιστούν και παλιότερα, ενδεχομένως στον Αριστοτέλη και τους Προσωκρατικούς.
Γ.	Αν υπάρχει κόσμος που πιστεύει πως κάτι είναι αληθινό, αλλά η επιστήμη δεν μπορεί να το επιβεβαιώσει, τότε οι άνθρωποι αυτοί δεν κατέχουν πραγματική γνώση.
	Κοντά, αλλά όχι ακριβώς. Θα έλεγα πως αν πιστεύεις κάτι που πάει ενάντια στην επιστημονική ομοφωνία (π.χ. πως η Γη είναι λίγων χιλιάδων ετών ή πως δεν συμβαίνει αλλαγή κλίματος κ.λπ.) τότε πιθανότατα θα χάσεις το επιστημικό στοίχημα. Αλλά η επιστημονική ομοφωνία έχει αποδειχθεί λανθασμένη στο παρελθόν, οπότε η παραπάνω πρόταση είναι σωστή προσεγγιστικά και πάντα θα πρέπει να έχουμε την ιστορία της επιστήμης κατά νου ως μάθημα.
Δ.	Υπάρχει μια σαφώς διακριτή “επιστημονική μέθοδος” που εμπεριέχει έναν σαφή πυρήνα ή βασικά βήματα, τα οποία χρησιμοποιούν όλες οι γνήσιες επιστήμες.
	Όχι. Οι φιλόσοφοι της επιστήμης έχουν αναζητήσει έναν τέτοιο αλγόριθμο (π.χ. η διάσημη “υποθετικό-παραγωγική μέθοδος [1] ή η διαψευσιμότητα του Popper [2]) και δεν έχουν επιτύχει πλήρως στο ζητούμενό τους. Η μετά τον Kuhn επιστημονική κοινότητα συμφωνεί ομόφωνα [3] πως δεν υπάρχει μια τέτοια μέθοδος και πως η επιστήμη αντλεί εργαλεία από μια αδρομερώς ορισμένη εργαλειοθήκη μεθόδων, ευρετικών αλγορίθμων και εμπειριών.
Ε.	Δεν υπάρχει αντικείμενο μελέτη ή είδος πραγματικότητας ή οποιοδήποτε πεδίο εμπειριών και αναζήτησης που δεν είναι διερευνήσιμο βάσει της επιστημονικής μεθόδου.
	Προφανές λάθος. Τα μαθηματικά είναι ολόκληρο γνωστικό αντικείμενο όπου η επιστήμη δεν έχει τίποτε να πει. Μηδέν (αν και είναι γνωστό πως τα μαθηματικά έχουν πολλά να πουν για την επιστήμη!) Η λογική είναι άλλο ένα τέτοιο πεδίο. Υπάρχουν πεδία όπου η επιστήμη ίσως έχει κάτι να πει, αλλά ό,τι λέει είναι εν ολίγοις αδιάφορο. Καμία επιστημονική ανάλυση δεν πρόκειται να βελτιώσει την εμπειρία μου από ένα σαιξπηρικό έργο, για παράδειγμα, ή την αγαπημένη μου τζαζ. Και ούτω καθεξής.
Ζ.	Ακόμα κι αν δεν υπάρχει μια ενιαία “επιστημονική μέθοδος”, οι μεθοδολογίες που χρησιμοποιούν οι επιστήμονες είναι συνολικά εφαρμόσιμες σε οτιδήποτε μπορεί να παρατηρηθεί και έχει εμπειρικές επιπτώσεις.
	Α, πονηρό ζήτημα αυτό. Υποθέτω πως είναι σωστό, κατ’αρχήν. Αλλά υπάρχουν πολλά μοναδικά γεγονότα, εμπειρίες κ.λπ. που είναι πρακτικά αδύνατον να δεχθούν επιστημονική έρευνα. Για παράδειγμα, ό,τι κάνω και (ενδεχομένως) ό,τι σκέφτομαι αυτή τη στιγμή σίγουρα μπορεί να παρατηρηθεί εμπειρικά και έχει εμπειρικές συνέπειες. Αλλά τι μπορεί καν να σημαίνει να τα ερευνήσεις αυτά “επιστημονικά”; Τι είδους υπόθεση γενικότερου ενδιαφέροντος θα μπορούσε να ελέγξει κανείς και γιατί; Ή σκεφτείτε τους ισχυρισμούς για τα ιστορικά γεγονότα. Ας υποθέσουμε πως είχαμε μια γραπτή αναφορά ενός λοχαγού του Ναπολέοντα πως ο λόγος που ο Αυτοκράτος έχασε στο Βατερλώ είναι επειδή τον είχε κόψει το πρωί. Υποτίθεται πως αυτό είναι ένα γεγονός με εμπειρικές συνέπειες. Μπορεί να εξεταστεί επιστημονικά; Αμφιβάλω. Πρέπει ή να αποδεχθούμε ή να απορρίψουμε την αναφορά του λοχαγού (για το κόψιμο) ή να αποδεχθούμε ή να απορρίψουμε το συσχετισμό που κάνει ο λοχαγός μεταξύ διάρροιας και ήττας. Μια τέτοια αποδοχή ή απόρριψη θα βασιζόταν σε μια ιστορική ανάλυση των εγγράφων και στην κοινή λογική (είναι πιστευτό ότι ο Ναπολέοντας έχασε για αυτό το λόγο, ακόμα κι αν όντως τον είχε πιάσει κόψιμο;)
Η.	Εξήγηση η οποία δεν έχει ελεγχθεί (ή δεν μπορεί να ελεγχθεί) με την επιστημονική μέθοδο (ή μεθόδους) δεν είναι καν εξήγηση και δεν πρέπει να γίνεται αποδεκτή με οποιοδήποτε βαθμό αξιοπιστίας.
	Πλάκα μου κάνεις. Για παράδειγμα, υπάρχουν μαθηματικές ερμηνείες γιατί κάποια πράγματα είναι αδύνατα (όπως το διασχίσεις όλες της γέφυρες του Königsberg μόνο μία φορά [4]) οι οποίες υπερκεράζουν ή είναι πιο στοιχειώδεις από κάθε επιστημονική (ήτοι εμπειρική) εξήγηση. Ή αναλογιστείτε την κοινότυπη δήλωσή μου για ποιο λόγο μου αρέσει το βρώμικο μαρτίνι (έχει να κάνει με την προτίμησή μου για έντονες γεύσεις και όχι ουδέτερες, καθώς και επειδή μου αρέσουν τα βαριά ποτά). Δεν σημαίνει πως δεν μπορείς να το ερευνήσεις “επιστημονικά”, αλλά η επιστήμη εδώ είναι πλεονάζουσα: σας το λέω γιατί μου αρέσει το βρώμικο μαρτίνι, η εξήγηση είναι επαρκώς ακριβής και σίγουρα μπορεί να γίνει πιστευτή με μεγάλο βαθμό αξιοπιστίας.
Θ.	Ό,τι και να πιστεύει κάποιος, δεν γνωρίζει πραγματικά εκτός κι αν κάποια επιστήμη, μεταξύ των κοινωνικών, ανθρωπογνωστικών και φυσικών επιστημών, έρθει και αποδείξει αυτή τη γνώση.
	Μπούρδες με περικεφαλαία. Ξέρω πώς να αποδείξω το πυθαγόρειο θεώρημα και δεν έχει καμιά σχέση με την επιστήμη. Και ξέρω, που να πάρει και να σηκώσει, γιατί μου αρέσει το βρώμικο μαρτίνι με λεμόνι χωρίς την έγκριση της επιστήμης.
Ι.	Ασχέτως του πώς αναπτύσσονται και αλλάζουν οι επιστήμες, η ίδια η επιστήμη είναι επαρκώς ικανή να καταλάβει πώς δουλεύει καλύτερα χωρίς βοήθεια από άλλο ανθρωπογνωστικό ή φιλοσοφικό πεδίο.
	Προφανώς όχι. Να σας δώσω ένα απλό χαρακτηριστικό παράδειγμα, που θεωρώ πως είναι χαρακτηριστικό. Προσφάτως εγώ και η Julia Galef είχαμε την τιμή να φιλοξενήσουμε τον γνωστό κοσμολόγο Lawrence Krauss στην ιντερνετική μας εκπομπή “Rationally Speaking” [5].Κατά τη διάρκεια της εκπομπής ο Krauss είπε —σοβαρότατα— πως οι επιστημονικές θεωρίες δεν μπορούν να αποδειχθούν παρά μόνο να διαψευσθούν. Σχολίασα πως ήταν πολύ Ποππεριανό εκ μέρους του, οπότε και απάντησε με ένα αυτάρεσκο χαμόγελο. Αλλά τσάμπα τα χαμόγελα: η διαψευσιμότητα του Popper υπήρξε ιστορικά πολύ σημαντική θέση στη φιλοσοφία της επιστήμης, αλλά μία που έχει ξεπεραστεί αποφασιστικά από δεκαετίες στο πεδίο (όχι μόνο οι επιστημονικές θεωρίες δεν μπορούν να αποδειχθούν, δεν μπορούν ούτε να διαψευσθούν!). Ομοίως, ο Krauss —όπως οι περισσότεροι επιστήμονες— (λόγω έλλειψης παιδείας στο αντικείμενο) δεν μπορούν, ούτε ενδιαφέρονται να αναλογιστούν τη φύση της επιστήμης. Θα έπρεπε να είναι ευτυχής να αφήσει το ζήτημα στους φιλοσόφους.
Κ.	Ό,τι αποδέχονται οι επιστήμες πως συμβαίνει και υπάρχει δεν μπορεί να διορθωθεί ή να υπερκεραστεί από άλλο πεδίο εμπειρίας ή γνωστικού αντικειμένου.
	Εν γένει μου φαίνεται αρκετά ακριβές, αν και το αντίστροφο προφανώς δεν ισχύει (υπάρχουν πολλά που συμβαίνουν στο σύμπαν —ή στο μυαλό του κόσμου— για τα οποία η επιστήμη έχει μαύρα μεσάνυχτα).
Λ.	Τίποτα δεν μπορεί να συμβαίνει χωρίς να εμπλέκονται εμπειρικά αποτελέσματα ή/και οντότητες/δυνάμεις/νόμοι που να μπορεί να παρακολουθήσει η επιστήμη.
	Όχι ακριβώς. Θα συμφωνούσα πως τίποτα δεν μπορεί να συμβαίνει χωρίς να έχει (γενικότερες) εμπειρικές συνέπειες, οι οποίες υπακούν ή βασίζονται σε οντότητες/δυνάμεις/νόμους. Αυτό δεν συνεπάγεται πως μια επιστήμη μπορεί ή θα μπορέσει κάποτε να τις παρακολουθήσει. Για παράδειγμα είμαι αρκετά βέβαιος πως η ζωή ξεκίνησε σύμφωνα με αυτού του είδους τις οντότητες/δυνάμεις/νόμους· αλλά οι απαρχές της ζωής είναι ένα από τα αγαπημένα μου στοιχήματα ως παράδειγμα πράγματος που ποτέ δεν θα μπορέσουμε να εντοπίσουμε επιστημονικά· για τον απλό λόγο ότι δεν υπάρχουν επαρκή ιστορικά ίχνη για να μελετήσουμε. (Παρατηρήστε πως ακόμα και αν μπορούσαμε να παράξουμε τεχνητά ζωή στο εργαστήριο, αυτό δεν θα σήμαινε πως έτσι ξεκίνησε και η ζωή στη Γη πριν από δισεκατομμύρια έτη).
Μ.	Ένα αντικείμενο δεν είναι ανεξάρτητα αληθινό εκτός κι αν μπορεί να επιβεβαιωθεί θεωρητικά, στο παρόν ή στο μέλλον, από κάποια επιστήμη.
	Όχι. Ό,τι σκέφτομαι αυτή τη στιγμή είναι πραγματικά (ανεξάρτητα από τι;) ασχέτως αν η επιστήμη μπορεί να επιβεβαιώσει, τώρα ή στο μέλλον.
Ν.	Ένα αντικείμενο δεν είναι αληθινό εκτός κι αν μπορεί να επιβεβαιωθεί θεωρητικά από κάποια βιολογική ή φυσική επιστήμη.
	Οι αριθμοί και τα άλλα μαθηματικά αντικείμενα είναι αληθινά; Η ερώτηση αυτή τουλάχιστον είναι λογική και σηκώνει συζήτηση και δεν μπορεί να λυθεί από την επιστήμη [6]. Και φυσικά υπάρχουν ενδεχομένως χιλιάδες πράγματα που είναι αληθινά και είναι άγνωστα στην επιστήμη ή μπορεί να είναι πέρα από την ικανότητά της να τα ερευνήσει —τα παράλληλα σύμπαντα ίσως (και τονίζω το ίσως) να είναι ένα τερατώδους μεγέθους τέτοιο παράδειγμα. Ποιο απλό παράδειγμα είναι το προαναφερθέν υποθετικό αυτοκρατορικό κόψιμο.
Ξ.	Ένα αντικείμενο δεν είναι πραγματικό εκτός κι αν η ύπαρξή του απαιτείται από μια θεωρία της μοναδικής φυσικής επιστήμης που θεωρείται ευρέως συμπαντική (Φυσική).
	Πωπω! Οποία ύβρις! Πολύ θα ήθελα να δω έναν φυσικό να προσπαθήσει να εξηγήσει γιατί είναι απαραίτητο, σύμφωνα με την κβαντική φυσική (ας πούμε, που είναι η καλύτερη τρέχουσα θεωρία στη Φυσική) το ότι γράφω αυτά που γράφω αυτή τη στιγμή. Ναι, ναι, ξέρω πως μια τέτοια συζήτηση σύντομα θα μας φέρει στα βαλτόνερα της ελεύθερης βούλησης, αλλά, σοβαρά, η υπόθεση του αναγωγικού λογισμού είναι απλά μια (φιλοσοφική!) υπόθεση και όχι εμπειρικό γεγονός αποδεδειγμένο μέσω της επιστήμης [7]. Α, και να μην ξεχνάμε και τον μαθηματικό Πλατωνισμό.
Ο.	Ένα αντικείμενο που φαίνεται να έχει μικρή ή καθόλου σχέση με τις φυσικές επιστήμες δεν είναι ποτέ επαρκώς μελετημένο μέχρι να αποφανθούν και να σχολιάσουν οι φυσικοί επιστήμονες.
	Νομίζω πως αρχίζει και αποκαλύπτεται ένα μοτίβο εδώ. Τα μαθηματικά και η λογική είναι προφανείς (πανεύκολες θα έλεγα!) εξαιρέσεις. Αλλά το ίδιο ισχύει και με την λογοτεχνική ανάλυση, τη μουσική και γενικότερα τις τέχνες. Αν και σίγουρα η επιστήμη μπορεί να συνεισφέρει κάπως στην κατανόηση κάποιων ζητημάτων στα αντικείμενα αυτά, είναι εξωφρενικό να πει κανείς πως δεν έχουμε πραγματική κατανόησή του πριν εμπλακεί η επιστήμη.
Π.	Κάτι δεν μπορεί να έχει αξία εκτός κι αν η ύπαρξή του επιβεβαιωθεί επιστημονικά και κάποια επιστήμη(ες) αποφανθεί πως έχει αξία για το άτομο ή για ένα σύνολο ατόμων.
	Εξωφρενικά γελοίο. Η “αξία” είναι εντελώς υποκειμενική για το κάθε άτομο, οπότε κάτι μπορεί να έχει αξία για μένα ασχέτως του τι άποψη έχουν οι άλλοι και η επιστημονική επιβεβαίωση είναι απλά αδιάφορη. Η ευρύτερη συζήτηση εδώ έχει να κάνει με το χάσμα είναι/θα έπρεπε της ηθικής [8], όπου θεωρώ πως η επιστήμη έχει λίγα να πει. Ομοίως θα μπορούσα να αναφέρω την αισθητική κρίση και την αξία που θέτουν οι άνθρωποι σε συγκεκριμένα έργα τέχνης και στην τέχνη γενικότερα. Μπορεί η επιστήμη να περιγράψει και να ποσοτικοποιήσει την κατανομή αξίας σε αυτά τα ζητήματα στον πληθυσμό; Μπορεί να μας πει αν θα έπρεπε να έχουμε αυτές τις αξίες; Δεν ξέρω καν αν το ερώτημα έχει νόημα από την επιστημονική οπτική.
Ρ.	Δεν υπάρχει μορφή ανθρώπινης σχέση ή είδος κοινωνικής οργάνωσης που δεν μπορεί να γίνει κατανοητό και να βελτιωθεί με την εφαρμογή της επιστημονικής έρευνας και να αναμορφωθεί με την επιστημονική γνώση.
	Ναι, παρακαλώ ρίξτε μια ματιά στην ευγονική και σε άλλες μορφές “επιστημονικής” κοινωνικής μηχανικής για μια γρήγορη απάντηση σε αυτό. Κοιτάξτε να δείτε, έχω βαθύτατο σεβασμό στις αντικειμενικές πληροφορίες και τις χρησιμοποιώ όποτε είναι απαραίτητες για τους στόχους μου. Αλλά πρέπει να “βελτιώσω” τον τρόπο με τον οποίο κάνω φιλίες βασιζόμενος σε επιστημονικές αρχές; Με τι θα έμοιαζε αυτό; Φυσικά και η επιστήμη μπορεί να με βοηθήσει να κατανοήσω το ανθρώπινο φαινόμενο της φιλίας, αλλά το πώς θα το βελτιώσω είναι ζήτημα για την (συναισθηματική) κρίση μου, όχι για ένα πάνελ επιστημόνων στην Επιτροπή Ενίσχυσης Φιλικών Σχέσεων. Και αναρωτιούνται κάποιοι γιατί ο επιστημονισμό έχει κακή φήμη.
Σ.	Δεν υπάρχει κοσμοθεωρία που δεν μπορεί να βελτιωθεί με την εισαγωγή επιστημονικής γνώσης και την αντικατάσταση μη επιστημονικών ιδεών.
	Χμμ, ναι και όχι. Δεν αμφιβάλλω πως οποιαδήποτε συνεκτική και λογική κοσμοθεωρία πρέπει να περιλαμβάνει την επιστήμη, αλλιώς θα είναι τραγικά αναποτελεσματική. Αλλά δεν είμαι σίγουρος πως όλες οι “μη επιστημονικές” ιδέες πρέπει να αντικατασταθούν με επιστημονικές. Υπάρχουν πολλές ενδιαφέρουσες ιδέες που έχει παράξει η ανθρωπότητα —φιλοσοφία, λογοτεχνία, τέχνες, πολιτική, κ.λπ.— για τις οποίες η επιστήμη απλά δεν είναι σε θέση να μας δώσει υποκατάστατα. Πράγματι, σε μερικές περιπτώσεις δεν είμαι καν σίγουρος τι μπορεί να σημαίνει να αντικαταστήσουμε, π.χ. τη θέση του Μότσαρτ στην ιστορία της μουσικής ή την αξία της δημοκρατίας ή την δουλεία με “επιστημονικά” υποκατάστατα.
Τ.	Καμία κοσμοθεωρία δεν είναι αξιόλογη, αν δεν συμφωνεί με τις φυσικές επιστήμες ότι η ανθρωπότητα δεν έχει κάποια ιδιαίτερη θέση, σκοπό ή πεπρωμένο.
	Τείνω να συμφωνήσω κάπως με αυτό, αλλά με αρκετό νερό στο κρασί μου. Πρώτον, αν η επιστήμη απαιτεί πραγματικά τον ντετερμινιστικό αναγωγισμό, τότε η ανθρωπότητα έχει ένα πραγματικότατο “πεπρωμένο” και αυτή η άποψη θα είναι βασικό στοιχείο της επιστημονικής κοσμοθεώρησης. Δεύτερον, η ανθρωπότητα ως σύνολο μπορεί να μην έχει σκοπό, αλλά τα διακριτά μέλη της σίγουρα έχουν, ναι (επειδή εφευρίσκουν τον δικό τους σκοπό;) Τρίτον, δεν γνωρίζουμε πόσο “ιδιαίτερη” είναι η θέση μας στο σύμπαν. Προφανώς δεν θέλω να στηρίξω κάποια άποψη ευφυούς σχεδιασμού, αλλά αν αποδεικνυόταν τελικά ότι οι άνθρωποι είμαστε ανάμεσα σε λίγα, αν όχι το μοναδικό έλλογο είδος ζωής στο σύμπαν, τότε αυτό μάλλον θα μας καθιστούσε ιδιαίτερους· έτσι δεν είναι;
Υ.	Καμία αρετή, ηθική αξία ή ηθική αρχή δεν είναι αξιόλογη, αν δεν έχει επιβεβαιωθεί ή δεν προκύπτει από την επιστημονική γνώση για την ανθρωπότητα και την πραγματικότητα.
	Απαπα… Σαφώς, προφανώς και εντελώς λάθος. Ακόμα κι αν η επιστήμη μπορεί να μας βοηθήσει να βελτιώσουμε τις ηθικές μας αξίες —για παράδειγμα δείχνοντάς μας τις εμπειρικές επιπτώσεις ορισμένων επιλογών— είναι ιστορικά εσφαλμένο να αξιώσουμε πως δεν έχουμε παράξει “αξιόλογες” (ανθρώπινη αξιακή κρίση!) ηθικές αξίες ή αρχές. Δεν χρειαζόμαστε την επιστήμη να μας πει ότι είναι λάθος να βασανίζουμε βρέφη (ή οποιονδήποτε) δεδομένου ότι τα βασανιστήρια προκαλούν πόνο. Το γνωρίζουμε αυτό. Και τι θα σήμαινε να “τεστάρουμε” επιστημονικά ένα ηθικό σύστημα, όπως η αρεταϊκή ηθική ή ο ωφελιμισμός; Οποιοδήποτε τεστ θα έπρεπε να προϋποθέσει ένα σύνολο αξιών που θα ενέπιπτε στο ένα ή στο άλλο φιλοσοφικό σύστημα, καθιστώντας το όλο ζήτημα φαύλο κύκλο.
Φ.	Οι πολιτισμικές ομάδες ή κοινωνικοί θεσμοί οι οποίοι βασίζονται σε ιδέες/αξίες τις οποίες καμία επιστήμη δεν μπορεί να αποδεχθεί ως γνώσιμες, ηθικές και πραγματικές θα πρέπει να εξαλειφθούν ή τουλάχιστον να περιθωριοποιηθούν.
	Και πάλι, κάτι υπάρχει εδώ, αλλά η πλήρης πρόταση είναι απαράδεκτη. Κατ’αρχάς, δουλειά της επιστήμης είναι να μας λέει τι είναι υλικά πραγματικό (ως αντίθεση στο μαθηματικά πραγματικό) και σε μικρότερη έκταση τι είναι γνώσιμο (η λογική, τα μαθηματικά και η επιστημολογία —κλάδος της φιλοσοφίας— βοηθούν σ’αυτό). Δεν είναι δουλειά της να μας λέει τι είναι ηθικό (αν και σίγουρα βοηθά στο να εντοπίζουμε τις πιθανές συνέπειες των ηθικών μας επιλογών). Αλλά οι “πολιτισμικές ομάδες” που δεν βασίζονται στην επιστήμη δεν θα πρέπει να περιθρωριοποιηθούν συστηματικά, πόσο μάλλον να “εξαλειφθούν”. Αν ο κόσμος θέλει να ζει τη ζωή του πιστεύοντας πως το σύμπαν είναι μερικών χιλιάδων ετών και το δημιούργησε ένας παντοδύναμος Θεός, έχουν κάθε δικαίωμα να το κάνουν. Μπορούμε να τους πούμε πως κάνουν λάθος και σίγουρα είναι υποχρέωσή μας να τους αντικρούσουμε με τη σωστή εκπαίδευση. Αλλά όχι, η “εξάλειψη” παρα-ακούγεται ναζιστική για μένα, ευχαριστώ.
Χ.	Μια άξια ζωή ορίζεται από μια επιστημονική κοσμοθεώρηση.
	Μπούρδες. Πολύς κόσμος έχει ζήσει άξια ζωή (ηθικά υποθέτω) χωρίς να καθοδηγείται από την επιστήμη. Για παράδειγμα, σχεδόν όλοι που ζήσανε πριν την Επιστημονική Επανάσταση. Και κάποιοι άλλοι αξιόλογοι άνθρωποι μετά. Επιπλέον, πολύ περισσότερα κακά πράγματα έγιναν από ανθρώπους που αγκάλιασαν την επιστημονική κοσμοθεώρηση και δεν χρειάζεται καν να αναφέρω πάλι τους Ναζί. Και αυτό φυσικά οφείλεται στο ότι οι δεσμοί μεταξύ επιστήμης και ηθικής είναι στην καλύτερη περίπτωση πολύ χαλαροί, και σίγουρα όχι καθοριστικοί.
Ψ.	Ο πιο άξιος πολιτισμός για την ανθρωπότητα είναι ο τεχνολογικός πολιτισμός υπό τον έλεγχο της επιστημονικής κοσμοθεώρησης.
	Αυτό είναι απλά εναλλακτική μορφή της (Χ) τσιταρισμένη με στεροειδή και εφαρμοσμένη στην κοινωνία αντί στο άτομο και είναι απαράδεκτη a fortiori.
Ω.	α) Η πλέον αγνός επιστημονικός πολιτισμός θα πρέπει να εκτοπίσει και να περιθωριοποιήσει κάθε άλλο ανθρώπινο πολιτισμό.
	Βλ. το σχόλιό μου για το (Ψ) και ανέβασε λίγο τα ντεσιμπέλ.
	β) Ο υπέρτατος επιστημονικός πολιτισμός θα πρέπει να εξολοθρεύσει όλους τους αντίπαλους πολιτισμού και να ελέγξει το μέλλον της ανθρωπότητας.
	Λίγο ακόμα…
	γ) Ο υπέρτατος επιστημονικός πολιτισμός θα πρέπει να ελέγξει την πορεία της ανθρωπότητας και όλες τις μετα-ανθρώπινες έλλογες μορφές ζωής, συμπεριλαμβανομένης της όποιας τεχνητής νοημοσύνης παράξει η ανθρωπότητα.
	Ανεβάζουμε τα ντεσιμπέλ αρκετά, ώστε να ακουστεί καθαρά ένα “ρε, άι στο διάολο”. [9]

Ελπίζω όλα αυτά να ξεκαθάρισαν την άποψή μου για το τι πιστεύω για τις διάφορες εκφάνσεις του επιστημονισμού και τις (υποτιθέμενες) επιπτώσεις του.

 

 

ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ

1 ▲	Για μια εξαιρετική εισαγωγή στη φιλοσοφία της επιστήμης βλ. Α.F. Chalmer, What Is This Thing Called Science?
2 ▲	Για τον Popper, βλ. το λήμμα της Φιλοσοφικής Εγκυκλοπαίδειας του Στάνφορντ (SEP) του Stephen Thornton.
3 ▲	Για τον Kuhn, βλ. το λήμμα της SEP του Alexander Bird.
4 ▲	Βλ. την εκπληκτική εργασία του Marc Lange για τη διαφορά μεταξύ επιστημονικών και μαθηματικών εξηγήσεων.
5 ▲	Το “Rationally Speaking” με τον Lawrence Krauss.
6 ▲	Για τον μαθηματικό Πλατωνισμό, βλ. το λήμμα της SEP του Øystein Linnebo.
7 ▲	Για τις αναδυόμενες ιδιότητες και το πρόβλημα που δημιουργούν στον αναγωγικό ντετερμινισμό, βλ. το λήμμα της SEP των Timothy O’Connor και Hong Yu Wong.
8 ▲	Βλ. αυτό το λήμμα της SEP, γραμμένο από τον Mark Schroeder περί της αξιακής θεωρίας.
9 ▲	Παρεμπιπτόντως, δεν θεωρώ πως ο John Shook στηρίζει όλες τις απόψεις που περιλαμβάνει στη λίστα. Απλά είναι μια καλή ταξινόμηση των πραγμάτων που λέει ο κόσμος για τον επιστημονισμό (υπέρ ή κατά).

Advertisement