[Ydw] Η Πλάνη του Συσχετισμού

Correspondence Bias 25.06.2007 © Eliezer Yudkowsky Άρθρο της σειράς: “Η πολιτική σκοτώνει το μυαλό” « Προηγούμενο | Επόμενο »

Ευρετήριο κειμένων του Eliezer Yudkowsky

Η Πλάνη του Συσχετισμού είναι η τάση να εξάγουμε συμπεράσματα για τα μοναδικά και διαρκή χαρακτηριστικά ενός ατόμου από συμπεριφορές που μπορούν να εξηγηθούν αποκλειστικά από τις περιστάσεις στις οποίες συμβαίνουν.

Gilbert and Malone

Έχουμε την τάση να ερμηνεύουμε υπερβολικά το συσχετισμό μεταξύ των ενεργειών κάποιου και της προσωπικότητάς του. Όταν βλέπουμε κάποιον να κλωτσάει έναν αυτόματο πωλητή χωρίς προφανή λόγο, υποθέτουμε πως είναι ένας “νευρικός άνθρωπος”. Αλλά όταν το κάνεις εσύ, φταίει που άργησε το λεωφορείο, που πέρασε νωρίς το τραίνο, που άργησες να παραδώσεις μια εργασία και τώρα το καταραμένο το μηχάνημα σου έφαγε τα λεφτά για δεύτερη φορά σήμερα. Σίγουρα, σκέφτεσαι, οποιοσδήποτε θα κλώτσαγε το μηχάνημα στην ίδια περίπτωση.

Αποδίδουμε τις ενέργειές μας στις δικές μας περιστάσεις, θεωρώντας τις αντιδράσεις μας πλήρως φυσιολογικές. Αλλά όταν κάποιος άλλος κλωτσήσει τον αυτόματο πωλητή, δεν μπορούμε να δούμε το παρελθόν του να αιωρείται στον αέρα. Απλά βλέπουμε την κλωτσιά χωρίς καμία αιτία που εμείς γνωρίζουμε, οπότε νομίζουμε πως το άτομο είναι φύσεως νευρικό, αφού μόλις εκτόνωσε τα νεύρα του χωρίς πρόκληση.

Σκεφτείτε όμως τις πρότερες πιθανότητες. Υπάρχουν περισσότερα καθυστερημένα λεωφορεία στον κόσμο, παρά μεταλλάγματα με αφύσικα υψηλά επίπεδα εκνευρισμού που τους κάνουν να κλωτσάνε μηχανήματα χωρίς λόγο. Ομολογουμένως ο μέσος άνθρωπος είναι μετάλλαγμα. Αν θυμάμαι καλά, ο μέσος άνθρωπος έχει 2-10 ενεργές μεταλλάξεις. Αλλά είναι μικρή η πιθανότητα να έχει επηρεαστεί ένα συγκεκριμένο σημείο του DNA. Ομοίως, η ψυχοσύνθεση του οιουδήποτε είναι πιθανώς πολύ κοντά στο μέσο όρο. Το να ισχυριστείς το αντίθετο σου φορτώνει το βάρος της απιθανότητας.

Ακόμα και όταν οι άνθρωποι γνωρίζουν τις περιστάσεις ενός συμβάντος, δεν φαίνεται να διορθώνουν την κρίση τους ανάλογα. Ακόμα και όταν οι θεατές μιας ομιλίας ενημερωθούν ότι θα ακούσουν μια ομιλία υπέρ ή κατά της έκτρωσης από έναν ομιλητή που του ανατέθηκε η ομιλία τυχαία, εξακολουθούν να νομίζουν πως οι ομιλητές έκλιναν προσωπικά προς τη θέση για την οποία μίλησαν τυχαία. (Jones and Harris 1967, “The attribution of attitudes”.)

Φαίνεται αρκετά προφανές να εξηγήσεις τη βροχή με πνεύματα του νερού, τη φωτιά με πύρινη ύλη (φλογιστό) που απελευθερώνεται από το υλικό ή να ερμηνεύσεις την υπνωτική δράση ενός φαρμάκου λέγοντας πως περιέχει “υπνωτική ισχύ”. Η πραγματικότητα συνήθως έχει πιο περίπλοκους μηχανισμούς: τον κύκλο του νερού ως αίτιο της βροχής, την οξειδωτική καύση ως αίτιο της φωτιάς, τις χημικές αλληλεπιδράσεις στο νευρικό σύστημα για τα υπνωτικά. Αλλά οι “μηχανισμοί” μοιάζουν πιο περίπλοκοι από τις “ουσίες”· είναι πιο δύσκολο να τους σκεφτείς, είναι λιγότερο διαθέσιμοι. Οπότε όταν κάποιος κλωτσήσει έναν αυτόματο πωλητή, νομίζουμε πως έχουν έμφυτη τάση να κλωτσάνε μηχανήματα.

Εκτός κι ο “κάποιος” είμαστε εμείς που κλωτσάμε το μηχάνημα -στην οποία περίπτωση συμπεριφερόμαστε απόλυτα φυσιολογικά, δεδομένων των συνθηκών, μιας και ο οποιοσδήποτε το ίδιο θα έκανε. Πράγματι, υπερεκτιμούμε την πιθανότητα να ανταποκριθούν και οι άλλοι με τον ίδιο τρόπο -το φαινόμενο της ψευδούς ομοφωνίας. Οι φοιτητές που πίνουν αλκοόλ υπερεκτιμούν το ποσοστό των φοιτητών που πίνουν, αλλά εκείνοι που δεν πίνουν κάνουν ακόμα χειρότερη πρόβλεψη για τους αριθμούς εκείνων που δεν πίνουν. Το “θεμελιώδες σφάλμα συσχετισμού” έχει να κάνει με την τάση μας να υπερσυσχετίζουμε τη συμπεριφορά των άλλων με το χαρακτήρα τους και να κάνουμε το αντίστροφο για εμάς.

Για να καταλάβουμε γιατί το κάνουμε αυτό, πρέπει πρώτα να κατανοήσουμε πως ο καθένας θεωρεί πως συμπεριφέρεται φυσιολογικά. Μην αναρωτιέστε με τι είδους μεταλλαγμένο χαρακτήρα γεννήθηκαν που εξηγεί την επιφανειακή τους συμπεριφορά. Αναρωτηθείτε καλύτερα σε τι συγκυρίες θεωρούν πως βρίσκονται. Ναι, οι άνθρωποι έχουν τάσεις έμφυτες, αλλά δεν υπάρχουν αρκετές κληρονομήσιμες συμπεριφορές που να εξηγούν άμεσα όλες τις επιφανειακές συμπεριφορές που βλέπετε.

Υποθέστε πως σας δίνω ένα χειριστήριο με δύο κουμπιά, ένα κόκκινο κι ένα πράσινο. Το κόκκινο καταστρέφει τον κόσμο, ενώ το πράσινο μπλοκάρει το κόκκινο ώστε να μην μπορεί να πατηθεί. Ποιο θα πατάγατε; Το πράσινο. Όποιος δώσει άλλη απάντηση μάλλον παραπεριπλέκει το ερώτημα.

Και όμως κάποιοι με ρωτάνε γιατί θέλω να σώσω τον κόσμο. Λες και πρέπει να είχα κάποια τραυματική εμπειρία ως παιδί. Πραγματικά μοιάζει προφανής η επιλογή… αν βλέπεις την κατάσταση ως τέτοια.

Μπορεί να έχω αντισυμβατικές απόψεις που να απαιτούν εξήγηση -γιατί πιστεύω πράγματα που δεν τα πιστεύουν οι περισσότεροι;- αλλά δεδομένων αυτών των πεποιθήσεων, η αντίδρασή μου δεν φαίνεται να χρήζει ιδιαίτερης ερμηνείας. Ίσως είμαι θύμα της ψευδούς ομοφωνίας, ίσως υπερεκτιμώ το πόσοι θα πάταγαν το πράσινο κουμπί σε αυτή την περίπτωση. Αλλά είμαι αρκετά σίγουρος πως θα ανήκα σε μια υπολογίσιμη μειοψηφία.

Οι περισσότεροι βλέπουν τον εαυτό τους ως απόλυτα φυσιολογικό, από μέσα. Ακόμα και οι άνθρωποι που μισείτε, που κάνουν φριχτά πράγματα, δεν είναι ξεχωριστά μεταλλάγματα. Δυστυχώς, δεν απαιτούνται ιδιαίτερες μεταλλάξεις για κάτι τέτοιο. Όταν το κατανοήσετε αυτό, θα πάψετε να εκπλήσεστε από τα ανθρώπινα τεκταινόμενα.