[Ydw] Εννοιολογικό κόκκινο φανάρι

Semantic Stopsigns 24.08.2007 © Eliezer Yudkowsky Άρθρο της σειράς: “Μυστηριώδεις απαντήσεις σε μυστηριώδεις ερωτήσεις” « Προηγούμενο | Επόμενο »

Ευρετήριο κειμένων του Eliezer Yudkowsky

Και το παιδί ρώτησε:

Ε: Από πού προέρχεται αυτή η πέτρα;
A: Κόπηκε από το μεγάλο βράχο στο κέντρο του χωριού.
Ε: Από πού προήλθε ο βράχος;
A: Μάλλον έπεσε από το μεγάλο βουνό που είναι πάνω από το χωριό.
Ε: Από πού προήλθε το βουνό;
A: Από το ίδιο μέρος όπως όλες οι πέτρες. Είναι τα κόκκαλα του Υμίρ, του αρχέγονου γίγαντα.
Ε: Από πού προήλθε ο αρχέγονος Υμίρ;
A: Από τη μεγάλη άβυσσο, την Γκινουνγκαγκάπ
Ε: Από πού προήλθε η μεγάλη άβυσσος, η Γκινουνγκαγκάπ;
A: Ποτέ μην το ξαναρωτήσεις αυτό.

Αναλογιστείτε την φαινομενικά παράδοξη Πρώτη Αιτία. Η επιστήμη έχει ακολουθήσει τα γεγονότα μέχρι τη Μεγάλη Έκρηξη, αλλά γιατί συνέβη η μεγάλη έκρηξη; Όλα είναι καλά και ωραία όταν λέμε ότι ο χρόνος μηδέν ξεκινά με τη Μεγάλη Έκρηξη -ότι δεν υπάρχει τίποτα στην συνηθισμένη χρονική ροή πριν τη Μεγάλη Έκρηξη. Αλλά όταν το λέμε αυτό, αυτό προϋποθέτει τους φυσικούς μας νόμους, οι οποίοι μοιάζουν πολύ καλά δομημένοι· απαιτούν κι αυτοί μια εξήγηση. Από πού προήλθαν οι φυσικοί νόμοι; Θα μπορούσε να πει κανείς πως είμαστε όλοι μια προσωμοίωση σε υπολογιστή, αλλά τότε ο υπολογιστής τρέχει το πρόγραμμα σε κάποιο άλλο κόσμο με δικούς του νόμους φυσικής -οι νόμοι εκείνοι από πού προήλθαν;

Σε αυτό το σημείο κάποιοι άνθρωποι λένε “ο Θεός!”

Γιατί νομίζει ο οποιοσδήποτε, ακόμα και ένα πολύ θρήσκο άτομο, πως αυτό βοηθά να απαντηθεί το παράδοξο της Πρώτης Αιτίας; Γιατί να μη ρωτήσεις αυτόματα “Από πού προήλθε ο Θεός;” Το να πει κανείς πως “ο Θεός είναι αναίτιος” ή “ο Θεός δημιούργησε τον εαυτό του” μας αφήνει ακριβώς στην ίδια θέση με όταν λέμε “ο χρόνος ξεκίνησε με τη Μεγάλη Έκρηξη”. Ουσιαστικά ρωτάμε γιατί υπάρχει ολόκληρο το μετα-σύστημα ή γιατί κάποια γεγονότα επιτρέπεται να είναι αναίτια και γιατί κάποια άλλα όχι.

Εγώ εδώ δεν σκοπεύω να συζητήσω για την φαινομενικά παράδοξη Πρώτη Αιτία, αλλά να αναρωτηθώ γιατί οποιοσδήποτε θα νόμιζε πως το “Θεός!” θα μπορούσε να λύσει το παράδοξο. Το να αναφωνεί κάποιος “Θεός!” είναι ένας τρόπος για να ανήκει σε μια φυλή, το οποίο δίνει σε κάποιους το κίνητρο για το λένε όσο πιο συχνά μπορούν -μερικοί το λένε και ως απάντηση στο “Γιατί αυτός ο τυφώνας χτύπησε τη Νέα Ορλεάνη;” Ακόμα κι έτσι, θα περίμενε κανείς πως σ’αυτό το συγκεκριμένο πρόβλημα της Πρώτης Αιτίας, το να λέμε “Θεός!” δεν βοηθά. Δεν καθιστά το παράδοξο, λιγότερο παράδοξο ακόμα και αν είναι αλήθεια. Πώς γίνεται και δεν το βλέπει κανείς αυτό;

O Jonathan Wallace πρότεινε πως το “Θεός!” λειτουργεί ως εννοιολογικό κόκκινο φανάρι -ότι δεν αποτελεί δήλωση γεγονότος, αλλά νοητικό φανάρι: μην σκέφτεσαι πέρα από αυτό το σημείο. Το να λέμε “Θεός!” δεν επιλύει το παράδοξο, αλλά ανάβει κόκκινο φανάρι για να σταματήσει την προφανή συνέχεια στην αλυσίδα ερωταπαντήσεων.

Όμως εσύ δε θα το έκανες ποτέ αυτό, όντας ένας καλός και σωστός άθεος, ε; Όμως το “Θεός!” δεν είναι το μόνο εννοιολογικό κόκκινο φανάρι, απλά το πιο προφανές παράδειγμα.

Οι μετανθρωπιστικές τεχνολογίες -μοριακή νανοτεχνολογία, ανεπτυγμένη βιοτεχνολογία, γενετική, τεχνητή νοημοσύνη κ.λπ.- θέτουν δύσκολα θεσμικά ερωτήματα. Τι είδους ρόλο πρέπει να διαδραματίσει η κυβέρνηση στον έλεγχο της επιλογής γονιδίων ενός παιδιού από τους γονείς; Θα έπρεπε να επιτρέπεται να επιλέξουν εσκεμμένα γονίδια σχιζοφρένειας; Αν η ενίσχυση της νοημοσύνης ενός παιδιού είναι ακριβή, θα έπρεπε η κυβέρνηση να εξασφαλίσει την πρόσβαση σε όλους, ώστε να μην προκύψει μια διανοητική ελίτ; Θα μπορούσαμε να προτείνουμε διάφορα ιδρύματα ως απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα -για παράδειγμα, ιδιωτικές κοινωφελείς οργανώσεις που θα προσφέρουν χρηματική βοήθεια για την ενίσχυση της ευφυΐας- αλλά το προφανές επόμενο ερώτημα είναι “Θα ήταν μια τέτοια οργάνωση αποτελεσματική;” Αν βασιστούμε στους νόμους κατά των ελαττωματικών προϊόντων για να εμποδίσουμε την παραγωγή βλαβερής νανοτεχνολογίας, θα δουλέψει αυτό;

Ξέρω κάποιον που η απάντησή σου σε κάθε ερώτημα είναι “Φιλελεύθερη Δημοκρατία!” Αυτό. Αυτή είναι η απάντησή του. Αν ρωτήσεις το προφανές “Πόσο αποτελεσματικές υπήρξαν ιστορικά οι φιλελεύθερες δημοκρατίες σε τόσο περίπλοκα ερωτήματα;” ή “Τι θα γίνει αν η φιλελεύθερη δημοκρατία κάνει κάτι βλακώδες;” τότε είσαι απολυταρχικός ή αναρχικός ή γενικώς κακό άτομο. Κανείς δεν επιτρέπεται να αμφισβητήσει τη δημοκρατία.

Κάποτε το αποκάλεσα αυτό “ελέω θεού δημοκρατία”. Αλλά είναι πιο ακριβές να πω ότι το “Δημοκρατία!” λειτουργεί για αυτόν ως εννοιολογικό κόκκινο φανάρι. Αν κάποιος του είχε πει “Να παραδώσεις τον έλεγχο στην Κόκα Κόλα”, θα ρώταγε αμέσως “Γιατί; Τι θα κάνει η Κόκα Κόλα γι’αυτό; Γιατί να τους εμπιστευθούμε; Υπήρξε αποτελεσματική σε παρόμοια περίπλοκα προβλήματα;”

Ή αν κάποιος έλεγε “Οι Μεξικανοί σχεδιάζουν να αφαιρέσουν όλο το οξυγόνο της ατμόσφαιρας”, μάλλον θα ρώταγες “Γιατί να το κάνουν αυτό; Συνεργάζονται οι Μεξικανοί ως ενιαία συνωμοσία;” Αν δεν κάνεις αυτή την επόμενη ερώτηση όταν κάποιος πει “Οι Πολυεθνικές σχεδιάζουν να αφαιρέσουν όλο το οξυγόνο της ατμόσφαιρας”, τότε το “Πολυεθνικές!” είναι για σένα εννοιολογικό κόκκινο φανάρι.

Προσοχή μήπως τώρα δημιουργήσετε ένα νέο γενικό αντεπιχείρημα για πράγματα που δεν σας αρέσουν -“Ω, μα είναι απλά ένα κόκκινο φανάρι!” Καμία λέξη δεν είναι κόκκινο φανάρι από μόνη της· το θέμα είναι αν η λέξη έχει αυτό το αποτέλεσμα σε ένα συγκεκριμένο άτομο. Το να έχεις έντονα συναισθήματα για κάτι δεν το καθιστά κόκκινο φανάρι. Δεν τρελαίνομαι για τους τρομοκράτες και δεν φοβάμαι την ατομική ιδιοκτησία, αλλά αυτό δεν σημαίνει πως το “Τρομοκράτες!” ή το “Καπιταλισμός!” είναι νοητικά κόκκινα φανάρια για μένα. (Η λέξη “ευφυΐα” κάποτε είχε αυτό το αποτέλεσμα επάνω μου, αλλά όχι πια). Το εννοιολογικό κόκκινο φανάρι διακρίνεται από την αδυναμία να αναλογιστούμε το επόμενο προφανές ερώτημα.