| Διαβάστε το “Φάντασμα στη Μηχανή” |
Το άρθρο αυτό σχετίζεται με το πολύ ενδιαφέρον δοκίμιο του Ebonmuse “Το Φάντασμα στη Μηχανή” (κάντε κλικ διπλά για να ξεκινήσετε να το διαβάζετε στα Ελληνικά ή εδώ για να το διαβάσετε στα Αγγλικά). Το άρθρο είναι για την ακρίβεια τμήμα μιας αλυσίδας άρθρων, όπου ο Adam σχολιάζει διεξοδικά το βιβλίο του Χριστιανού δημοσιογράφου Lee Strobel “The Case for a Creator”. Αυτό το κομμάτι ασχολείται με τα περί ψυχής και συνείδησης και άπτεται άμεσα του “Φαντάσματος” καθώς και ενός επιπλέον άρθρου που έγραψε για το θέμα (θα το δημοσιεύσω λίαν συντόμως). Το πρωτότυπο άρθρο βρίσκεται εδώ και αναρτήθηκε στις 9/6/2010.
Σκόπευα να ολοκληρώσω το σχολιασμό του 10ου κεφαλαίου με την προηγούμενη ανάρτησή μου, αλλά κοιτάζοντας τις σημειώσεις μου βλέπω πως ο Moreland [ΣτΜ: φιλόσοφος και Χριστιανός απολογητής] και ο Strobel κάνουν μερικούς ακόμα ισχυρισμούς που θα ήθελα να σχολιάσω. Πρόκειται για δηλώσεις πως η ψυχή έχει τη δυνατότητα να αποκολλάται από το σώμα και να έχει σκέψεις και εμπειρίες ενώ βρίσκεται σε ασώματη κατάσταση. Ο Moreland δεν ασχολείται και πολύ με αυτές, κυρίως γιατί τέτοιες αντιλήψεις συνδέονται περισσότερο με τα Νεο-Εποχικά συστήματα πίστης και όχι τόσο με το Χριστιανισμό. Αλλά ο Strobel μας υποσχέθηκε επιστήμη και αυτό είναι ένα από τα λίγα κεφάλαια που σχεδόν εκπληρώνει την υπόσχεση, οπότε θεώρησα πως καλό θα ήταν να ασχοληθώ πλήρως με αυτούς τους ισχυρισμούς.
Στο άρθρο τους στο περιοδικό, οι φυσικοί Sam Parnia και Peter Fenwick… περιγράφουν μια μελέτη 63 ατόμων που έπαθαν ανακοπή και θεωρήθηκαν κλινικά νεκροί, αλλά αργότερα ανένηψαν και τους πήραν συνέντευξη. Το 10% ανέφεραν πως είχαν καλοδομημένες, διαυγείς νοητικές εμπειρίες, με σχηματισμό αναμνήσεων και λογικής κατά τη διάρκεια που ο εγκέφαλός τους δεν λειτουργούσε. [σελ. 251]
Το απόσπασμα αναφέρεται σε αυτό το δημοσίευμα του Reuters, που μιλάει για ένα άρθρο του Φεβρουαρίου 2001 στο περιοδικό Resuscitation.
Βάσει του υλικού που έχω υπάρχει ένα προφανές σφάλμα στη συλλογιστική: Οι νοητικές εμπειρίες μας δεν έχουν ώρες και ημερομηνίες. Ακόμα και αν όσοι συνήλθαν από την ανακοπή ανέφεραν ότι είχαν αναμνήσεις, πως διάολο μπορεί να ξέρει οποιοσδήποτε ότι οι αναμνήσεις αυτές σχηματίστηκαν ενώ ο εγκέφαλος δεν λειτουργούσε; Πώς μπορεί να απορριφθεί η περίπτωση να δημιουργήθηκαν, για παράδειγμα, τα τελευταία δευτερόλεπτα νευρικής δραστηριότητας πριν τελειώσουν τα αποθέματα του εγκεφάλου σε οξυγόνο ή όταν ο εγκέφαλος επανενεργοποιήθηκε με την ανάνηψη; Ο Strobel δεν ενδιαφέρεται να το εξηγήσει αυτό και αμφιβάλλω ότι το κάνουν και ο Parnia με τον Fenwick.
Υπέθεσε πως ο εγκέφαλος μπορεί να ήταν απλώς ένας μηχανισμός έκφανσης του νου, όπως μια τηλεόραση δείχνει εικόνες και ήχους από κύματα στον αέρα. Αν μια βλάβη στον εγκέφαλο κάνει κάποιον να χάσει κάποιες εκφάνσεις του νου ή της προσωπικότητάς του, αυτό δεν αποδυκνύει απαραίτητα πως ο εγκέφαλος είναι η πηγή του νου. “Το μόνο που δείχνει είναι πως έχει χαλάσει η συσκευή” είπε. [σελ.251]
Η αναλογία θα ήταν ορθή, αν ο εγκέφαλος μπορούσε επιλεκτικά να αποκλείει στοιχεία της συνείδησης, όπως μια χαλασμένη τηλεόραση μπορεί να σταμάταγε να δείχνει χρώμα ή να πιάνει κάποια κανάλια. Υπάρχουν αμέτρητες περιπτώσεις όπου μια εγκεφαλική βλάβη δεν αφαιρεί, αλλά αλλάζει την προσωπικότητα ενός ατόμου, προκαλώντας νέα χαρακτηριστικά, επιθυμίες, πεποιθήσεις ή ακόμα και συνήθειες που ποτέ δεν είχαν. Για να χρησιμοποιήσω την αναλογία του Moreland, ασχέτως τι είδους ζημιά κάνω στην τηλεόρασή μου, ποτέ δεν πρόκειται να μου δείξει ένα παράλληλο σύμπαν όπου οι New York Mets είναι ομάδα φούτμπολ ή να μου παίξει έναν εναλλακτικό “Πόλεμο των Άστρων” όπου ο Darth Vader είναι ο ήρωας και ο Luke Skywalker ο κακός. Κάτι τέτοιο θα μπορούσε να γίνει μόνο αν το έργο παραγόταν από την ίδια τη συσκευή και μπορούσε να αλλάξει με συγκεκριμένες βλάβες στην τηλεόραση. (Επίσης η απολογητική του Moreland δεν εξηγεί περιπτώσεις όπου μόνο ένα τμήμα της συνειδητότητας ενός ατόμου έχει πρόσβαση σε κάποιες πληροφορίες, όπως βλέπουμε να συμβαίνει σε ασθενείς με ρήξη μεσολοβίου.)
Αυτό συμβαίνει σε περιπτώσεις επιθανάτιων εμπειριών. Το άτομο είναι κλινικά νεκρό, αλλά μερικές φορές βρίσκονται ψηλά και βλέπουν κάτω στο τραπέζι όπου τους εγχειρίζουν. Μερικές φορές αποκτούν πληροφορίες που δε θα μπορούσαν να έχουν αν όλο αυτό ήταν απλά μια ψευδαίσθηση στον εγκέφαλό τους. Μια γυναίκα πέθανε και είδε ένα παπούτσι του τέννις στην ταράτσα του νοσοκομείού. Πώς θα μπορούσε να το γνωρίζει αυτό; [σελ.257]
Δεν αναφέρεται πηγή για το περιστατικό, αλλά προφανώς πρόκειται για την διάσημη περίπτωση της Kimberly Clark Sharp, με την οποία ασχολήθηκα σε παλιότερη ανάρτηση για τις επιθανάτιες εμπειρίες. Η ιστορία είναι σκέτη φημολογία και κανένα καλοσχεδιασμένο επιστημονικό πείραμα δεν έχει δείξει πως οι άνθρωποι μπορούν να αποκτήσουν πληροφορίες σε ασώματη κατάσταση. (Μερικοί ερευνητές έβαλαν οθόνες LED σε χειρουργεία σε σημείο που θα τις έβλεπε μόνο κάποιος που αιωρείται στο ταβάνι, αλλά χωρίς αποτέλεσμα.)
Αλλά ακόμα και αν όλες οι ιστορίες είναι ψεύτικες, ο Moreland έχει άλλο ένα απεγνωσμένο, γελοίο επιχείρημα: το γεγονός ότι μπορούμε να συλλάβουμε τέτοιες έννοιες, αποδεικνύει πως είναι αληθινές!
Και προφανώς αυτές οι ιστορίες είναι λογικές, ακόμα και αν δεν είμαστε σίγουροι ότι είναι αληθινές. Πρέπει να είμαστε κάτι παραπάνω από σώμα, διαφορετικά οι ιστορίες θα μας ήταν γελοίες. [σελ.257]
Όποτε βλέπω ένα επιχείρημα σαν αυτό, η ικανότητά μας να φανταστούμε το Χ αποδεικνύει ότι το Χ υπάρχει, εφαρμόζω το “Τεστ του Αη Βασίλη”: Υπάρχει στ’αλήθεια Αη Βασίλης; Να σας πω… υπάρχουν ιστορίες από πολλούς πολιτισμούς για ένα άγιο άτομο που φέρνει δώρα στα παιδιά το Χειμώνα. Και προφανώς, αυτές τις ιστορίες τις θεωρούμε λογικές, ακόμα και αν δεν είμαστε σίγουροι πως είναι αληθινές. Μήπως αυτό σημαίνει πως πρέπει να υπάρχουν εργαστήρια με ξωτικά και ιπτάμενοι τάρανδοι, μόνο και μόνο επειδή μπορούμε να τα διανοηθούμε και δεν τα θεωρούμε αυτόματα αδύνατα ή παράλογα; Ή απλώς αυτό σημαίνει πως οι άνθρωποι μπορούν να φανταστούν καταστάσεις και πράγματα που δεν υπάρχουν στην πραγματικότητα;
Τέλος, ο Moreland μας χαρίζει άλλη μια κλασσική φιλοσοφική απολογητική ιστορία:
Πριν από χρόνια είχα έναν φοιτητή που η αδελφή του έπαθε ένα φριχτό ατύχημα στο μήνα του μέλιτός της. Χτύπησε, έπεσε αναίσθητη και έχασε όλες τις αναμνήσεις της και ένα μεγάλο μέρος της προσωπικότητάς της…
Όλοι ξέραμε πως πρόκειται για το ίδιο άτομο. Ήταν η αδελφή του Τζέιμι. Δεν είναι διαφορετικό άτομο, αν και συμπεριφερόταν διαφορετικά…
Αν ήμουν μόνο η συνείδησή μου, όταν η συνείδησή μου άλλαζε, θα ήμουν διαφορετικό άτομο. Αλλά ξέρουμε ότι μπορώ να είμαι το ίδιο άτομο ακόμα και αν η συνείδησή μου αλλάξει, οπότε δεν μπορεί να ταυτίζομαι με τη συνείδησή μου. Πρέπει να είναι ο “εαυτός” ή η ψυχή που περιέχει τη συνείδησή μου. [σελ.260]
Ο Moreland δεν προσπαθεί να εξηγήσει πώς η υπόθεσή του συμπλέει με την αναλογία τηλεόρασης-κεραίας που είχε προαναφέρει, αν και αυτή η περίπτωση εγείρει μερικά ενδιαφέρονται ερωτήματα. Αν μια βλάβη στον εγκέφαλο μπορεί να σε κάνει να χάσεις τις αναμνήσεις σου, αυτό δεν υπονοεί πως η μνήμη αποθηκεύεται στον εγκέφαλο και όχι στην ψυχή; Τότε πώς μπορούν όσοι έχουν εξωσωματικές εμπειρίες να τις θυμούνται όταν συνέλθουν; (Για την ακρίβεια, πώς μπορεί μια ψυχή να έχει εμπειρίες χωρίς αισθητήρια όργανα;) [ΣτΜ: Επιπλέον, αν η ψυχή μπορούσε να αποθηκεύσει δεδομένα ενώ δεν έχει επαφή με το σώμα και μετά να τα στείλει πίσω στον εγκέφαλο, προφανώς κανείς άνθρωπος δε θα πάθαινε αμνησία. βλ. και εδώ]
Για να απαντήσουμε στο ζήτημα, ας σκεφτούμε μια άλλη περίπτωση: Είμαι το ίδιο άτομο που ήμουνα όταν ήμουν 4 χρονών; Κάποιοι θα έλεγαν ναι, αφού υπάρχει μια αδιάσπαστη υλική και ψυχολογική συνέχεια από το εγώ-τότε στο εγώ-τώρα. Αλλά θα μπορούσε κανείς να πει και όχι. Άλλωστε, αν όλες μου οι προτιμήσεις, πεποιθήσεις, επιλογές είναι τώρα διαφορετικές από τότε -αν ακόμα και όλα τα άτομα στο σώμα μου έχουν αντικατασταθεί από τις βιολογικές διεργασίες- τότε υπό ποία έννοια είμαι ο ίδιος;
Δεν υπάρχει κανένα δεδομένο που θα μπορούσε να δώσει απάντηση στο ερώτημα. Η απάντηση είναι απλά ζήτημα ορισμού και σύμβασης. Το ίδιο ισχύει και στο παράδειγμα του Moreland: Αν η αδελφή του Τζέιμι πριν το ατύχημα και μετά είναι το ίδιο άτομο εξαρτάται από τι εννοείς “ίδιο” και “άτομο”. Ο Moreland έκανε το κλασσικό φιλοσοφικό σφάλμα, νομίζοντας πως οι ορισμοί δημιουργούν αντικειμενική πραγματικότητα -το ότι επιλέγουμε να λέμε πως η αδελφή προ ατυχήματος και η μετά ατυχήματος είναι το ίδιο άτομο, σημαίνει πως υπάρχει ένα στέρεο, υπαρκτό πράγμα που ανταποκρίνεται στον ορισμό. Στην πραγματικότητα το μόνο που δείχνει είναι πως επιλέγουμε να κατηγοριοποιούμε τα αντικείμενα στον κόσμο με τη χρήση της γλώσσας. Η λογική πλάνη είναι μάλλον απλή. Ο Moreland, ο έξυπνος φιλόσοφος δεν το πρόσεξε; Ή μήπως κι εκείνος και ο Strobel προτίμησαν να το αγνοήσουν;
Τα σχόλιά σας είναι ευπρόσδεκτα / Your comments are welcome