Από καιρό ήθελα να καταπιαστώ με το επιχείρημα που συχνά-πυκνά εμφανίζεται στους κύκλους των ένθεων ως μέγα και συναρπαστικό επιχείρημα για την ύπαρξη του Θεού. Είναι το αρκετά γνωστό επιχείρημα του λεπτομερώς ρυθμισμένου Σύμπαντος (fine-tuning argument) και έχει ως εξής:
Οι σταθερές που ελέγχουν τους φυσικούς νόμους του Σύμπαντός μας είναι ρυθμισμένες έτσι ώστε να είναι δυνατή η ύπαρξη ζωής. Αν π.χ. η βαρύτητα ήταν πιο ασθενής τότε δε θα δημιουργούνταν εύκολα ή καθόλου γαλαξίες, πλανήτες και άστρα, ενώ αν ήταν πιο ισχυρή τότε θα δημιουργούνταν πιο βαριά άστρα και περισσότερες μαύρες τρύπες, ενώ ίσως και το πρώιμο Σύμπαν να έμπαινε γρηγορότερα σε φάση συστολής. Αν ήταν πιο ισχυρή κατά 2% η ισχυρή πυρηνική δύναμη, τότε δε θα μπορούσε να παραχθεί ήλιο και δευτέριο από υδρογόνο, οπότε τα άστρα δε θα φωτοβολούσαν.
Η λίστα συνεχίζει αναφέροντας παράγοντες που θα μπορούσαν να κάνουν το Σύμπαν αφιλόξενο για ζωή σαν τη δική μας και σπάνια περιλαμβάνει επιχειρήματα πέρα από το να προσπαθεί να εντυπωσιάσει τον αναγνώστη με συχνά δυσνόητα δεδομένα. Για παράδειγμα, ο Martin Rees στο βιβλίο του “Μόνο 6 νούμερα” περιορίζει τους κρίσιμους αριθμούς για ένα φιλόξενο Σύμπαν σε 6:
- N = αναλογία ηλεκτρομαγνητισμού/βαρύτητας
- ε = η δύναμη που κρατάει ενωμένα τα νουκλεόνια στον πυρήνα των ατόμων
- Ω = η σημασία της βαρύτητας και της ενέργειας διαστολής του Σύμπαντος
- λ = κοσμολογική σταθερά
- Q = η βαρυτική ενέργεια που χρειάζεται για να διαλυθεί ένα γαλαξίας σε σχέση με τη μάζα του
- D = ο αριθμός των χωρικών διαστάσεων στο χωροχρόνο
Φυσικά, το υποβόσκον αποδεικτέο είναι ότι ο Θεός ρύθμισε όλες αυτές τις σταθερές στο Σύμπαν, ώστε να μπορεί να εμφανιστεί έλλογη ζωή με τη μορφή που έχουμε εμείς σήμερα και αν και το επιχείρημα αυτό φαίνεται φαινομενικά ορθό, πάσχει από διάφορα προβλήματα.
Αντιρρήσεις
Πρώτο και βασικότερο είναι το ότι δε γνωρίζουμε αν και κατά πόσο όλες αυτές οι σταθερές μπορούν να “ρυθμιστούν” ανεξάρτητα. Με την αναζήτηση για τη μία θεμελιώδη δύναμη στην προσπάθεια ενοποίησης των 4 δυνάμεων (βαρυτική, ασθενής και ισχυρή πυρηνική και ηλεκτρομαγνητισμός) και τη θεωρία των υπερχορδών, είναι πολύ πιθανό να ανακαλύψουμε ότι η δύναμη που μπορεί να ρυθμιστεί είναι μόνο μία. Αυτό σίγουρα μειώνει τον παράγοντα εντυπωσιασμού του επιχειρήματος, αφού αυτό που μπορεί να “ρυθμιστεί” είναι μόνο ένας παράγοντας.
Στη συζήτηση εμπλέκονται και οι τρέχουσες θεωρίες περί Πολυσύμπαντος, σύμφωνα με την οποία υπάρχουν πολλά (αν όχι άπειρα) σύμπαντα, το καθένα με διαφορετικούς φυσικούς νόμους, οπότε κάποια ευνοούν τη ζωή και κάποια όχι και λογικά εμείς εμφανιστήκαμε σε ένα Σύμπαν που την ευνοεί. Αυτή η θεωρία περιμένει στοιχεία από μια τρέχουσα διαστημική αποστολή για περαιτέρω επιβεβαίωση.
Τέλος υπάρχει και η ασθενής ανθρωπική αρχή που σε γενικές γραμμές ισχυρίζεται πως το Σύμπαν μπορεί να φιλοξενεί ζωή αφού είμαστε εδώ και το βλέπουμε. Ή, αν το Σύμπαν δεν μπορούσε να φιλοξενήσει ζωή, τότε απλά δε θα υπήρχαμε. Δεν έχει νόημα να συζητάμε για πιθανότητες σε κάτι που έχει ήδη συμβεί. Και στη ρουλέττα, η πιθανότητα να έρθει ένα οποιοδήποτε συγκεκριμένο νούμερο είναι πολύ μικρή, αλλά πάντα βγαίνει ένα νούμερο. Την ασθενή ανθρωπική αρχή και την τάση του ανθρώπου να αποδίδει σημασία στο τυχαίο την περιέγραψε πολύ γλαφυρά ο Douglas Adams σε μια ομιλία του:
Φανταστείτε μια λακούβα να ξυπνά μια μέρα και να σκέφτεται: “Τι ενδιαφέρον κόσμος είναι αυτός και τι ενδιαφέρουσα τρύπα είναι αυτή στην οποία βρίσκομαι. Μια χαρά μου ταιριάζει, ε; Για την ακρίβεια, μου ταιριάζει πάρα πολύ καλά, τόσο καλά που πρέπει να φτιάχτηκε να για να είμαι εγώ μέσα.” Είναι τόσο ισχυρή αυτή η ιδέα που καθώς ο ήλιος ανεβαίνει στον ουρανό, ο αέρας ζεστένεται και σιγά-σιγά το νερό ελαττώνεται, η λακουβίτσα ακόμα γαντζώνεται από την ιδέα ότι όλα θα πάνε καλά γιατί ο κόσμος φτιάχτηκε για να υπάρχει αυτή. Έτσι η λακουβίτσα μάλλον πιάνεται εξ απίνης όταν εξαφανίζεται. Νομίζω πώς πρέπει να έχουμε το νου μας γι’αυτό το ενδεχόμενο.
Για μένα αυτό είναι και το ισχυρότερο επιχείρημα ενάντια στο επιχείρημα της “ρύθμισης”. Αναρρωτιέμαι πότε η ανθρωπότητα θα κατέβει απ’το καλάμι. Ήδη κεταβήκαμε από ένα καλάμι με το Γαλιλαίο, άλλο ένα με τον Αρίσταρχο και τον Κοπέρνικο και ένα τρίτο με τον Δαρβίνο. Ίσως είναι καιρός να ξεκαβαλικέψουμε κι από αυτό.
On the way to Ithaca 
είναι πολύ πιθανό να ανακαλύψουμε ότι η δύναμη που μπορεί να ρυθμιστεί είναι μόνο μία.
Αυτή η θεωρία περιμένει στοιχεία από μια τρέχουσα διαστημική αποστολή για περαιτέρω επιβεβαίωση.
Δεν έχει νόημα να συζητάμε για πιθανότητες σε κάτι που έχει ήδη συμβεί.
Επιστημονικά τεκμηριωμένο γεγονός θεωρείται αυτό που αποκεινύεται είτε πειραματικά είτε μέσω παρατήρησης.
Τόσο τα πειράματα όσο και η προσωπική μας εμπειρία μάς διδάσκει πολύ τεκμηριωμένα ότι στη φυσή υπάρχει η τάση για αταξία και ότι οι σύνθετες δομές απαιτούν ειδικές συνθήκες, σχεδιασμό και πολλές φορές και αγώνα για να επιτευθχούν.
Όπως πάντοτε αναζητούμε σοβαρές αιτίες πίσω από πολύπλοκες δομές (π.χ. ποιος θα θεωρήσει ότι οι Αρχαίοι Έλληνες ή οι Αρχαίοι Αιγύπτιοι δεν είχαν προχωρημένες τεχνικές γνώσεις για να κατασκευάσουν τα οικοδομήματά τους;), έτσι και η κοινή λογική, που υπαγορεύεται από την κοινή και αδιάψευστη πείρα, απαιτεί σοβαρές αιτίες πίσω από την άπειρη πολυπλοκότητα του μικρόκοσμου και του μεγάκοσμου με τις εξαιρετικά λεπτές ισορροπίες τους που επιτρέπουν την επίσης εξαιρετικά εύθραστη ζωή, και σίγουρα ο παράγων τύχη δεν μπορεί να είναι η σωστή απάντηση ή τουλάχιστον η πιο πιθανή.
Ούτε ως απροκατάλυπτη απάντηση μπορούν τα χρησιμοποιηθούν αναπόδεικτες θεωρίες που ίσως κάποτε επιβεβαιωθούν.
Όταν επιβεβαιωθούν, το ξαναμελετάμε το θέμα.
Για την ώρα, σύμφωνα με τα ντοκουμέντα που έχουμε στα χέρια μας, η πιο λογική απάντηση, η πιο πιθανή απάντηση είναι ότι πίσω από ένα αντυποσιακά πολύπλοκο σχέδιο υπάρχει ένας εξαιρετικά νοήμων σχεδιαστής.
Με σεβασμό για την άλλη άποψη,
Φιλίστωρ
Δεν ήτο ανάγκη, αγαπητέ Φιλήστορα να το δηλώσεις ότι σέβεσαι την άλλη άποψη. Τα γραφόμενά σου αρκούν.
Επί του θέματος.
Οι σύνθετες δομές δεν είπε κανείς ότι προκύπτουν τυχαία και η φύση όντως έχει τάση αύξησης της εντροπίας. Το θέμα είναι καθαρά θέμα κλίμακας. Ήτοι, στο σύμπαν συνολικά η εντροπία αυξανεται, αλλά σε τοπικό επίπεδο, όπως είναι φανερό, αυτό δεν ισχύει. Οι γαλαξίες και οι πλανήτες είναι προφανή παραδείγματα. Φυσικά, δε χρειάζεται κάποιος σχεδιαστής για να δημιουργήθεί ένας πανέμορφος σπειροειδής γαλαξίας. Η βαρυτήτα το κάνει μόνη της.
Αναφέρεσαι πάντως σε ντοκουμέντα ότι πίσω από ένα εντυποσιακά πολύπλοκο σχέδιο υπάρχει ένας εξαιρετικά νοήμων σχεδιαστής.
Τι ντοκουμέντα είναι αυτά; Το μόνο που ξέρουμε ως ντοκουμέντο είναι ότι το μόνο ενσυνείδητο ζώο στον πλανήτη μπορεί να κατασκευάζει περίπλοκα αντικείμενα. Αυτό.
Η επιχειρούμενη αναλογία είναι προφανής: Αν χρειάζεται άνθρωπος για να φτιάξει ένα ρολόι, τι χρειάζεται για να φτιάξει ένα σύμπαν; Αλλά η αναλογία είναι ατυχής.
Πρώτον, επιχειρεί να φέρει στο ίδιο επίπεδο ένα αντικείμενο με το σύμπαν. Είναι ορθή η αναλογία; Σίγουρα και τα δυο αποτελούνται από ύλη, αλλά το ίδιο και ένας άνθρωπος. Θα ήταν σωστό το να πούμε ότι ένας άνθρωπος είναι σαν ένα ρολόι; Προφανώς όχι. Από τους πρώτους που είπαν κάτι τέτοιο ήταν νομίζω ο Hume, που είπε ότι πιο σωστό θα ήταν να θεωρούμε το σύμπαν ως ζώο ή φυτό, παρά άψυχο αντικείμενο.
Δεύτερον, αυτό στο οποίο αναφέρεσαι είναι ο Θεός των Κενών. Θα δελεαζόμουνα αν δεν ήταν η πιο αποτυχημένη υπόθεση όλων των εποχών. Η υπερφυσική παρέμβαση για την ερμηνεία του φυσικού κόσμου έχει φάει τα μούτρα της επανειλλημένα στο παρελθόν. Κατανοείς, βέβαια, γιατί δεν προτίθεμαι να συνταχθώ με κάτι που έχει τόσο άθλιο track record.
Εδώ θα σταματήσω γιατί θα καταλήξω να γράψω νέο άρθρο στα σχόλια. LOL.
Περιμένω να συνεχίσουμε την κουβέντα μας.