Παραδόξως, το άρθρο αυτό εμφανίστηκε στα Top Posts της Ελληνικής WordPress. Ανάθεμα κι αν καταλαβαίνω τι αλγόριθμους χρησιμοποιούν…
Φρέσκο πράμα που σαλεύει. Ο Δρ. Hoffmann το δημοσίευσε μόλις χθες και το θεώρησα αρκετά αξιόλογο να μεταφραστεί. Σχετικές απόψεις (πολύ λιγότερο δηκτικά) είχα εκφράσει προ αμνημονεύτων ετών κι εγώ στο “Αδιάβαστοι Άθεοι”, ενώ σχετική νομίζω είναι και η άποψή μου για την “Απάντηση του Αυλικού”.
|
The Epistle to the Epicureans 27.03.2014 © R. Joseph Hoffmann |
Ένα γράμμα προς τους Αθέους
Αγαπητοί Άθεοι:
Εντάξει, δεν πιστεύετε στο Θεό. Σε αυτό λέω, “μπράβο”. Αναγνωρίζετε (και δεν ανακαλύψατε) κάτι που είναι προϊόν πάνω-κάτω μιας χιλιετίας διανόησης.
Αυτό το αποκαλούμε “συμπέρασμα που κερδήθηκε με κόπο”. Το κακό είναι ότι το συμπέρασμα δεν σας ανήκει και πως δεν στρώσατε εσείς το δρόμο που μας έφερε από το 1214 στο 2014. Και για πολλούς από εσάς, ο δρόμος που νομίζετε πως το έκανε αυτό είναι ένας μαγικός δρόμος, μια νεραϊδένια γέφυρα που ενώνει την Αρχαία Ελλάδα με τον Δαρβίνο.
Τον Ιούνιο του 1214 το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης έλαβε το καταστατικό του από τον Πάπα Ιννοκέντιο Γ΄. Αν και η ημερομηνία είναι απλά συμβολική, σηματοδοτεί την αρχή στη Δύση μιας διανοητικής διαδικασίας που εκτείνεται μέχρι την αρχαιότητα και με τον καιρό παρήγαγε τις μεθόδους ανάλυσης και το ύφος διαλεκτικής που οδήγησε στην απόρριψη του επιστημολογικού κύρους της πίστης ως μέθοδο γνώσης ανώτερης της λογικής και της μεταφυσικής ως μέθοδο περιγραφής της πραγματικότητας ανώτερης της φυσικής φιλοσοφίας.
Αυτός είναι ο σύντομος τρόπος για να σας πω πως οι άθεοι δεν “ανακάλυψαν” πως δεν υπάρχει Θεός. Ήταν ένα συμπέρασμα που επιβλήθηκε στην ανθρώπινη σκέψη από την ανάπτυξη και εξέλιξη της γνώσης· και η ανάπτυξη και η εξέλιξη της γνώσης έχει μια μεγάλη ιστορία πριν ανάπτυξη και εξέλιξη της επιστήμης, που έχουμε καταλήξει να συσχετίζουμε (ίσως ατυχώς) με τη χημεία, τη φυσική, τη βιολογία και τα γεννήματά τους.
Χρειάστηκε να γεννηθούν οι ιστορικές επιστήμες της αρχαιολογίας, της γλωσσολογίας και της ανθρωπολογίας για να φτάσουμε σε αυτό το συμπέρασμα. Τα αποτελέσματά τους ήταν αισθητά στις πανεπιστημιακές σχολές πολύ πριν ο Δαρβίνος δημοσιεύσει την “Καταγωγή των Ειδών” το 1859.
Οι Άθεοι τυφλώνονται από δύο σφάλματα. Πρώτον, την πεποίθησή σας πως η Θρησκεία είναι ένας μπαμπούλας, η πηγή όλων των προβλημάτων του κόσμου -κοινωνικών, πολιτικών και ηθικών. Δεύτερον, την πεποίθησή σας πως η Ιστορία, όπως η θρησκεία, είναι ζήτημα προσωπικής άποψης.
Το δεύτερο σφάλμα δημιουργεί τις βάσεις για το πρώτο -την πεποίθησή σας πως η επιστήμη είναι επιστήμη και όλα τα άλλα είναι άποψη.
Αλλά ας ξεκαθαρίσουμε πόσο σοβαρά εσφαλμένη είναι αυτός ο τρόπος σκέψης σας.
Αυτός ο τρόπος σκέψης είναι που επιτρέπει έναν φονταμενταλιστή Χριστιανό να αγνοεί τα αρχαιολογικά στοιχεία για ένα εντελώς πλαστό ιστορικό πλαίσιο βγαλμένο από αποκεκαλυμμένη “αλήθεια” και γραφές. Ένας άθεος που πιστεύει σε μια άγραφη εναλλακτική ιστορία δεν διαφέρει. Αν νομίζετε πως η ανθρωπότητα έφτασε σε ένα ζενίθ διαφωτισμού στην κλασική Ελλάδα, έναν χρυσό αιώνα ευκαιριών που καταπιέστηκε από τον κακό λύκο της Εκκλησίας και τους οδήγησε όλους στον “υπερφυσικό θεϊσμό” [sic] και τους σκοτεινούς χρόνους του Μεσαίωνα, μέχρι που ο Χιουμ και ο Δαρβίνος απολύτρωσαν τον κόσμο από το Σκότος, είστε ένοχοι επειδή αγνοείτε κάτι πράματα που λέγονται “στοιχεία”, πράγμα αδικαιολόγητο για ανθρώπους που υποτίθεται πως αγαπάνε τα δεδομένα και μισούν τη δεισιδαιμονία. Πρόκειται για σωτηριακό μύθο που φτάνει σε παραλογισμό την Καινή Διαθήκη.
Σωστά διαβάσατε: λέω πως οι άθεοι που πιστεύουν σε έναν Χρυσό Αιώνα Αθεΐας είναι το ίδιο κακοί με τους Δημιουργιστές της Νεαρής Γης. Είναι μύθος, είναι απάτη, υπάρχει μόνο στο μυαλό σας.
Η αθεΐα εξελίχθηκε. Μπορούμε να δούμε την πορεία της, να τη χαρτογραφήσουμε, να την εντοπίσουμε, να τη διδαχθούμε. Αλλά αυτό που θα παρακολουθούμε δεν θα είναι η τελική ιδέα πως ο Θεός δεν υπάρχει, ως πνευματικός θησαυρός κρυμμένος στις κατακόμβες της Ρώμης. Μιλάμε για μια διαδικασία που μερικές φορές δεν μοιάζει καθόλου με αθεΐα και περιλαμβάνει ονόματα που -αν τα ξέρατε- θα τα συσχετίζατε περισσότερο με τον μπαμπούλα σας, τη θρησκεία.
Δεν μπορείτε να θέσετε την ερώτηση “Μας έδωσε η θρησκεία την επιστήμη;” αν με το “επιστήμη” εννοείται τις σύγχρονες επιστήμες. Η θρησκεία ήταν πολύ ηλικιωμένη για μια τέτοια γέννα.
Αλλά αν η επιστήμη δεν ήταν σαν τον Ισαάκ που γέννησε η Σάρα, δεν μπορεί να έχει προκύψει ούτε με παρθενογένεση. Οι ιδέες, οι μέθοδοι και οι διαδικασίες δεν σκάνε στο προσκήνιο αυθόρμητα. Το γεγονός ότι το στάνταρ μοντέλο για την απαρχή του σύμπαντος είναι μια παρθενογένεση προκαλεί τα δικά του επιστημολογικά ερωτήματα που μάλλον καμιά ποσότητα σκοτεινής ύλης δεν θα λύσει. Ευτυχώς η θρησκεία θα είναι εδώ και τον επόμενο αιώνα για να σας βοηθήσει να τα λύσετε.
Αλλά αυτά που γέννησε η “θρησκεία”, ή πιο συγκεκριμένα η θεολογία και η φιλοσοφία, ήταν τα κομματάκια που οδήγησαν στην επιστημονική σκέψη και στα επιστημονικά αποτελέσματα. Η θρησκεία μας έδωσε τα εργαλεία της κριτικής σκέψης, αν και παράλληλα μας διαβεβαίωνε πως η αναζήτηση που ενθάρρυνε θα έδινε αποτέλεσμα συμβατό με τις “αλήθειες” της πίστης -και τελικά αυτό δεν ίσχυε.
Ωστόσο αυτά τα κομματάκια ήταν ανεκτίμητα: η αλφαβητική γραφή, η περιγραφική διήγηση, η διαλεκτική, η παρατήρηση και ο πειραματισμός, η διατήρηση της λογικής από τη συστηματική θεολογία, η λόγια παράδοση και η παράδοση της αντιγραφής, ο σεβασμός για τη γνώση και τη μάθηση, τα πανεπιστήμια, ο διαχωρισμός των γνωστικών αντικειμένων, η μετάφραση, η φιλολογία, η πρώιμη ανθρωπολογία, η φυσική ιστορία και η αρχαιολογία. Η θρησκεία μας έδωσε τα πανεπιστήμια. Διατήρησε ένα ολόκληρο σώμα γνώσης που μέχρι τον 19ο αιώνα αποκαλούσαμε απλά “μάθηση”.
Με τις άμεσες ερωτήσεις της για τη φύση της εξουσίας κατά την Μεταρρύθμιση και την Αναγέννηση μας έδωσε πολιτεύματα. Μας έδωσε την ανοχή, την ελεημοσύνη, τα νοσοκομεία και τον κοσμικισμό. Ξεκαθαρίστε το: η επιστήμη δεν μας έδωσε τίποτα από αυτά· ο κοσμικισμός δεν κατέστησε τίποτα από αυτά δυνατά. Η θρησκεία μας έδωσε τις συνθήκες μέσα από τις οποίες δημιουργήθηκαν η επιστήμη και ο κοσμικισμός.
Όχι, δεν θα αναφέρω πως ο Κοπέρνικος ήταν μοναχός· το ίδιο ήταν και ο “πατέρας” της πρώιμης γενετικής, ο Γρηγόριος Μέντελ. Για να σας φέρω σε ακόμα πιο δύσκολη θέση, ο φραγκισκανός λόγιος της Οξφόρδης, Ρογήρος Βάκων (που δραστηριοποιήθηκε στο απόγειο των “σκοτεινών αιώνων” το 13ο αιώνα) ήταν ο πρώτος που στήριζε τη χρήση της επιστημονικής μεθόδου βάσει του πειραματισμού. Η εργασία του στην οπτική, ιδιαίτερα στη μεγέθυνση, ήταν ριζοσπαστική και μπορεί να συγκριθεί μόνο με το επιστημονικό έργο του Ντα Βίντσι δύο αιώνες αργότερα ή του Νεύτωνα ή ακόμη αργότερα του Μαξ Πλανκ. Αλλά, θα μου πείτε, “ε, και;”. Όλα αυτά είναι ιστορία και η ιστορία μας αρχίζει με το Δαρβίνο. Όλα τα προηγούμενα είναι απλά οδοντόκρεμες.
Και η σύγχρονη κοσμολογία έχει πατέρα, τον Βέλγο ιερέα Georges Lemaître, που μαζί με τον Hubble και τον Eddington, με μία εργασία γραμμένη το 1927 (η οποία και πέρασε απαρατήρητη μέχρι που την επεσήμανε ο Eddington) έπεισε την πλειοψηφία των αστρονόμων πως το σύμπαν πράγματι διαστελλόταν. Αυτό έφερε επανάσταση στην κοσμολογία. Ένα έτος αργότερα ο Lemaître διερεύνησε τις λογικές συνέπειες ενός διαστελλόμενου σύμπαντος και πρότεινε θαρραλέα πως πρέπει να ξεκίνησε ως έναν πεπερασμένο σημείο. Έγραψε, “από όσο μπορώ να προβλέψω, μια τέτοια θεωρία παραμένει τελείως εκτός οποιουδήποτε μεταφυσικού ή θρησκευτικού ζητήματος. Επιτρέπει στον υλιστή να αρνηθεί οποιοδήποτε υπερβατικό Ον… Για τον πιστό αφαιρεί την οποιαδήποτε δυνατότητα οικειότητας με το Θεό… Είναι συνεπής με τον Ησαΐα που μιλά για τον κρυμμένο Θεό, κρυμμένο ακόμα και στην αρχή του σύμπαντος”.
Ο Πάπας εκείνης της περιόδου, ο Πίος ΙΒ΄, αντί να στείλει την Ελβετική Φρουρά να τον συλλάβει (αλλά ίσως χωρίς να ξέρει επακριβώς τα ευρήματα του Lemaître ) αποκάλεσε τη θεωρία “δικαίωση της Καθολικής θεολογίας”. Φυσικά και δεν ήταν: τι μπορεί να σήμαινε για έναν Θεό ότι έμενε κρυμμένος και αποκομμένος από την ίδια τη διαδικασία που οι πιστοί θεωρούσαν πως εκφράζει τη φύση του -την πράξη της δημιουργίας.
Οι άθεοι προτιμούν να προσπερνούν γρήγορα τον Lemaître ως κάποιου είδους ανωμαλία και μιλούν (ορθά) για τον Penzias, τον Wilson και τον Gamow· αλλά δυστυχώς δεν μπορούν να τον ξεφορτωθούν. Οι άθεοι επαναφηγητές κάνουν ό,τι θέλουν. Και αυτό που θέλουν μοιάζει να είναι μια ψεύτικη ιστορία που παράγεται από τον μύθο ενός αρχαίου κόσμου γεμάτου με φυσιοκράτες στοχαστές που ποτέ δεν υπήρξαν, ο οποίος αντικαταστάθηκε από μια Εκκλησία εμμονική με την καταπίεση αθέων που ποτέ δεν συνέγραψαν, μέχρι που κάποια μέρα, με θαυμαστό τρόπο, η σύγχρονη επιστήμη κατάφερε να γεννηθεί από μία μήτρα που ποτέ δεν την κυοφόρησε.
Αλλά το πραγματικό άλμα πίστης για τους άθεους minim είναι η χρήση μιας παράδοξης αρχής σύγκρισης που συγκρίνει το πού βρίσκεται η επιστήμη σήμερα (ή τουλάχιστον πού βρισκόταν τον 19ο αιώνα) με το πού ήταν η θρησκεία πριν 3000 χρόνια. Μήλα και απολιθωμένα πορτοκάλια.
Μοιάζει περίπου με τον Χριστιανό φονταμενταλιστή που ρωτάει ένα θεοφοβούμενο εκκλησίασμα να συγκρίνει ένα ποντίκι με ένα δεκάχρονο παιδί. Μπορείς να μιλάς μέχρι να μαλλιάσει η γλώσσα σου πως έχουμε 98% κοινό DNA με τον ποντικό, αλλά η “κοινή λογική” και η αυτόπτης μαρτυρία θα υπερνικά πάντοτε τις λεπτομέρειες της μικροβιολογίας, όταν θα συγκεντρωθεί το εκκλησίασμα για να βγάλει κοινό ανακοινωθέν. Μπορείς να πεις “μα πόσο ηλίθιο, μα πόσο παράλογο· δεν ξέρουν αυτοί οι αδαείς πώς δουλεύει η επιστήμη;” (Η απάντηση είναι: Μάλλον όχι).
Αλλά η σύγκριση θρησκείας και επιστήμης με ιστορικούς όρους χρειάζεται τον ίδιο βαθμό κατανόησης, λεπτομέρειας και εξειδικευμένης γνώσης όπως η σύγκριση του ποντικού με το δεκάχρονο. Όταν ζητάς από τους υποστηρικτές σου να συγκρίνουν τα συμπεράσματα της θρησκείας με τα αποτελέσματα της επιστήμης, απλά επικαλείσαι τη βλαχιά, χρησιμοποιώντας την ίδια λογική πλάνη -ψευδή αναλογία- για να σκοράρεις έναν πόντο. Δεν είναι καν βέβαιο πως η θρησκεία και η επιστήμη έχουν διαφορετικό αντικείμενο αναζήτησης και πως θα καταλήξουν σε διαφορετικά συμπεράσματα στις αναζητήσεις τους για την αλήθεια. Η αθεΐα και ο θεϊσμός είναι δηλώσεις πεποιθήσεων, όχι μέθοδοι αναζήτησης. Η επιστήμη και η θεολογία είναι μέθοδοι, όχι δηλώσεις πεποιθήσεων. Το αντικείμενο και της θεολογίας και της επιστήμης είναι η περιγραφή της υπέρτατης φύσης της πραγματικότητας. Και οι δύο πρέπει να είναι έτοιμες να αποδεχθούν τις συνέπειες της αναζήτησής του χωρίς να μπερδεύουν τα μέσα με το στόχο.
Όταν οι άθεοι συγκρίνουν τα ευρήματα και τη γνώση της σύγχρονης επιστήμης με ποιητικές ιστορίες, παραμύθια και θρησκευτικές ερμηνείες από ένα βιβλίο που και το ίδιο έχει εξελιχθεί -φιλολογικά και ιδεολογικά- σε ένα διάστημα χιλίων ετών, συμπεριφέρονται σαν Πεντηκοστιανοί. Η θρησκεία δεν σταμάτησε στο 1750 π.Χ., ούτε το 124 μ.Χ. Όπως και με την εξέλιξη των ειδών, οι ιδέες έχουν ιστορίες και μορφολογίες και πρέπει να επιτρέπουμε τόσο πρόοδο, όσο και
παλινδρομήσεις στις θρησκείες του κόσμου.
Τίποτε δεν είναι πιο προφανές από το ότι η θρησκεία έχει “είδη” και τίποτα δεν είναι πιο προφανές από το ότι οι άθεοι διαρκώς αδυνατούν να αναγνωρίσουν αυτό το στοιχείο της θρησκείας, το δυναμισμό και την προσαρμοστικότητά της. Ο θάνατος του Θεού ανακηρύχθηκε πριν πάνω από δύο αιώνες, αλλά όπως η πατρική μορφή του Φρόυντ (και για τους ίδιους λόγους) δεν λέει να φύγει.
Αλλά η ανάγκη σας να μαζέψετε όλα τα κακά της θρησκείας σε ένα κουτί σας φέρνει στο βούρκο της βιαστικής γενίκευσης: όλες οι θρησκείες είναι δηλητήριο και το δηλητήριο είναι κακό για την υγεία. Και ο ρόλος που έπαιξε η θρησκεία στην εξέλιξη του πολιτισμού, της νομοθεσίας, της λογοτεχνίας, της μουσικής, της φιλοσοφίας και (όντως) της επιστήμης; Όχι, πρέπει να ήταν κάτι άλλο -Σκοτεινή Ύλη ίσως; Οι άθεοι που νομίζετε πως κρύβονταν στις κατακόμβες;
Όταν η θρησκευτική εξουσία ήταν αρνητική, συντηρητική, γεμάτη μίσος και απανθρωπιά προς την αναζήτηση που η ίδια ξεκίνησε (και εδώ αναφέρεται τον μπροστάρη Γαλιλέο και τον επαναστάτη νεο-γνωστικό Giordano Bruno) δεν ήταν επειδή η Εκκλησία μισούσε τη γνώση. Η Εκκλησία ήταν ερωτευμένη με τη γνώση, τόσο που δεν ήθελε να τη μοιραστεί και να την αφήσει να φύγει. Το γεγονός είναι ότι η επιστήμη ήταν καλύτερη ερωμένη και η Εκκλησία συμπεριφερόταν σαν εγκαταλελειμένη ερωμένη που είχε αντικατασταθεί από μια νεότερη, δυνατότερη και πιο καπάτσα γυναίκα. Παμπάλαια ιστορία.
Η αντιπάθεια για τον φονταμενταλισμό, για την τραχύτητα των αρχαίων τελετουργιών όπως αυτές περιγράφονται στα θρησκευτικά βιβλία, η αηδία για βλακεία μερικών θρησκευτικών και πολιτικών αρχηγών, η θλίψη για το ότι Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι πιστεύουν σε εξωφρενικά πράγματα σε ένα μεγάλο εύρος κοινωνικών και ηθικών ζητημάτων, η απόγνωση ότι κάποιες θρησκευτικές διδασκαλίες ενθαρρύνουν τη δεισιδαιμονία, τη βία και τις νοητικές ασθένειες· είναι δυνατό να τα μισείς όλα αυτά, όπως και εγώ, και να μπορείς να εκτιμήσεις τις δυνατότητες της θρησκείας και να σέβεσαι αυτό που ο William James αποκαλούσε “την επιθυμία για πίστη”.
Αυτό που όμως δεν υπάρχει στην μπερδεμένη δήλωση απιστίας και το κορτάρισμα της επιστήμης ως πλαίσιο αναφοράς είναι η αίσθηση της ιστορίας, συμπεριλαμβανομένης της ιστορίας της απιστίας.
Η αθεΐα δεν είναι το τέλος της λογικής συζήτησης για την ύπαρξη του Θεού. Η Νέα Αθεΐα ειδικά δεν έχει προσφέρει τίποτα στο αντικείμενο πέρα από ένταση και έχει συστηματικά αγνοήσει την πλούσια ιστορία της συζήτησης από τον Μεσαίωνα και μετά. Ξέρετε τι λέει ο Dawkins για τον Θεό, αλλά όχι τι λέει ο J. L. Mackie ή ο Alvin Plantinga ή ο Jurgen Habermas. Η σύγχρονη αθεΐα δεν μπορεί να ληφθεί σοβαρά υπ’όψιν δεδομένου πως δεν έχει ασχοληθεί σοβαρά με το ερώτημα της ύπαρξης του Θεού.
Οι αχνά πεφωτισμένοι σας και οι θιασώτες σας γράφουν την ιστορία λες και της θρησκείας της έπεσε ο ανθρώπινος πολιτισμός στον υπόνομο καθώς γύρναγε από το φούρνο ή ως προμελετημένη συνωμοσία οργανωμένη από την Εκκλησία για να κρατήσει το Θεό ψηλά και τους ανθρώπους ηλίθιους. Μια θέαση της ιστορίας του είδους μας ως κόμικ της Marvel, γραμμένο από ανθρώπους που μπορούν να γράψουν ορθά για το πώς εξελίχθηκε βιολογικά το είδος μας, αλλά μόνο βλακείες για το πώς εξελίχθηκε πνευματικά.
On the way to Ithaca 
Τα σχόλιά σας είναι ευπρόσδεκτα / Your comments are welcome