[Ydw] Μυστηριώδεις απαντήσεις σε μυστηριώδεις ερωτήσεις

Mysterious Answers to Mysterious Questions 25.08.2007 © Eliezer Yudkowsky Άρθρο της σειράς: “Μυστηριώδεις απαντήσεις σε μυστηριώδεις ερωτήσεις” « Προηγούμενο | Επόμενο »

Ευρετήριο κειμένων του Eliezer Yudkowsky

Φαντάσου πως κοιτάς το χέρι σου και δεν γνωρίζεις τίποτα περί κυττάρων, βιοχημείας και DNA. Γνωρίζεις κάποια πράγματα περί ανατομίας, οπότε ξέρεις ότι το χέρι σου περιέχει μύες, αλλά δεν ξέρεις γιατί οι μύες κινούνται αντί να μένουν ακίνητοι σαν ξύλα. Το χέρι σου είναι απλά… ύλη… και για κάποιον λόγο κινούνται με τη βούλησή σου. Δεν είναι μαγεία αυτό;

“Το σώμα του ζώου δεν λειτουργεί σαν θερμοδυναμική μηχανή… η συνείδηση διδάσκει σε κάθε άτομο πως, μέχρι ενός σημείου, υπόκειται στην κατεύθυνση της βούλησής του. Φαίνεται λοιπόν πως τα ζωντανά πλάσματα έχουν τη δύναμη να δραστηριοποιούν άμεσα σε κάποια κινούμενα σωματίδια ύλης στα σώματά τους κάποιες δυνάμεις με τις οποίες αυτά τα σωματίδια κατευθύνονται να παράξουν τα παραγόμενα μηχανικά φαινόμενα… Οι επιρροές της ζωικής και φυτικής ζωής είναι ένα ζήτημα άπειρα πέρα από τις δυνατότητες κάθε γνωστής επιστημονικής έρευνας. Η δυνατότητά της να κατευθύνει την κίνηση κινούμενων σωματιδίων, με το καθημερινά παρατηρούμενο θαύμα της ανθρώπινης ελεύθερης βούλησης και της ανάπτυξης ολόκληρων γενεών φυτών από ένα και μόνο σπόρο, είναι άπειρα διαφορετικά από κάθε δυνατό αποτέλεσμα των ευτυχών δράσεων των ατόμων… Οι σύγχρονοι βιολόγοι άρχιζαν όλο και περισσότερο να αποδέχονται κάτι που αποτελούσε μια ζωτική αρχή.”

Λόρδος Κέλβιν

Αυτή ήταν η θεωρία του βιταλισμού· ότι η μυστηριώδης διαφορά μεταξύ έμβιας και άβιας ύλης εξηγούταν από μια élan vital ή vis vitalis (=ζωτική δύναμη). Η élan vital κόρεζε την έμβια ύλη και την έκανε να κινείται όπως επιθυμούσε. Η élan vital συμμετείχε στις χημικές μετουσιώσεις που κανένα μη ζωντανό σωματίδιο δεν μπορούσε να επιτύχει -η μετέπειτα τεχνητή σύνθεση ουρίας από τον Wöhler αποτέλεσε μεγάλο πλήγμα στη βιταλιστική θεωρία επειδή έδειξε πως η απλή χημεία αρκούσε για να αναπαράξει ένα βιολογικό προϊόν.

Το να αποκαλέσουμε την “élan vital” εξήγηση, ακόμα και ψεύτικη εξήγηση όπως το φλογιστό, είναι μάλλον υπερβολή. Λειτουργούσε κυρίως ως εμπόδιο της περιέργειας. Ρωτούσες “γιατί;” και η απάντηση ήταν “élan vital!”

Όταν λες “élan vital”, μοιάζει λες και ξέρεις γιατί κινείται το χέρι σου. Έχεις ένα μικρό αιτιακό διάγραμμα στο κεφάλι σου που λέει [“élan vital!”] → [χέρι κινείται]. Αλλά για την ακρίβεια δεν ξέρεις τίποτα παραπάνω απ’ό,τι ήξερες πριν. Δεν ξέρεις, ας πούμε, αν το χέρι σου θα παράξει ή θα απορροφήσει θερμότητα, εκτός και αν έχεις παρατηρήσει ήδη το γεγονός αυτό· αν όχι δεν θα μπορέσεις να το προβλέψεις. Η περιέργειά σου νοιώθει ικανοποιημένη, αλλά δεν την έχεις ταΐσει. Μιας και μπορείς να πεις “Γιατί; Élan vital!” σε κάθε παρατήρηση, μπορεί να ερμηνεύσει το ίδιο καλά όλα τα αποτελέσματα, μια μασκαρεμένη υπόθεση μέγιστης εντροπίας, κ.λπ.

Αλλά το μεγαλύτερο μάθημα βρίσκεται στην λατρεία που είχαν οι βιταλιστές στην élan vital, στην βιασύνη τους να την ανακηρύξουν μυστήριο πέρα από τις δυνατότητες της επιστήμης. Συναντώντας τον μεγάλο δράκο του Αγνώστου, οι βιταλιστές δεν τραβήξαν τα σπαθιά τους για μάχη, αλλά έσκυψαν το κεφάλι υποτακτικά. Το θεώρησαν καμάρι τους την άγνοιά τους, έκαναν τη βιολογία ιερό μυστήριο, και τελικά δεν ήθελα να εγκαταλείψουν την άγνοιά τους όταν άρχισαν να κρούουν τη θύρα οι αποδείξεις.

Το Μυστικό της Ζωής ήταν άπειρα πέρα από τις δυνατότητες της επιστήμη! Όχι απλά ελαφρώς πέρα, βλέπεις, αλλά άπειρα! Ο Λόρδος Κέλβιν την έβρισκε απίστευτα με το να μην γνωρίζει κάτι.

Αλλά η άγνοια υπάρχει στο χάρτη, όχι στην περιοχή. Αν αγνοώ κάτι για ένα φαινόμενο, αυτό περιγράφει τη νοητική μου κατάσταση και δεν αποτελεί γεγονός για το ίδιο το φαινόμενο. Ένα φαινόμενο μπορεί να μοιάζει μυστηριώδες για κάποιο άτομο. Αλλά δεν υπάρχουν φαινόμενα τα οποία είναι εγγενώς μυστηριώδη. Το να λατρεύεις ένα φαινόμενο επειδή μοιάζει τόσο θαυμαστά μυστηριώδες σημαίνει πως λατρεύεις την ίδια σου την άγνοια.

Ο βιταλισμός και το φλογιστό μοιράζονται το ίδιο σφάλμα συμπύκνωσης του μυστηρίου ως ουσία. Η φωτιά ήταν μυστηριώδης και η θεωρία του φλογιστού την συμπύκνωνε σε μια μυστηριώδη ουσία ονόματι “φλογιστό”. Η ζωή ήταν ένα ιερό μυστήριο και ο βιταλισμός συμπύκνωνε αυτό το ιερό μυστήριο σε μια μυστηριώδη ουσία ονόματι “élan vital”. Καμία θεωρία δεν βοηθούσε στο να συμπυκνωθεί η πιθανολογική ισχύς του μοντέλου —το να καθιστά κάποια αποτελέσματα πιο πιθανά από άλλα. Η “εξήγηση” απλά συμπύκνωνε την ερώτηση ως μια μικρή, σκληρή, αδιαφανή σφαίρα.

Σε μια κωμωδία που έγραψε ο Μολιέρος ένας γιατρός εξηγεί την ισχύ ενός υπνωτικού λέγοντας πως περιείχε “υπνοδιεγερτική δύναμη”. Η αρχή είναι η ίδια. Πρόκειται για ένα ελάττωμα της ανθρώπινης ψυχολογίας· όταν βρισκόμαστε αντιμέτωποι με ένα μυστηριώδες φαινόμενο, υποθέτουμε μυστηριώδεις εγγενείς ουσίες παρά περίπλοκες υποβόσκουσες διαδικασίες.

Αλλά το βαθύτερο ελάττωμα είναι να υποθέτουμε πως η ίδια η απάντηση μπορεί να είναι μυστηριώδης. Αν ένα φαινόμενο φαίνεται μυστηριώδες, αυτό είναι γεγονός για την κατάσταση της γνώσης μας, όχι γεγονός για το ίδιο το φαινόμενο. Οι βιταλιστές είδαν ένα μυστηριώδες χάσμα στη γνώση τους και υπέθεσαν μια μυστηριώδη γέφυρα για να το καλύψουν. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη σύγχυση του χάρτη με την περιοχή. Όλη η σύγχυση και ο θαυμασμός υπάρχουν στο μυαλό, όχι ως συμπυκνωμένες ουσίες.

Αυτός είναι και ο υπέρτατος λόγος για τον οποίο οι άνθρωποι, σε όλη την πορεία της ανθρώπινης ιστορίας, σοκάρονται όταν ανακαλύπτουν πως ένα απίστευτα μυστηριώδες ερώτημα έχει μια μη μυστηριώδη απάντηση. Το μυστήριο είναι ιδιότητα των ερωτήσεων, όχι των απαντήσεων.

Για αυτό αποκαλώ θεωρίες όπως ο βιταλισμός μυστηριώδεις απαντήσεις σε μυστηριώδεις ερωτήσεις.

Τα συμπτώματα των μυστηριωδών απαντήσεων σε μυστηριώδεις ερωτήσεις είναι τα ακόλουθα:

• Κατ’αρχάς η εξήγηση λειτουργεί ως φράγμα της περιέργειας και όχι ως ελεγκτής αναμονής.
• Δεύτερον, η υπόθεση δεν έχει κινητά μέρη —το μοντέλο δεν είναι ένας ειδικός, περίπλοκος μηχανισμός, αλλά μια συμπαγής μάζα ή δύναμη. Αυτή η μυστηριώδης ουσία ή δύναμη μπορεί να λέγεται ότι υπάρχει εδώ κι εκεί και προκαλεί αυτό ή το άλλο· αλλά το γιατί αυτή η μυστηριώδης δύναμη ενεργεί τοιουτοτρόπως είναι τυλιγμένη με ένα συμπαγές κέλυφος.
• Τρίτον, αυτοί που προτείνουν την εξήγηση λατρεύουν την άγνοιά τους· μιλούν για το πώς το φαινόμενο υπερνικά την κοινή επιστήμη ή για το πώς διαφέρει από τα υπόλοιπα τετριμμένα φαινόμενα.
• Τέταρτον, ακόμα και όταν δοθεί η απάντηση, το φαινόμενο εξακολουθεί να είναι ένα μυστήριο και είναι το ίδιο θαυμαστά ανεξήγητο όπως και στην αρχή.

Advertisement